Fréttir - Eyjafréttir - 13.01.2000, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 13. janúar 2000
Fréttir
11
Hneigðist snemma að listum
„Á þessu ári er 60 ára ártíð eins
merkasta manns sem Vestmannaeyjar
hafa alið fyrr og síðar, Oddgeirs
Kristjánssonar hljómsveitarstjóra og
tónskálds. Eftir þessu ári hef ég dokað
með að láta Blik birta og geyma
nokkur minningarorð um þennan
sjaldgæfa son Eyjanna, ef mér leyfist
að að orða það þannig, án þess að
misbjóða metnaðarkenndum annarra
„innfæddra" hér í bæ.“ Þannig kemst
Þorsteinn Þ. Víglundsson að orði í
Blikiárið 1971. "
Þó tæp 30 ár séu liðin síðan þetta
var skrifað eiga þessi orð fullan rétt á
sér, því þátttakendur í leit Frétta að
manni og konu 20. aldarinnar, gáfu
Oddgeiri flest atkvæði. Er hann því
samkvæmt könnuninni Eyjamaður
aldarinnar.
Þorsteinn Þ.Víglundsson segir þetta
í formálsorðum greinar sinnar í Bliki
1971, en þar birtir hann ræðu sr.
Þorsteins L. Jónssonar sóknarprests,
sem hann flutti við kistu Oddgeirs, og
kafla úr minningargreinum Sveins
Guðmundssonar og Ástgeirs Ólafs-
sonar, Ása í Bæ, um Oddgeir.
Oddgeir Kristjánsson hljómsveitar-
stjóri og tónskáld fæddist í Vest-
mannaeyjum 16. nóvember 1911.
Oddgeir ólst upp við þröngan kost. Þó
að faðir hans væri eftirsóttur smiður
og útgerðarmaður um skeið, var
bamahópurinn stór og oft þungur
róður hjá fjölskyldunni. Oddgeir
hneigðist snemma að fögrum listum
og lestri góðra bóka en sérstaklega
stóð hugur hans til tónlistarinnar.
Oddgeir vann lengst af við
verslunarstörf og var lítt hneigður fyrir
„slor, útgerð eða sjómennsku, heldur
stóð hugur hans til mennta“ eins og
Ási í Bæ orðaði það í grein sem hann
skrifaði í Eyjablaðið um Oddgeir í
mars 1966 en Oddgeir lést 18. febrúar
það ár.
„Oddgeir Kristjánsson var Vest-
mannaeyingur af hug og sál og
helgaði þessu bæjarfélagi alla starfs-
krafta sína, -ól hér allan sinn aldur að
undanskildum þeim árum er hann
dvaldist við hljómlistamám í Reykja-
vík en hljómlistin átti hug hans allan
eins og við þekkjum," segir Þorsteinn
Lúter í ræðu sinni.
Þegar Oddgeir kom frá námi stofn-
aði hann Lúðrasveit Vestmannaeyja
og var stjómandi hennar í tæp 30 ár.
„Það starf hefur jafnan verið sjálf-
boðaliða- og hugsjónastarf hans. 1 þvr
starfi felst meira en rétt að koma fram
við öll hátíðleg tækifæri hér í bænum
og halda hljómleika í Samkomu-
húsinu og kirkjunni einu sinni á ári. í
þetta starf hefur eyðst mikill tími til
raddsetningar laga. Enn meiri tími
hefur þó farið eða eyðst til þess að
kenna hverjum nýjum byrjanda. Ofan
á allt þetta starf bættust lúðrasveitir
skólanna en þær þurfti að æfa og þeim
varð einnig að kenna,“ segir Þorsteinn
Lúter einnig.
Ási r Bæ og Oddgeir unnu mikið
saman og á Ási ljóðin við sum fall-
egustu lög Oddgeirs. I minningargrein
Ása segir að útförin hafi verið bæði
fjölmenn og blómahafið mikið og
hann spyr? „Hver var hann, maðurinn
Anna Þorsteinsdóttir er fædd 13. maí
1919 í Laufási, dóttir hjónanna Elín-
borgar Gísladóttur og Þorsteins
Jónssonar formanns og útgerðar-
manns. Hefur Anna alla tíð síðan
verið kennd við Laufás. Anna hefur
alið allan sinn aldur í Vest-
mannaeyjum og mótaðist af því lífi
sem hér hefur verið lifað þessa öld.
Skólaganga hennar var hefðbundin
nema hvað hún fór í Iðnskólann sem
var ekki algengt hjá stúlkum þegar
hún var að alast upp.
Tíu árum áður en Anna fæðist er
Kvenfélagið Líkn stofnað og var
móðir hennar mjög virk í félaginu.
Sjálf hafði Anna sem ung stúlka lítinn
áhuga á að ganga í Líkn en kynntist
starfmu í gegnum móður sína. Það var
þó úr að hún gekk í Líkn sem hefur
víða komið við sögu í bæjarfélaginu
og oft hafa konumar hlaupið undir
bagga þegar eitthvað hefur borið út af.
Anna var kosin í stjóm Líknar árið
Oddgeir Kristjánsson, sem var slíkur
harmdauði samborgumm sínum, að
þeir fylgdu honum til hinstu hvílu með
dýpri lotningu en flestum mönnum
öðmm? Var hann héraðshöfðingi?
Eða var hann kannski tákn þess, sem
kynslóð hans hefur næstum gengið sér
til húðar til að öðlast: Magn ytri gæða
í formi hvers konar eigna?“ spyr Ási.
Trúlega hefur Ása ekki rennt gmn í
að rúmum þremur áratugum seinna
væm Vestmannaeyingar enn sama
sinnis. Oddgeir var ekki hinn hefð-
bundni Eyjapeyi. Hið hefðbundna
athafnalíf freistaði hans ekki en í
staðinn helgaði hann sig tónlistinni.
Ekki náði hann þó að sjá fyrir sér með
tónlistinni ef frá em skilin síðustu
æviárin, er hann stundaði tónlistar-
kennslu í Bamaskóla Vestmannaeyja.
En hún átti hug hans allan og tók
1956 og árið 1966 varð hún formaður
og var það til ársins 1986.
Þó Líkn grípi víða inn í þegar
eitthvað bjátar á er það ekki alltaf
borið á torg þegar um einstaklinga er
að ræða. Oðru máli gegnir um
stofnanir sem njóta góðs af starfi
Líknarkvenna og er Sjúkrahúsið
gleggsta dæmið um það. Þar hefur
Líkn verið í forystu félaga í bænum
sem gefið hafa nánast allan búnað sem
þar er. Þegar Sjúkrahúsið var byggt,
þar sem Ráðhús bæjarins er nú til
húsa, gaf Líkn 20 þúsund krónur sem
var andvirði húseignar á þeim tíma og
sama leikinn léku þær þegar nú-
verandi Sjúrahús var vígt árið 1974.
Þá gáfu þær fimm milljónir króna sem
var ríflegt íbúðarverð.
I 20 ár var Anna í Laufási í forystu
félagsins og þurfti þá oft að bregðast
skjótt við þegar til félagsins var leitað.
En Anna hefur víðar komið við og sett
svip sinn á bæjarlífið á margan hátt.
mikið af hans tíma í áratugi.
Aífaksturinn af tónlistarstarfi hans var
mikill. Fyrir það fyrsta náði hann að
skapa hér í Eyjum hefð í tónlist, sem
enn eimir af. Hann skildi eftir sig
tónlistararf í tugum laga og mörg
þeirra urðu, strax og þau voru samin,
hluti af bæjarsálinni. Þessi lög munu
halda nafni hans á lofti um ókomna
framtíð. Þau eru sívinsæl og sífellt er
verið að gefa þau út á hljómdiskum af
bestu tónlistarmönnum þjóðarinnar,
sem segir sína sögu.
Eiginkona Oddgeirs er Svava
Guðjónsdóttur og eignuðust þau þrjú
böm, Hrefnu Guðbjörgu, Hildi
Kristjönu og Kristján sem lést aðeins
tæplega níu ára gamall. Ennfremur
ólust upp á heimili þeirra þrjú
dótturböm þeirra.
Hún hefur kynnst harðneskju lífsins
en mótlætinu hefur hún mætt með
æðmleysi. Hún ólst upp á sjómanns-
heimili og hefur sjórinn tengst henni
alla tíð síðan. Faðir hennar var út-
gerðarmaður og formaður og saman
hafa Anna og hennar íjölskylda staðið
að útgerð Gullbergs VE. Anna stendur
föstum fótum í tilverunni, hefur látið
til sín taka á mörgum sviðum, er
Vestmannaeyingur í húð og hár og
fulltrúi hinna gömlu góðu gilda. Hún
er lika verðugur fulltrúi vest-
manneyskra kvenna og saman gerir
þetta hana að konu aldarinnar í
Vestmanneyjum.
Eiginmaður Önnu var Jón Guð-
leifur Ólafsson, ævinlega nefndur
Leifi í Laufási, og eignuðust þau
fjögur böm, Elínborgu, Olaf, Þorstein
og Jóhann. Búa þau öll og starfa í
Vestmannaeyjum nema Þorsteinn sem
býr á Hvolsvelli og rekur þar
veitingahús.
Þessi fengu
atkvæði í
könnuninni
í vali fólks á konu aldarinnar voru
tvær konur sem sköruðu fram úr,
þær Anna Þorsteinsdóttir frá
Laufási og Unnur Guðjónsdóttir
leikkona en forysta Önnu var af-
gerandi.
Aðrar konur sem tilnefndar vom em:
Ingibjörg Johnsen, Margrét
Jónsdóttir frá Skuld, Sigrún
Þorsteinsdóttir, Selma Guðjónsdóttir,
Bára Grímsdóttir, vestmanneyska
sjómannskonan, Margrét
Sigurþórsdóttir, Aðalheiður
Bjamfreðsdóttir, hin almenna
fiskverkunarkona, Ásdís Johnsen,
Anna Gunnlaugsson, Þuríður Sigurð-
ardóttir Reynistað, Ámý Heið-
arsdóttir, Guðbjörg Matthíasdóttir,
Þorsteina Jóhannsdóttir frá Þingholti,
Sigríður frá Höfn, Kristjana Óladóttir
Þrúðvangi, Minna Thorberg, Ingi-
björg Tómasdóttir versluninni
Framtíð, Anna Pálsdóttir ljósmóðir,
Kristjana Þorfinnsdóttir, Ósk Snorra-
dóttir, Oddný Benediktsdóttir,
Júlíana Sveinsdóttir, Helga
Jóhannesdóttir, Elínborg Gísladóttir
og Ingibjörg Ólafsdóttir Vatnsdal.
Hjá körlunum stóð slagurinn á
milli Oddgeirs Kristjánssonar
tónskálds og Þorsteins Þ.
Víglundssonar, skólastjóra
Gagnfræðaskólans og
sparisjóðsstjóra. Oddgeir hafði betur
en litlu munaði og er hann því
Eyjamaður aldarinnar að mati fólks
sem tók þátt í könnuninni.
Aðrir sem tilnefndir vom em:
Guðlaugur Gíslason, Magnús H.
Magnússon, Benóný Friðriksson,
Páll Þobjömsson, Gísli J. Johnsen,
Friðrik Jesson, vestmanneyski
sjómaðurinn, Einar Sigurðsson,
Ársæll Sveinsson, Einar
Guttormsson, Sigmund Jóhannsson,
Sigurður Einarsson, Sighvatur
Bjamason ogÞorbjöm
Sigurgeirsson sem varla telst
Eyjamaður en framlag hans í gosinu
gerir það að verkum að nafn hans
komst á listann.
Tekið skal fram að flestir höfðu
skilað seðlum í desember sem m.a.
getur hvers vegna nafn manns eins
og t.d. Helga Benediktssonar er ekki
að finna í könnuninni.
Anna er verðugur
fulltrúi Eyjakvenna
Margt athyglisvert kom fram í rökstuðningi fólks
Boðið var upp á að fólk léti fylgja með
röksemdir fyrir vali sínu og em þessar helstar:
Oddgeir Kristjánsson hefur samið frábær lög
sem hafa tengt Eyjamenn saman og hafa skapað
nokkurs konar þjóðareiningu meðal bæjarbúa.
Friðrik Jesson átti sinn þátt í stofnun ýmissa
félaga fyrr á öldinni. Var frábær íþrótta-
frömuður og á stærsta þáttinn í stofnun hins
stórmerkilega Náttúmripasafns.
Benóný Friðriksson er þekktasti aflamaður
Vestmannaeyja, farsæll skipstjóri og á mikinn
Qölda afkomenda í Eyjum.
Ingibjörg Ólafsdóttir var mikil baráttukona
fyrir bættum kjömm kvenna. Eftirminnilegur
verkstjóri þar sem hún leiðbeindi ungum
stúlkum og kenndi gott handbragð.
Þórsteina Jóhannsdóttir varð ung ekkja með
13 böm. Hún barðist áfram af einskæmm
dugnaði og kom öllum bömunum til manns. Á
gífurlega stóran hóp afkomenda í Eyjum.
Ingibjörg Johnsen er stórbrotinn persónuleiki
sem setur mikinn svip á bæjarlífið. Baráttumál
hennar fara ekki fram hjá neinum og svo er hún
móðir Áma Johnsen sem er einn litríkasti
persónuleiki Eyjanna.
Einn valdi Ársæl Sveinsson, Einar Sigurðsson
og Sighvat Bjarnason og um þá sagði hann:
„Þetta vom mestu sómamenn, hugsuðu vel um
bæjarfélagið sitt og var annt um starfsfólk sitt.
Þeim hélst líka vel á fólki og það bar virðingu
fyrir þeim enda ekki hægt annað.“
Sami nefndi Kristjönu Óladóttur, Minnu
Thorberg og Ingibjörgu Tómasdóttur. Um
þær var sagt: „Þetta voru harðduglegar konur
sem settu svip sinn á bæjarfélagið um leið og
þær vom mjög gamansamar. Kristjana var
bæjarritari, Minna var mjög glæsileg kona og
var mikið í Leikfélaginu. Það var alltaf gaman
að koma í verslunina Framtíðina til Ingibjargar
Tómasdóttur. Hún var dálítið gamansöm en
ómissandi fyrir bæjarfélagið.
Einn valdi þá Gísla J. Johnsen, Þorstein Þ.
Víglundsson og Oddgeir Kristjánsson en
bætir svo við: „Og svo get ég ekki sleppt þeim
Friðriki Jessyni, Binna í Gröf, Einari ríka,
Hannesi lóðs og marga aðra mætti upp telja en
ég er hættur."
Einn þátttakandi sagði að Oddgeir hefði samið
ódauðleg lög sem koma til með að lifa okkur
öll. Einar Guttormsson lækni setti sá sami í 2.
sætið fyrir störf hans að heilbrigðismálum en
hann var yfirlæknir og skurðlæknir í Eyjum í
áratugi. Þorsteinn Víglundsson sagði hann að
hefði komið við sögu í skólamálum og verið
brautryðjandi í ýmsum menningarmálum. Um
konumar sagði að Helga Rafnsdóttir hefði
verið mikil baráttukona í verkalýðsmálum og
jafnréttismálum. Júlíana Sveinsdóttir lenti í
öðm sæti fyrir myndlist og Unnur Guð-
jónsdóttir í því 3. fyrir leiklist en hún skapaði
margar ódauðlega persónur á leiksviði.
Einn setti vestmanneyska sjómanninn í 1., 2.
og 3. sætið og það sama gerði hann við
sjómannskonuna, setti hana í öll þrjú sætin.
Með fylgdi heillöng greinargerð: „í upphafi
aldarinnar var hér nánast ekkert miðað við það
sem við nú þekkjum. Með línuveiðunum, sem
hófust hér rétt eftir síðustu aldamót, varð mikil
bylting til hins betra. Síðar með tilkomu vél-
bátanna í upphafi aldarinnar urðu ótrúlega
miklar breytingar til batnaðar. Vestmannaeyjar
urðu stærsta verstöð landsins, óumdeilanlega
lungann úr öldinni með langflestu bátana,
stærstu fiskvinnslustöðvamar og mestu gjald-
eyristekjumar á hvem íbúa. Hvergi kom meiri
afli á land, hvergi afköstuðu jafnfáir jafnmiklu
og engir þurftu að leggja sig eins fram og
sjómenn í vinnu, vökum og vosbúð við erfiðar
aðstæður. Þess vegna búum við við margfalt
betri aðstæður en almenningur við síðustu
aldamót.
Alltof margir sjómenn hafa látið lífið við
hættuleg störf á sjónum í kringum Eyjar á
þessari öld. Margfalt fleiri en í öðmm störfum.
Þess vegna heiðra ég minningu þeirra og tilnefni
þá alla sem einn mann aldarinnar í Vest-
mannaeyjum."
Um vestmanneysku sjómannskonuna
segir: „Störf þeirra allra hafa verið mikilvægust
kvennastarfa. Vegna fjarvista eiginmanna á
sjónum hafa þær einar þurft að stómm hluta að
annast heimilið og uppvöxt bamanna.
Þær hafa alla tíð tekið mikinn þátt í verkun
aflans eins og þau störf hafa verið á hverjum
tíma. Miklvægi þeirra hefur verið mikið því
ekki hefur verið nóg að afla fiskjarins, einnig
hefur þurft að gera úr honum verðmæti.
Alltof margar hafa orðið ekkjur vegna tíðra
sjóslysa, sérstaklega á fyrri hluta aldarinnar.
Allir geta ímyndað sér hve þung byrði hefur
verið þær lögð þegar þær urðu einar að annast
uppeldi og framfærslu heimilis og bama.
Engin stétt kvenna hefúr staðið sig eins vel og
sjómannskonur Eyjanna á öldinni sem er að
líða. Þess vegna tilnefni ég þær allar konu
aldarinnar í Vestmannaeyjum.
Einn segir Önnu Þorsteinsdóttur hafa verið
fulltrúa fómfúsra kvenfélagskvenna.
Annar setur Oddgeir í 1. sæti fýrir tónlistarstörf,
Gísla J. Johnsen í 2. sætið sem mikinn at-
hafnamann sem sýnt hafi Eyjamönnum mikinn
höfðingskap og Binna í Gröf í 3. sæti sem
mesta aflamann aldarinnar sem hugsaði eins og
þorskurinn að eigin sögn.
Þessi setur Unni Guðjónsdóttur í 1. sæti
fyrir leiklist og menningarstarf, Sigrúnu Þor-
steinsdóttur fyrir frumlegheit og mikla
athyglisþörf og Selmu Guðjónsdóttur hjúkr-
unarforstjóra í 3. sæti fyrir fómfúst og
óeigingjamt starf á Sjúkrahúsi Vestmannaeyja í
40 ár, oft við erfiðar aðstæður.
Samantekt Ó.G.