Morgunblaðið - 31.05.2014, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. MAÍ 2014
Bæjarlind 16 I 201 Kópavogur I sími 553 7100 I www.linan.is
Opið mánudaga til föstudaga 11 - 18 I laugardaga 11 - 16
SIXTIES LÍNAN
BETINA
Eikarskenkur
kr. 151.700
Bakkaborð
kr. 23.900
Unfurl Deluxe Svefnsófi
kr. 128.900
Pillar ljós
14x20
kr. 21.900
Retro
Klukka
3 litir
kr. 7.990
Mynd
53x53
kr. 4.500
Flinga
Tímaritahilla
20x160 cm
kr. 16.900
Flinga
Tímaritahilla
20x80 cm
kr. 9.900
Um daginn sat ég með 14 ára dóttur minni að lesa sam-félagsfræði og ræða hugtakið þjóðerniskennd, að fólkfyndi til samkenndar vegna búsetu, trúarbragða, menn-ingar, sögu og tungumáls og að þannig hefðu orðið til
hópar sem kölluðust þjóðir … uns dótturinni fór að leiðast þófið
og vildi fá rétta svarið. Í bókinni stóð: Til að sameina ólíka þjóð-
félagshópa innan landamæra reyna stjórnvöld að skapa ákveðna
þjóðerniskennd meðal íbúa þjóðríkisins. Sums staðar hefur það
tekist með ágætum en annars staðar hefur það haft skelfilegar af-
leiðingar.
Hér var ekki átt við íslenskan málskilning heldur hugtak úr
fræðilegri umræðu um þjóðríkjastefnuna sem varð áberandi á 19.
öld. Þá datt fólki í hug að stofna þjóðríki utan um eina þjóð í einu
ríki. Í engu þjóðríkja
heimsins hefur þó bara bú-
ið ein þjóð og því urðu alls
staðar til herraþjóðir sem
urðu ofan á við mótun
þjóðerniskenndar og þjóð-
tungu. Oft er t.d. haft á
orði að háþýska sé fyrsta
erlenda málið sem flest skólabörn læri í Þýskalandi. Ísland var
eina stóra landsvæðið sem var nálægt því að þar byggi ein þjóð
með eina sögu og eitt tungumál – eftir aldalanga einangrun. Í önd-
verðu hafði mótast hér fyrsta fjölmenningarlega landnáms-
samfélag Nýja heimsins þegar menningarstraumar runnu saman
frá Noregi og Bretlandseyjum svo úr varð nýstárlegt þjóðfélag.
Ekki er vandalaust að skilgreina þjóðir og hvað búi til þá sam-
kennd að þetta hugtak eigi við. Sjálfsmynd ræðst af mörgu eins
og í sögunni af Indíánanum í Manitoba sem Haraldur Bessason
sagði frá að hefði mælt við Einar Ól. Sveinsson á góðri vest-
uríslensku svo Einar spurði hvort Indíáninn væri Íslendingur.
Nei, sagði Indíáninn, ég er Skagfirðingur.
Frá því að hið einsleita íslenska þjóðríki var stofnað hefur fjöl-
menningin komið upp á yfirborðið með þátttöku kvenna í opinberu
lífi, út úr skápunum og frá útlöndum með námsmönnum og fólki af
ólíkum uppruna með ólíka siði, venjur og trúarbrögð, allt frá trú
til vantrúar. Gamla hugmyndin um einsleita 19. aldar þjóð-
kirkjuþjóð í einu landi á því ekki við í því samfélagi sem við erum
nú hluti af.
Það fallegasta við hugmyndina um sameiginlega sjálfsmynd
þjóðar tekur til samfélagsins sem við bindumst um ábyrgð á far-
sæld meðborgaranna og að hver og einn gegni sínu hlutverki:
„Haltur ríður hrossi, hjörð rekur handarvanur …“. Að fornu
skipulögðu menn þessa samábyrgð í kringum hreppana og síðan
hefur hún tekið á sig ýmsar myndir, ekki þó alltaf fallegar eins og
þegar fólk var flutt hreppaflutningum. Hinn menningarlegi grunn-
ur er sá siður að ekki sé hægt að varpa af sér sameiginlegri
ábyrgð. Sem þýðir að ekki er hægt að hafa eina þjóð í landinu sem
rýnir í excel-skjöl og aðra sem lætur skáka sér til með músar-
smellum á tölvuskjá. Með slíkum samfélagsskilningi slítum við
ekki bara í sundur lögin, heldur líka vinnufriðinn.
Hver erum við?
Og hver eru hin?
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
Úrslit kosninganna til Evrópuþingsins hafavaldið uppnámi um alla Evrópu. Almenn-ingur er að gera uppreisn gegn ráðandiöflum, gegn hefðbundnum stjórn-
málaflokkum og forystumönnum þeirra, gegn elítu í
mörgum flokkum, sem telur sig útvalda til að stjórna,
gegn framkvæmdastjórn Evrópusambandsins, sem
með ólýðræðislegum hætti reynir að knýja fram
stofnun Bandaríkja Evrópu, gegn stórbönkum, sem
telja sjálfsagt að skattgreiðendur borgi tap þeirra en
eigendur þeirra og æðstu stjórnendur taki hagnaðinn
til sín, gegn stórfyrirtækjum sem beita fjármagni og
pólitískum áhrifum til að tryggja sér ívilnanir um-
fram aðra.
Hefðbundnir stjórnmálaflokkar eru löngu hættir að
endurspegla almanna viðhorf. Þeir eru orðnir tæki
fámennra hópa í eigin röðum og sérhagsmunahópa til
þess að tryggja eigin völd og áhrif. Danski íhalds-
flokkurinn, sem á sér merka sögu er að hverfa.
Danski Þjóðarflokkurinn er að taka við hans hlut-
verki. Flokkurinn sem myndaðist í kringum Charles
de Gaulle, leiðtoga Frjálsra
Frakka í heimsstyrjöldinni síðari á
í vök að verjast gegn Þjóðfylkingu
Marine Le Pen. Bæði Íhaldsflokk-
urinn og Verkamannaflokkurinn í
Bretlandi standa frammi fyrir
nýrri ógn sem er Ukip. Þessir nýju
flokkar á hægri kantinum ná til kjósendahópa, sem
flokkar jafnaðarmanna gátu áður gengið að sem vís-
um. Þá er átt við ófaglært fólk, sem áður gekk undir
samheitinu „verkalýður“. Jafnaðarmenn og sósíalistar
eru að missa fylgi þessara kjósenda. Nýju hægri
flokkarnir í Danmörku, Bretlandi og Frakklandi eru
að ná til þeirra.
En uppreisnin er ekki bara á hægri kantinum. Hún
er líka til vinstri. Á Spáni fékk flokkur, sem var
stofnaður í marz um 1,2 milljónir atkvæða. Hann
heitir Podemos og spratt upp úr mótmælahreyfing-
unum, sem fylltu stræti Madrid á árinu 2011. Sá
flokkur er lengst til vinstri. Það er SYRIZA, banda-
lag vinstri manna í Grikklandi líka, sem nú er stærsti
flokkurinn þar í landi.
Sú ákvörðun hinnar pólitísku yfirstéttar á meg-
inlandi Evrópu að knýja þjóðirnar þar inn í Banda-
ríki Evrópu er kveikjan að þessu uppnámi en fleira
kemur til eins og alltaf, þegar byltingar fara af stað.
Í dag er kosið til sveitarstjórna hér á Íslandi.
Skoðanakannanir benda til að undir yfirborðinu séu
þungir straumar á ferð hér sem stefni í sömu átt og
umbrotin í Evrópu. Að nú skuli ráðandi öflum til
margra áratuga ögrað svo um munar. Hverjum hefði
dottið í hug eftir borgarstjórnarkosningarnar 1990,
þegar Sjálfstæðisflokkurinn fékk um 60% atkvæða að
aldarfjórðungi síðar stæði sami flokkur frammi fyrir
því að fylgi hans í höfuðborginni væri hugsanlega
komið niður í 20%?!
Richard Nixon varð að segja af sér forsetaembætti
í Bandaríkjunum, ekki vegna innbrotsins í Watergate
heldur vegna viðbragða hans sjálfs við innbrotinu.
Það kemur dagur eftir þennan dag. Sjálfstæð-
isflokkurinn getur náð sér á strik verði úrslitin í
Reykjavík í kvöld eins og kannanir benda til. En það
byggist á viðbrögðum flokksins við slíkum úrslitum.
Nái Sjálfstæðisflokkurinn ekki að skynja og skilja
hvað er að gerast í kringum hann geta örlög hans
orðið hin sömu og Danska íhaldsflokksins, sem er að
hverfa.
Hvað er að gerast í okkar samfélagi? Það sama og
er að gerast í öðrum Evrópuríkjum. Fólk er orðið
þreytt á hefðbundnum flokkum og stjórnmálamönum,
sem hlusta ekki á fólk. Þreytt á flokkum sem taka
sérhagsmuni fram yfir almannahag. Þreytt á auglýs-
ingamennsku og yfirborðsmennsku stjórnmálanna.
Það er ekki bara Sjálfstæðisflokkurinn sem er í
vanda staddur. Samfylkingin veit
ekki hver hún er og hvað hún vill.
Sá árangur, sem kannanir benda til
að hún nái í Reykjavík byggist á því
að oddviti hennar, Dagur B. Egg-
ertsson, hefur náð til fólks betur en
aðrir. Það getur verið tilvilj-
anakennt hverjir verða fyrir valinu í það hlutverk við
aðstæður sem þessar. Bjartri framtíð hefur ekki tek-
izt að útskýra fyrir fólki hver stefnumál hennar eru
en þykir líklega skárri valkostur en gömlu flokkarnir,
sem fólk upplifir með réttu eða röngu að segi eitt en
geri annað. Vinstri græn klúðruðu tækifæri, sem
blasti við eftir síðustu þingkosningar sem var að VG
tæki forystu fyrir vinstri hreyfingunni í landinu.
Moskumál tryggja ekki framtíð Framsóknarflokksins.
Líkur á því að verulegar breytingar verði í kosn-
ingunum sjálfum frá þeim straumum, sem kannanir
hafa mælt eru ekki miklar. Stóra spurningin er sú
hvernig forystumenn stjórnarflokkanna bregðast við.
Jafnvel þótt Framsóknarflokkurinn nái inn manni í
Reykjavík hefur þessi kosningabarátta afhjúpað mikil
innanmein í flokknum.
Forystumenn stjórnmálaflokka hér standa í meg-
inatriðum frammi fyrir áþekkum vanda og starfs-
bræður þeirra í Evrópu. Fólkið er að svipta þá og
flokka þeirra völdum og horfir til nýs fólks og nýrra
flokka.
Sameiningarþróunin í Evrópu er að stöðvast, ein-
faldlega vegna þess að fólkið í Evrópulöndunum vill
ekki sameiningu. Framkvæmdastjórn ESB og emb-
ættismannakerfið í kringum hana mun hamast og
hamast en skrifstofuveldið í Brussel ræður ekki við
þessa þróun.
Það mun koma í ljós strax um þessa helgi, þegar
viðbrögð forystumanna flokka og framboða koma
fram, hvort þeir þekkja sinn vitjunartíma. Í því sam-
bandi er hyggilegt fyrir þá að átta sig á að þótt
breytingar komi oft að ofan er ekki óþekkt að gras-
rótin innan flokka og utan taki völdin.
Hverju er fólk að mótmæla?
Stóra spurningin er
hvernig forystumenn
flokka bregðast við
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Franski hagfræðingurinn Thom-as Piketty gaf nýlega út bókina
Fjármagn á 21. öld (Le capital au
XXI siècle). Nafnið skírskotar ber-
sýnilega til bókar Karls Marx, Fjár-
magnsins, en fyrsta bindi þess kom
út 1867. Piketty telur eins og Marx,
að hinir ríkari verði sífellt ríkari, en
að hinir fátæku verði ef til vill ekki
fátækari, en hlutur þeirra í heildar-
tekjum minnki sífellt. Þeir verði því
fátækari tiltölulega. Bilið breikki,
uns skipulagið gliðni, nema lagðir
verði ofurskattar á auðmenn.
Breska viðskiptablaðið Financial
Times hefur að vísu fundið nokkra
alvarlega galla í talnameðferð Piket-
tys, en þeir breyta ekki miklu, þótt
kenning Pikettys sé af öðrum ástæð-
um hæpin.
Piketty vitnar oft í franska rithöf-
undinn Honoré de Balzac, enda telur
Piketty þá veröld, sem við séum að
hverfa inn í, líka hinni, sem Balzac
lýsti í skáldsögum sínum á 19. öld,
þegar eina leið fátæks fólks til að
komast inn í yfirstéttina frönsku átti
að vera, að fagrar dætur giftust auð-
ugum mönnum. Ein ummæli Balzacs
í skáldsögunni Föður Goriot eru
fleyg: „Le secret des grandes fortu-
nes sans cause apparente est un
crime oublié, parce qu’il a éte
proprement fait.“ Á bak við mikil og
illskýranleg auðæfi leynist jafnan
glæpur, sem er gleymdur, af því að
hann var fimlega framinn.)
Bandaríski rithöfundurinn Mario
Puzo hóf skáldsöguna Guðföðurinn
(1969) á svipuðum orðum (og vitnaði
til Balzacs): „Behind every great
fortune there is a crime.“ Á bak við
mikil auðæfi leynist ætíð glæpur.
Piketty virðist þrátt fyrir allt
heldur hallast að hinni einföldu út-
gáfu Puzos en landa síns, því að Bal-
zac setti þann fyrirvara, að auðæfin
þyrftu að vera illskýranleg, til þess
að um glæp væri að ræða. Piketty
tæki sennilega líka undir það, sem
haft er eftir bandaríska háðfuglinum
Dorothy Parker: „Vilji fólk komast
að því, hvað Guði finnist um peninga,
þá ætti það að virða fyrir sér þá, sem
hann hefur veitt þá.“ En Piketty er
áreiðanlega ósammála bandarísku
leikkonunni og fegurðardísinni Zsa
Zsa Gabor, sem er af ungverskum
ættum og enn á lífi, 97 ára gömul.
Hún hefur alltaf verið kona hagsýn
og sagði eitt sinn: „Ríkur maður er
aldrei ljótur.“ Piketty virðist hins
vegar telja, að ríkur maður sé alltaf
ljótur.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Ríkur maður
alltaf ljótur?
Skráðu þig í iPad-áskrift á www.mbl.is/mogginn/ipad/