SunnudagsMogginn - 26.02.2012, Síða 30

30 26. febrúar 2012
Þ
eir sem ráða, stjórnmálamenn
og háttsettir embættismenn,
vilja yfirleitt komast hjá því að
þjóðir taki sjálfar ákvarðanir í
eigin málum í þjóðaratkvæðagreiðslum.
Þetta kom skýrt í ljós í haust þegar Pap-
andreou, þáverandi forsætisráðherra
Grikklands, tilkynnti að samkomulag við
Evrópusambandið um aðstoð við Grikk-
land yrði lagt undir þjóðaratkvæði til
samþykkis eða höfnunar. Það varð uppi
fótur og fit í höfuðborgum gróinna lýð-
ræðisríkja Evrópu og svo fór að Pap-
andreou var píndur til að falla frá þessum
áformum.
Sl. miðvikudag staðfesti Michael Link,
Evrópuráðherra Þýzkalands, sem var á
ferð í Dublin, í samtali við írska dagblaðið
Irish Times, að Evrópusambandið hefði
reynt að hafa orðalag ríkisfjármálasamn-
ingsins með þeim hætti að ekki þyrfti
vegna stjórnarskrár Írlands að leggja
samninginn undir þjóðaratkvæðagreiðslu
á Írlandi. Áður hafði Enda Kenny, for-
sætisráðherra Írlands, neitað því í írska
þinginu að í Brussel væri unnið við slíka
fágun orðalags ef svo má að orði komast.
Í samtali við evrópska vefmiðillinn
eurobserver sl. fimmtudag, sagði Margr-
ethe Vestager, ráðherra og leiðtogi Ra-
dikae Venstre í Danmörku, að stofnanir
Evrópusambandsins yrðu að sýna aðild-
arríkjunum virðingu og hlusta á þau.
Ummæli ráðherrans benda til að hún telji
eitthvað skorta á í þeim efnum.
Í umræðum hér á Íslandi um beint lýð-
ræði, bæði á fundum og í einkasamtölum,
hef ég orðið þess var að bæði þeir, sem nú
eru í stjórnmálum og þeir sem hafa áður
starfað á þeim vettvangi, hafa miklar efa-
semdir um kosti hins beina lýðræðis og
telja gjarnan að það yrði fórnarlamb lýð-
skrums, skoðanir fólks yrðu keyptar með
fjáraustri í auglýsingar og ekki væri hægt
að treysta því að fólk setti sig inn í mál
með viðunandi hætti.
Í grundvallaratriðum snýst þetta um
það að „hin ráðandi stétt“ og þá er átt við
í öllum flokkum, vill ekki láta völd sín af
hendi. Beint lýðræði þýðir að völdin eru
færð frá kjörnum fulltrúum til fólksins.
Gefið hefur verið út upplýsingarit, sem
heitir Nútímalegt beint lýðræði í Sviss og
á Íslandi með afar fróðlegum upplýsing-
um um beint lýðræði í Sviss. Bæklingur-
inn er gefinn út með stuðningi frá utan-
ríkisráðuneyti Sviss og sendiráði Sviss í
Osló. Íslenzk útgáfa hans var útbúin af
Evrópustofnun um þjóðarfrumkvæði og
þjóðaratkvæðagreiðslur IRI í samvinnu
við Mannréttindastofnun og Lagastofnun
Háskóla Íslands. Rit þetta er mikilvægt
framlag til umræðna um beint lýðræði á
Íslandi.
Í upplýsingariti þessu segir m.a.:
„Í Sviss má rekja sögu lýðræðisstofn-
ana í kantónunum (kantónur eru full-
valda fylki, sem saman mynda svissneska
sambandsríkið) aftur til 15. aldar. Í kant-
ónunni Graubunden gátu til dæmis
nokkur sveitarfélög keypt sér frelsi frá
lénsherrum og stofnuðu í kjölfarið eigin
dómstóla. Til þess að verja hið nýfengna
frelsi mynduðu þau með sér bandalög til
að tryggja sjálfstæði og sjálfsákvörðunar-
rétt samfélaga á svæðinu. Þetta banda-
lagskerfi krafðist samhæfingar á milli
einstakra svæða. Þess vegna ferðuðust
erindrekar á milli þorpa með bakpoka
fulla af skjölum svo hægt væri að gera
samninga um sameiginleg málefni. Er-
indrekarnir sneru svo aftur til heima-
byggðar sinnar með undirritaða samn-
inga og lögðu þá fyrir heimamenn til
samþykkis eða höfnunar. Þannig varð
hugtakið „referendum“(þjóðaratkvæða-
greiðsla) til (á latínu: „re“=„aftur“
„ferre“= „færa“) … Reyndar var Sviss
eins og við þekkjum það í dag stofnað
með þjóðaratkvæðagreiðslu um stjórnar-
skrána árið 1848 – allt frá þeim tíma hef-
ur nútímalegt beint lýðræði verið mikil-
vægur þáttur í friðsamlegri úrlausn
deilumála.“
Fjallað er í upplýsingaritinu um þróun
beins lýðræðis í Sviss. Um það segir:
„Árið 1869 leiddi lýðræðishreyfing
hins vegar til þróunar stjórnarskrár í
kantónunni Zürich, sem gerði ráð fyrir
mun meiri þátttöku. Með henni voru ný
bein lýðræðisréttindi á borð við borgara-
frumkvæði og (valfrjálsar) þjóðarat-
kvæðagreiðslur innleidd. Kosningaréttur
var þó enn takmarkaður og konum var
ekki veittur aðgangur að ákvarðana-
tökuferlinu …Í lok aldarinnar hafði sviss-
neska fulltrúalýðræðið undirgengist
margar mikilvægar breytingar, sem
stuðluðu að beinu lýðræði:
Borgaratillögur(1891): Allir kjósendur
greiða atkvæði um minnihlutatillögu,
sem er samþykkt og lögð fram af hópi
borgara og undirrituð (í dag) af a.m.k.
100.000 borgurum (2% kjósenda).
Almenn þjóðaratkvæðagreiðsla (1874):
Allir kjósendur greiða atkvæði um lög
sem hafa verið samþykkt af þinginu og (í
dag) a.m.k. 50.000 borgarar (1% kjós-
enda) hafa lagt til að verði sett í þjóð-
aratkvæðagreiðslu.
Skyldubundin þjóðaratkvæðagreiðsla
(1848): Allir kjósendur greiða atkvæði
um mikilvæg málefni í þjóðaratkvæða-
greiðslu, sem skylt er að halda skv. lög-
um og varðar ályktun eða lög, sem samin
eru af þinginu.“
Íslenzkt samfélag lamast aftur og aftur
af stanzlausum innbyrðis deilum. Stjórn-
kerfi landsins er í fjötrum margvíslegra
sérhagsmuna. Návígið, sem byggist á fá-
menni þjóðarinnar, innbyrðis skyldleika,
persónulegri vináttu og því, sem á ensku
er kallað: „old boys network“ er rótin að
því að hrunið mikla varð.
Það er bara til ein leið til þess að ráða
bót á þessum veikleikum samfélags okk-
ar – leið hins beina lýðræðis. Að fólkið
sjálft taki hinar endanlegu ákvarðanir í
þjóðaratkvæðagreiðslum og atkvæða-
greiðslum innan sveitarfélaga.
Þjóðin verður að taka völdin af „hinum
ráðandi öflum“ og taka þau í sínar hend-
ur.
Við framkvæmd þeirra umbreytinga á
samfélagsgerðinni getum við margt af
Svisslendingum lært.
Þjóðin verður að taka völdin af „hinum ráðandi öflum“
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Í gærdag gerðist hér í bænum einn hörmulegasti at-burðurinn, sem um getur. Komið var að fimmmanna fjölskyldu látinni í húsi sínu. Hafði hús-bóndinn svipt konu sína lífi, þrjú ung börn þeirra
og sjálfan sig.“
Með þessum orðum hófst baksíðufrétt í Morgun-
blaðinu föstudaginn 27. febrúar 1953. Voðaverkið var
framið í svokölluðu Dillonshúsi á Suðurgötu 2 en þar
bjuggu hjónin Sigurður Magnússon lyfjafræðingur (35
ára) og Hulda Karen Larsen frá Siglufirði (32 ára), ásamt
börnum sínum, einum dreng og tveimur stúlkum, á
aldrinum þriggja til sex ára. Einnig bjó á heimilinu Ás-
dís, systir Huldu Karenar.
Þegar Ásdís fór til vinnu um klukkan 9 að morgni
þessa dags fyrir 59 árum var Hulda komin á fætur og
börnin að klæða sig. Sigurður var enn í rúminu. Þegar
móðir Huldu kom í húsið klukkan 12.40 blasti við henni
skelfileg sjón, fjölskyldan var öll örend. Læknar og lög-
regla voru strax kvödd á staðinn. Á náttborði Sigurðar
var glas merkt „eitur“, að því er fram kom í tilkynningu
sem lögregla sendi frá sér síðar um daginn, og bréf hafði
hann látið eftir til Ásdísar, þar sem hann skýrði frá því
að hann, sem um hríð hafði verið meira og minna sjúk-
ur, hefði í örvilnan náð í eitur og gefið fjölskyldu sinni
áður en hann tók það inn sjálfur. Í bréfinu kvaðst Sig-
urður ekki geta skilið börnin og konuna eftir.
Um veikindi Sigurðar er margt á huldu, að því er segir
í bókinni Ísland í aldanna rás, en svo mikið er víst að
hann þjáðist af heilabólgu, sem er veirusjúkdómur ná-
skyldur heilahimnubólgu. Um lækningar við þeim sjúk-
dómi var lítt að ræða á þessum tíma. Heilabólga getur í
sumum tilfellum leitt til geðrænna kvilla en ekki var tal-
ið ljóst hvort svo hefði verið í tilfelli Sigurðar eða hvort
hann þjáðist af geðveilu eða persónuleikabrestum óháð
heilabólgunni. Hún hefur þó að minnsta kosti ekki bætt
úr skák og gerðist Sigurður brátt óstarfhæfur vegna
veikinda. Hann lá alllengi á sjúkrahúsi og var um tíma
svo illa haldinn að talið var nauðsynlegt að lögreglu-
maður vekti yfir honum allan sólarhringinn svo hann
skaðaði ekki sjálfan sig og aðra.
Nokkru áður en Sigurður framdi voðaverkið hafði
hann virst við betri heilsu, kominn heim og farinn að
stunda vinnu sína að nýju. Gerðu menn sér vonir um að
hann væri kominn yfir veikindi sín.
Síðar kom í ljós að flaskan sem lögregla sagði hafa ver-
ið merkta „eitur“ var í raun merkt sem kamfórublanda.
Kamfóra var þá notuð við kvefi og ýmiss konar önd-
unarfærasjúkdómum. Gerði lögregla því skóna að Sig-
urður hefði fengið konu sína og börn til að drekka úr
flöskunni undir því yfirskini að þau væru að verjast
kvefi. Rannsókn leiddi á hinn bóginn í ljós að í kamfóru-
blöndunni var umtalsvert magn af blásýru, bráðdrep-
andi en bragðlausu eitri sem Sigurður hafði aðgang að í
starfi sínu. Af þessu þótti ljóst að Sigurður hefði skipu-
lagt morðin með nokkrum fyrirvara og að ekki væri um
stundarbrjálæði að ræða. Blásýra er mjög öflugt eitur og
ljóst að fjölskyldan hefur dáið á skammri stundu.
Reykvíkingar og Íslendingar allir voru að vonum
slegnir miklum óhug eftir þetta voðaverk og athygli
vakti að dagblöð fjölluðu á afar nærgætinn hátt um at-
burðinn fyrst á eftir, notuðu t.a.m. aldrei orðið „morð“.
Í minningargrein um Sigurð eftir „starfsbróður“ í
Morgunblaðinu 4. mars 1953 segir að hann hafi um
margt verið vel af guði gerður. „Við kynningu vann
hann á; hversdagslega hægur, allt að því hlédrægur, en
einarður í skoðunum og hélt fast á máli sínu. Oft kom
fram hjá honum viðkunnanleg kímni, sem átti sinn þátt
í vinsældum hans meðal samstarfsfólks.“ Greininni lýk-
ur með þessum orðum: „Það er mikill mannskaði að
mönnum eins og Sigurði Magnússyni.“
Hvorki voru skrifuð eftirmæli um Huldu né börnin.
orri@mbl.is
Heil fjöl-
skylda
finnst látin
Sigurður Magnússon lyfjafræðingur glímdi við erfið veikindi
áður en hann réði fjölskyldu sinni og síðan sjálfum sér bana.
’
… í kamfórublöndunni var um-
talsvert magn af blásýru, bráð-
drepandi en bragðlausu eitri
sem Sigurður hafði aðgang að í starfi
sínu.
Dillonshús, þar sem voðaverkið var framið, á sínum gamla
stað á Suðurgötu 2. Húsið er nú varðveitt á Árbæjarsafninu.
Á þessum degi
26. febrúar 1953