Sveitarstjórnarmál - 01.02.2004, Blaðsíða 12

Sveitarfélög og einkarekin fyrirtæki
Hvað eiga þau sameiginlegt
- hvað skilur þau að?
Aðferðir í rekstri einkafyrirtækja hafa í vaxandi mæli verið teknar upp af sveitarfélögunum. Ýmislegt
fellur vel saman í rekstri sveitarfélaga og einkafyrirtækja en fleira skilur þau að. Gunnlaugur
Júlíusson, sviðsstjóri hag- og upplýsingasviðs Sambands íslenskra sveitarfélaga. skrifar.
Sveitarfélög hafa á seinni tímum nýtt sér í
vaxandi mæli ýmsar aðferðir f rekstri sín-
um sem fyrirtæki í einkageiranum hafa
notað um árabil. Nefna má sem dæmi þar
um einkaframkvæmdarsamninga um fjár-
festingar og rekstur, kaupleigusamninga og
að ýmsar stjórnunaraðferðir, sem hafa ver-
ið þróaðar fyrir einkarekin fyrirtæki, eru
nýttar af sveitarfélögunum.
Að afla tekna eða finna rök
fyrir nýjum útgjöldum
Reikningsskil sveitarfélaga hafa verið færð
í áþekkt form og reikningsskil einkafyrir-
tækja. Fjárhagsáætlanir eru notaðar í vax-
andi mæli sem stjórntæki í rekstri sveitar-
félaga í stað þess að vera sett upp sem
áætlun um tekjur og gjöld komandi árs.
En enda þótt hér hafi verið nefnd ýmis at-
riði sem falla vel saman í rekstri sveitarfé-
laga og einkafyrirtækja, þá er meira sem
skilur þau að. Til að geta nýtt sér reynslu
einkafyrirtækja í rekstri sveitarfélaga verð-
ur það sem aðskilur þessi tvö rekstrarform
að vera vel skilgreint.
Sagt hefur verið að það sé eitt grund-
vallaratriði sem einkum skilji að rekstur og
starfsemi einkafyrirtækis annars vegar og
sveitarfélaga hins vegar. í einkafyrirtæki
beinist hugarorkan og sköpunargáfan fyrst
og fremst að því hvernig er hægt að afla
nýrra tekna og auka umsvif fyrirtækisins
en í rekstri sveitarfélaga beinist
hugarorkan ekki síst að því að
finna rök fyrir nýjum útgjalda-
liðum.
Fjármagn eða land-
fræðileg mörk
Forsenda fyrir tilveru einkafyr-
irtækis er fyrst og fremst sú að einhver
(einhverjir) hefur lagt fjármagn í að byggja
fyrirtækið upp í þeirri von að reksturinn
skili hagnaði og það fjármagn sem lagt
hefur verið í fyrirtækið skili eigendum
þess viðsættanlegum arði á einn eða ann-
Gunnlaugur Júlíusson, sviðsstjóri hag- og upplýs-
ingasviðs Sambands íslenskra sveitarfélaga.
an hátt. Starfssvið einkafyrirtækja er ekki
bundið við tiltekinn stað heldur getur
starfsemi þess teygt sig yfir landfræðileg
mörk og landamæri.
Tilvera sveitarfélags byggist á því að
einhvern tíma hefur verið tekin pólitísk
ákvörðun um að á tilteknu landssvæði
skuli starfrækt sérstakt sveitarfélag. Þeirri
ákvörðun hefur ekki verið breytt. Starfsemi
sveitarfélags beinist fyrst og fremst að
þeim einstaklingum sem eiga heima innan
marka sveitarfélagsins.
Pólitískar og rekstrarlegar
áherslur
Stefna sveitarfélagsins er að standa fyrir
ákveðinni starfsemi sem að stærstum hluta
til er lögbundin, þ.e.a.s. sveitarfélagið hef-
ur afar lítið val um hvaða þjónustu það
veitir. Rekstri sveitarfélaga er þess vegna
víða mjög þröngur stakkur skorinn þar
sem þau hafa ekki möguleika á að draga
úr ákveðnum þjónustuþáttum enda þótt
fjárhagsleg afkoma sveitarfélagsins sé erf-
ið. Ákvarðanir um áherslur í starfsemi
sveitarfélaganna eru oftar teknar út frá
pólitískum sjónarhóli en síður út frá
rekstrarlegum. Einkafyrirtæki getur aftur á
móti einbeitt sér að þeirri starfsemi sem
gefur mest í aðra hönd og hefur engar
skyldur á öðrum sviðum. Starfsmenn sveit-
arfélaga hafa oft meiri áhrif á rekstur
þeirra og ákvarðanatöku en í einkarekstri.
Það getur haft ákveðin vandamál í för
með sér þar sem erfitt er að koma til móts
við öll sjónarmið sem fram koma.
Eigendur og skattgreiðendur
Einkafyrirtæki er fjármagnað af eigendum
sínum, lánardrottnum og viðskiptavinum á
meðan sveitarfélag er fjármagnað að
stærstum hluta til af skattgreiðendum. Því
hafa stjórnendur sveitarfélaga afar litla
möguleika á að hafa áhrif á tekjur sveitar-
félagsins. Þeir sem leggja fjár-
magn í einkafyrirtæki gera það
af fúsum og frjálsum vilja með
ágóðasjónarmið í huga á með-
an afstaða þeirra sem fjár-
magna rekstur sveitarfélaga
byggir á réttindum og skyldum
viðkomandi. Tekjum sveitarfé-
lagsins er skipt á milli ein-
stakra málaflokka þess með fjárhagsáæti-
un og hefur sú útdeiling oft í för með sér
ýmis vandamál þar sem sjaldnast er til
nægt fjármagn til að hægt sé að uppfylla
allar framkomnar óskir um ný og aukin
verkefni. í einkareknum fyrirtækjum eru
Einkafyrirtæki er fjármagnað af eigendum sínum,
lánardrottnum og viðskiptavinum á meðan sveitar-
félag er fjármagnað að stærstum hluta til af skatt-
greiðendum.
TOLVUMIÐLUN
H-Laun
www.tm.is
12