SunnudagsMogginn - 26.02.2012, Page 47

26. febrúar 2012 47
Íþróttir þjappa þjóðum saman oghafa mikil áhrif á það sem fræði-menn hafa stundum nefnt þjóðern-isstefnu hins daglega lífs. Gangi
fulltrúum einstakra þjóða vel úti á keppn-
isvellinum vekur það sterkar tilfinningar
og mikinn metnað. Því er alls engin til-
viljun að meðal hverrar þjóðar er vel stutt
við íþróttirnar og þar býr margt að baki,“
segir Guðmundur Hálfdanarson prófessor
í sagnfræði við Háskóla Íslands.
Ýmsir fræðimenn á sviði hugvísinda
hafa rannsakað þjóðernisstefnu og hvað að
baki liggur. Guðmundur er þeirra á meðal
– en hann er höfundur bókarinnar Ís-
lenska þjóðríkið – uppruni og endimörk
sem út kom árið 2001.
Áttu að vekja aðdáun
„Við fæðumst ekki með það skrifað á
ennið að við séum Íslendingar. Raunar er
eina lagalega skilgreiningin sem ég þekki á
íslensku þjóðerni sú að skv. útlend-
ingalögum sé útlendingur sá sem ekki
hefur íslenskan ríkisborgararétt,“ segir
Guðmundur sem hefur rannsakað þjóð-
ernisstefnur út frá ýmsum sjónarmiðum.
„Ólympíuleikarnir í Berlín i Þýskalandi
voru haldnir árið 1936 en þá var upp-
gangur nasista þar í landi í algleymingi.
Hitler taldi mikil sóknarfæri felast í leik-
unum til þess að sameina þjóðina undir
einu merki og vekja með henni bar-
áttugleði – enda báru þeir þess nokkurn
svip – um leið og þeir áttu að vekja aðdáun
á afrekum þýsku þjóðarinnar og nasista.
Og svo eru þess auðvitað dæmi að valda-
pólitík blandist inn í ólympíuleikana.
Bandaríkjamenn og margir bandamenn
þeirra sniðgengu leikana í Moskvu árið
1980 meðal annars til að mótmæla stríðs-
rekstri Sovétmanna í Afganistan. Og þegar
leikarnir voru svo haldnir í Los Angeles
fjórum árum síðar fóru Sovétmenn hvergi
og voru með því að mótmæla mótmælum!
Þarna kom ákveðin þjóðernisstefna auð-
vitað við sögu – metnaður þjóða í köldu
stríði.“
Gangi gunnreifir til keppni
Ungmennafélagshreyfingin íslenska var
stofnuð á fyrstu árum aldarinnar og hafði
þá – og hefur raunar enn í dag – ræktun
lýðs og lands sem kjörorði og meginmark-
mið. „Þjóðernishyggjan gengur út á að
menn gangi gunnreifir til keppni og vinni
leikinn. Stríðsrekstur hefur svipað inntak
og því hafa íþróttir ekki jákvætt yfirbragð
í hugum allra,“ segir Guðmundur.
Á veraldarvísu hefur gengi Íslendinga á
stórmótum í íþróttum verið upp og ofan.
Fámennið setur takmörk en í handbolta
hafa fulltrúar okkar oft náð góðum ár-
angri. „Það er óskaplega erfitt að festa
hönd á því hvort velgengni Íslendinga á
erlendum stórmótum hefur einhver áhrif
á þjóðarsálina sem svo er kölluð. Þó vekur
góður árangur alltaf augljóst þjóðern-
isstolt, fólk fylgist af áhuga með stórmót-
unum og öflugustu fyrirtæki landsins sjá
sér hag í því að vera bakhjarlar til dæmis
handboltalandsliðsins,“ segir Guð-
mundur.
„Íslenskir handknattleiksmenn ganga
jafnan fram og gefa kost á sér í landsliðið
sé eftir því kallað. Þetta er einskonar her-
skylda. Þetta viðhorf gildir kannski meira
í handboltanum en fótboltanum – þar sem
peningarnir eru orðnir allsráðandi. Hand-
boltinn er ekki eins ofurseldur fjármagni.
Meðal sumra þjóða er þessi fórnarlund þó
enn til staðar. Ég hlustaði til dæmis á við-
tal á BBC fyrir nokkrum dögum við knatt-
spyrnumanninn El Hadji Diouf frá Senegal
sem kvaðst alltaf svara kalli skyldunnar
þegar landsliðið kallaði. Þetta viðhorf er
ekki sjálfgefið.“
Útlendingum fagnað
Þegar Frakkar unnu heimsmeistara-
keppnina í knattspyrnu árið 1998 bar á
þeirri gagnrýni þar í landi frá fulltrúum
hægri öfgamanna að landslið þjóðarinnar
væri að nokkru skipað leikmönnum af
öðrum litarhætti en tíðast er í Frakklandi.
Yfirgnæfandi hluti Frakka taldi þetta þó
ekkert tiltökumál, og ýmsir sáu landsliðið
einmitt sem merki um að frönsk þjóð væri
fjarri því að vera einsleit og að Frakkland
tæki innflytjendum opnum örmum.
Hér á landi hefur þorri þjóðarinnar líka
fagnað góðum árangri handknattleiks-
manna á borð við Alexander Peterson frá
Lettlandi og Kúbverjann Robert Duranona
sem báðir fengu íslenskan ríkisborgararétt
og hafa gert það gott með landsliðinu. Og
landsliðið hefur – svona oftast nær – skor-
að hátt síðustu árin og silfurhátíðin á Arn-
arhóli í septemberbyrjun 2008 er mörgum
enn í fersku minni.
Opið skv. ESB
„Fögnuður yfir góðum árangri lands-
liðsins var miklu fölskvalausari en þegar
útrásarvíkingarnir stóðu í sínum land-
vinningum sem margir glöddust þó yfir.
Silfurverðlaunin reyndust Íslendingum
sjálfsagt ágætt veganesti inn í hrunið og
enginn komst hjá því að hrífast með. Og
þá komum við að þeim punkti að jafnan
hefur verið mjög umdeildur; það er þegar
sjónvarpsréttur á þeim mótum þar sem
handboltalandsliðið okkar tekur þátt, er
seldur til einkastöðva,“ segir Guðmundur
og heldur áfram.
„Þegar slíkt gerist hefur það skapað
miklar umræður og jafnvel deilur. Það er
því alls ekki að ástæðulausu að Evrópu-
sambandið hefur sett þær reglur, sem Ís-
lendingar undirgangast í gegnum EES-
samninginn, að útslitaleikir í stórmótum í
íþróttum skuli jafnan sýndir í opinni dag-
skrá. Og þar liggur undir að talið er nánast
til mannréttinda að allir geti fylgst með
þessum stórleikjum – sem skipta svo
miklu fyrir ræktun þjóðernis þegar allt
kemur til alls.“
Logi Geirsson, Ingimundur Ingimundarson, Hreiðar Levy Guðmundsson, Björgvin Páll Gúst-
avsson og Sverre Jakobsson sannreyndu silfrið eftir að hafa tekið við verðlaunapeningunum
í Peking á haustmánuðum 2008. Þeir voru sáttir við silfrið og það var íslenska þjóðin líka.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Árangur íslenska handboltalandsliðsins á Ólympíuleikunum í Peking haustið 2008 þótti ein-
stakur. Forsetahjónin voru á svæðinu, glöddust með glöðum og Dorrit sagði að Ísland „væri
stórasta land í heimi“ og orðatiltækið varð skyndilega öllum Íslendingum á tungu tamt.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Árangur vekur augljóst þjóðernisstolt
Fögnuður yfir árangri landsliðs er fölskvalausari en þegar útrásarvíkingar voru í landvinningum, segir Guðmundur Hálfdanarson.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Íþróttir þjappa þjóðum
saman. Herskyldan
gildir í handbolta. Úr-
slitaleikir í opnu sjón-
varpi, skv. tilskipun
ESB. „Stórleikir skipta
miklu fyrir ræktun
þjóðernis,“ segir Guð-
mundur Hálfdanarson
prófessor í sagnfræði.
Sigurður Bogi Sævarsson sbs@mbl.is