Morgunblaðið - 28.01.2014, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. JANÚAR 2014
Faxafeni 14 | 108 Reykjavík | Sími 551 6646
Opið virka daga frá 10-18 og laugardaga 11-15
Morgunblaðið
greinir frá því 24.
des. sl. að Samherji,
Frost og Slippurinn á
Akureyri hafi afhent
Verkmenntaskólanum
á Akureyri 20 millj-
óna kr. gjöf til kaupa
á kennslutækjum fyr-
ir málm- og vél-
tæknisvið skólans.
Við afhendinguna
kom m.a. fram hjá Gunnari Lar-
sen, framkvæmdastjóra Frosts:
„Góð og öflug verk- og tækni-
menntun er hverju samfélagi mik-
ilvæg og sennilega aldrei mik-
ilvægari en í dag.“
Fjárfesting
em skilar arði
Að mínu mati er gjöf þessara
þriggja félaga Samherja, Frosts
og Slippsins fyrst og fremst vitn-
isburður um mat þeirra á störfum
vélstjóra, vélfræðinga og málm-
tæknimanna. Þeir gera sér grein
fyrir því að nýtísku fiskiskip verð-
ur ekki gert út að gagni nema um
borð séu velmenntaðir vélstjórar
og vélfræðingar. Sama á við um
Frost og Slippinn, að þau fyrir-
tæki verða ekki rekin svo vel sé
nema með hæfum vélfræðingum,
vélstjórum og málmtæknimönnum.
Sú meinloka hefur skotið rótum
í vitund alltof margra, sem gera út
fiskiskip hér á landi, að sjálfvirkni
og mannlaus vélarrúm leysi þau
verkefni sem vélstjórarnir og vél-
fræðingarnir sinna. Hér er um
mikinn misskilning að ræða.
Mannlaust vélarrúm í orðsins
fyllstu merkingu þýðir að vélar-
rúmið er án vaktar ákveðinn hluta
sólarhringsins sem hefur verið
viðhaft um borð í flutningaskipum
um allnokkurt skeið en ekki enn
svo ég viti um borð í fiskiskipum.
Ástæðan er einföld eða sú að
eftir að veiðiskipið er komið á
miðin er stöðug vinna þar um borð
sem þýðir að það er fjölmargt sem
líta þarf eftir og færa til betri
vegar eigi bæði veiðarnar og
vinnslan, sé um vinnsluskip að
ræða, að ganga eins og til er ætl-
ast. En allar tafir,
þótt stuttar séu, eru
fljótar að koma fram í
minni afköstum og
um afkomu skipsins.
Af þessum ástæðum
hygg ég að íslenskir
útgerðarmenn, sem
eru á heimsmæli-
kvarða, hafi ekki enn
viðhaft „mannlaus
vélarrúm“ um borð í
sínum skipum.
Glæsilegur ferill
Samherji á Akureyri, sem var
stofnaður í núverandi mynd á
árinu 1983, er búinn að starfa í
um 30 ár. Samkvæmt efnahags-
reikningi félagsins fyrir árið 2012
var eign þess um 51 milljarður og
sé eitthvað að marka fréttir var
síðasta ár félaginu gjöfult, skilaði
því um 16 milljarða eignaaukn-
ingu. Samtals nema því eignir fé-
lagsins um 68 milljörðum sem
nemur eignamyndum upp á góða
tvo milljarða fyrir hvert ár sem
félagið hefur starfað. Er einhver
leið að halda því fram að fyr-
irtæki, sem þannig vegnar hafi bú-
ið við óhagstæð rekstrarskilyrði af
mannavöldum? Það held ég tæpast
og mér er til efs að það sé hægt
að ná viðlíka árangri í nokkurri
annarri atvinnugrein hér á landi.
Í þessu sambandi er bæði rétt
og skylt að geta þess að þeir
frændur, sem stýrt hafa Sam-
herja, hafa gert það mjög vel, svo
vel að ég dreg í efa að aðrir í út-
gerðarrekstri hafi staðið sig jafn-
vel og því síður betur. Til marks
um það má nefna að Samherji var
fyrstur íslenskra útgerða til þess
að vinna uppsjávarfisk, síld, loðnu
og makríl til manneldis um borð í
veiðiskipi. Fyrirtækið keypti til
landsins á árinu 1998 nýlegt
norskt skip, sem hafði búnað til
þess að vinna uppsjávarfisk til
manneldis, og hlaut nafnið Garðar
EA-310. Að fenginni reynslu af
rekstri Garðars lét Samherji sér-
hanna og smíða Vilhelm Þor-
steinsson EA-11 til þessara veiða
og vinnslu en Vilhelm kom til
landsins árið 2000.
Um tíma var enginn útgerðar-
maður maður með mönnum nema
að hann gerði út frystitogara og í
því sambandi var Samherji engin
undantekning. Í dag gerir Sam-
herji engan frystitogara út á Ís-
landsmið til þorskveiða. Í staðinn
sendir fyrirtækið þorskinn ferskan
á markað erlendis. Örugglega
vegna þess að þannig fæst meiri
framlegð út úr hverri einingu.
Nú berast fréttir af því að aðrar
útgerðir frystitogara séu að leggja
þeim en ætli í staðinn að vinna
fiskinn í landi og senda ferskan á
markað, þ.e. að feta í fótspor Sam-
herja sem hefur haft þennan hátt-
inn á nokkur undangengin ár.
Samherji er fyrirtæki sem alltaf
er að leita nýrra leiða í sínum
rekstri. Fyrirtæki sem grípur
gæsina um leið og hún gefst í stað
þess að láta aðra leysa byrjunar-
örðugleikana fyrir sig. Með þess-
háttar vinnubrögðum er fyrir-
tækið alltaf leiðandi í sjávarútvegi.
Ánægðir og stoltir
starfs- menn eru lykillinn
Annað sem Samherji hefur
passað upp á er að hafa í sinni
þjónustu ánægt starfsfólk. Á
tímabili átti ég oft tal við sjó-
menn sem störfuðu hjá Samherja
og undantekningarlaust töluðu
vel um fyrirtækið sitt, voru stolt-
ir af að vinna þar. Nú fer ekki
hjá því að oft var mikils krafist af
áhöfnum Samherjaskipanna en á
móti kom að launin voru mjög
góð og stjórnendurnir létu sitt
fólk finna að framlag þess til fyr-
irtækisins skipti sköpum um vel-
gengni þess. Samherja hefur tek-
ist það sem útgerðinni sem heild
hefur ekki tekist, að fá sitt fólk
með sér, sem skiptir öllu máli í
öllum rekstri.
Verðskulduð viðurkenning
Eftir Helga
Laxdal » Búa einhver brúkleg
rök því að baki að
fyrirtæki sem þannig
vegnar hafi búið við
óhagstæð rekstrarskil-
yrði af mannavöldum?
Helgi Laxdal
Höfundur er vélfræðingur og fyrrver-
andi yfirvélstjóri.
Hvað eru „gömlu
dansarnir“? Þessi
spurning er oft borin
fram og svör við spurn-
ingunni eru oft fátæk-
leg. Fram yfir miðja
síðustu öld vissu flestir
Íslendingar hvað
„gömlu dansarnir“
þýða. Það voru haldnir
sérstakir dansleikir um
hverja helgi í nokkrum
danshúsum í Reykjavík sem voru ein-
göngu fyrir „gömlu dansana“ og út
um allt land voru dansleikir þar sem
hljómsveitirnar léku tónlist sem var
sérstaklega fyrir „gömlu dansana“.
En hvaða dansar voru þetta? Þetta
voru dansar sem hvergi voru til nema
á Íslandi. Þeir höfðu þróast með þjóð-
inni og voru ekki endilega dansaðir
eins fyrir vestan og fyrir austan, en
allar útgáfur voru í eðli sínu réttar, en
báru séreinkenni ákveðinna byggðar-
laga. Tónlistin gat verið sú sama og
leikin var í nágrannalöndunum þó að
dansarnir væru ólíkir. Sem dæmi má
nefna að franskir sjó-
menn komu til Ólafs-
víkur og Þórshafnar og
héldu e.t.v. dansleik þar
sem í áhöfninni gátu ver-
ið munnhörpuleikarar
eða harmonikkuleikarar.
Íslendingarnir lærðu
lögin og reyndu líka að
læra dansana, en oftast
gekk það ekki upp og
niðurstaðan varð frum-
saminn dans með yfir-
bragði þeirra erlendu og
fólk þróaði þar með dans
við nýtt lag sem einhver
hafði lært svona nokkurn veginn.
Margir af gömlu dönsunum okkar eiga
uppruna að grunni til frá öðrum lönd-
um en niðurstaðan er að okkar útgáfa
er séríslensk. Það hefur komið glöggt
fram þegar Íslendingar hafa tekið þátt
í þjóðdansamótum á Norðurlöndum
eða öðrum Evrópulöndum. Þá fyrir-
finnast engir dansar hjá öðrum þjóð-
um sem eru eins og gömlu dansarnir
okkar. Gömlu dansarnir okkar eru:
Margar útgáfur af rælum, völsum,
skottísum, masúrkum, vínarkrus og
polkum að ógleymdum hringdansi og
marsi með mörgum leikjum og af-
Gömludansarnir
- þjóðararfur
Eftir Matthildi
Guðnýju Guð-
mundsdóttur
Matthildur Guðný
Guðmundsdóttir
Mjög áhugavert mál
hefur að undanförnu
verið í umræðunni sem
snertir húsnæðismál á
landinu og vonandi
leiðir sú umræða til
góðrar lausnar á því
sem þar er verið að
fjalla um. Ekki viljum
við að verði til „slum“-
hverfi í okkar góða
landi. Hér er auðvitað
verið að vísa til þess að skortur er
orðinn á íbúðarhúsnæði, sérstaklega
minna og ódýrara húsnæði.
Þessi staða hefði ekki átti að koma
á óvart, þörfin er þekkt og bygging-
armagn hvers tíma er þekkt, sjá t.d.
greinar hér á síðum Hannars frá síð-
asta ári og árinu á undan. Ástæðan
fyrir þessum skorti er að byggt var
of mikið á „bólgutímanum“ í landinu
sem leiddi til offramboðs húsnæðis
með tilheyrandi verðfalli þess auk
samdráttar í eftirspurn vegna
ástandsins sem skapaðist við hið
margnefnda „hrun“. Afleiðingarnar
voru að ekki voru byggð meira en ca.
10% af þeirri þörf sem er að með-
altali árin eftir hrun og fjöldi bygg-
ingaraðila varð gjaldþrota og margir
iðnaðarmenn fóru úr landi. Á ára-
bilinu 2011-2012 var lager af íbúðar-
húsnæði uppurinn að okkar mati, en
ekki var þó vart aukningar á bygg-
ingarmagni íbúðarhúsnæðis að
neinu marki og er ekki enn. Hver er
ástæðan fyrir þessu?
Ég heyrði hagfræðing hjá banka
fjalla um málið í útvarpi nýlega og
talaði hann um að ríkið (þ.e. fólkið í
landinu) þyrfti að leysa málið með
vaxta- eða húsnæðisbótum, ásamt
því að hækka þyrfti kaup fólksins í
landinu, væntanlega til að fjármagna
bæturnar. Ekki kom fram hver ætti í
raun að borga brúsann. Einn þáttinn
minntist hann ekki á, þ.e. hver þátt-
ur vinnuveitanda hans ætti að vera,
þ.e. fjármálakerfisins (bankans).
Með það í huga að bundið fé í með-
alíbúð gæti verið um 25 millj. kr. þá
gæti ávöxtunarkrafa þeirrar upp-
hæðar hljóðað upp á um 2 millj. kr.
hjá íslenskum lánveitendum á ári.
Ætli megi ekki gera ráð fyrir að
helmingur þess sé til
að mæta raunhækkun
(verðbólgunni). Og er
þá raunkostnaður þess
sem á húsnæðið yfir
80.000 kr. á mánuði til
að standa undir gróða
fjármagnseigandans.
Hér er t.d. um að ræða
ca. helming húsaleigu
þeirra sem leigja slíkt
húsnæði. Athugið að
hér er ekki verið að
tala um rekstur hús-
næðisins, gjöld til hins
opinbera eða viðhald, það kemur allt
til viðbótar.
Það hljómar ágætlega að gera
átak í að byggja húsnæði á fé-
lagslegum grunni, en þar er sama
vandamálið uppi, þ.e. að fjármagns-
kostnaðurinn er vandamálið sem
hugmynd bankans er að leysa með
framlagi íbúa þessa lands þ.e. í
gegnum skattakerfið (tilfærsla fjár-
magns). Bankinn sjálfur vill ekkert
leggja af mörkum. Væri ekki betra
að taka á fjármálakerfinu í heild
með það að markmiði að koma fjár-
magnskostnaði í eðlilegt hlutfall af
kostnaði af byggingarfram-
kvæmdum og rekstri bygginga, þ.e.
í svipað hlutfall og tíðkast í ná-
grannalöndunum. Markmiðið gæti í
byrjun t.d. verið að lækka raunvexti
um helming, sem myndi spara ca.
40.000 kr. á mánuði fyrir leigjanda
ofangreindrar íbúðar. Að auki
mætti minnka kröfur í bygging-
arreglugerð, lækka lóðarverð o.fl.
og lækka þannig byggingarkostn-
aðinn fyrir alla landsmenn, ekki
bara suma þeirra á kostnað annarra.
Helmingslækkun
raunvaxta gæti
sparað tugi þúsunda
Eftir Sigurð
Ingólfsson
» Að auki mætti
minnka kröfur í
byggingarreglugerð,
lækka lóðarverð og fast-
eignagjöld og lækka
þannig húsnæðiskostn-
að allra landsmanna,
ekki bara sumra.
Sigurður Ingólfsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Hannars ehf.