Harmoníkan - 01.02.1988, Síða 14

Einar Kristjánsson:
Æskuminningar um
harmonikuleik
og annað tónlistarlíf
Annar hluti
arna voru haldin að minnsta
kosti tvö böll nokkuð fjölmenn
og einhver smáskröll að auki þar sem
mættu næstu nágrannar.
Þegar fólk hafði brotist margar og
langar bæjarleiðir, þótti rétt að nota
tímann og aðstæðurnar rækilega, og
venjan var að dansa frá því um dag-
setur og þar til birta tók af degi og
gerðist ferðaljóst.
Það hljóðfæri, sem einna tiltækast
var á svona böllum í heimahúsum, var
litla harmonikan, sem þekktist bæði í
einfaldri og tvöfaldri gerð, sú ein-
falda hafði aðeins 10 nótur og tvo
bassa og var belgstutt að auki, en hin
tvöfalda 22 nógur og átta bassa og var
töluvert fyrirferðarmeiri og gaf miklu
meiri möguleika þeim, sem kunnu
með að fara, en það var síður en svo
að það væri á allra færi.
Við Fjallabæjafólkió í Þistilfirði
áttum því láni að fagna að eiga tvo
harmonikuleikara af bestu gráðu,
það voru Guðjón Einarsson, föður-
bróðir minn á Sævarlandi og Árni,
sonur séra Páls á Svalbarði.
Báðir áttu þeir harmonikur lengi
vel og sá síðartaldi einhverja þá
stærstu og vönduðustu, sem ég hefi
kynnst af þess konar gerð.
Mér er minnisstætt frá bernskuár-
um mínum hversu mikil eftirvænting
var ríkjandi þegar harmonikuleikar-
inn var kominn inn í baðstofu og byrj-
aði að opna þann leyndardómsfulla
poka, sem hafði harmonikuna að
innihaldi.
„Hún grætur“, man ég að spilar-
inn sagði í eitt skipti eða oftar.
Og tilefnið var að hljóðfærið hafði
orðið fyrir vetrarnæðingi og laugaðist
döggvum við hlýjuna í bæjarhúsum.
Ég gerði ráð fyrir hljóðfærið gréti af
viðkvæmni og fögnuði vegna tóna-
gleðinnar sem í vændum væri.
En gráturinn varaði skamma stund
og spilararnir hófu hljóðfæraleik sinn
af fimi og fjöri og héldu takti og ör-
yggi eins og best gerðist.
Og dansleikur af þessu tæi reyndist
verulegur mannfagnaður.
Aldursmunur, mismunandi dans-
fimi og augnayndi, skipti ekki neinu
máli, allir áttu rétt á dansgólfi og
dansfélaga og enginn átti að verða út-
undan.
Dansaðir voru gömlu dansarnir,
vals, ræll, polki, skottís, vínarkrus,
Óli skans og marsúki. Einnig var lífg-
að upp á með hópdönsum eins og
marsi, myllu, sextúr og dömukeðju.
Ýmsir leikir voru viðhafðir til þess að
valið á dansfélaga væri ekki sjálf-
valið, heldur einnig happdrætti eða
strákalukka.
Einhverjir voru vísir til að viðhafa
smábrellur í þeim tilgangi að gera sinn
hlut sem bestan í vali á dömu eða
herra. En ekki var tekið hart á slíku.
Venja var á hverju balli að bregða sér
í Vefaradansinn, sem allir tóku þátt í,
þó að hann sé að vísu margþættur og
alls ekki vandalaust að dansa hann
svo í lagi sé. Eitt er víst að tíminn var
vel notaður og ef ekki varð komist hjá
að hvíla spilarann, var ekki frágangs-
sök að bregða sér í skollablindu um
stund.
Daginn eftir var ekki mögulegt að
vera samur krakki og áður og naum-
ast hægt að gera mun á vöku og
svefni. Kliður og hljóðfall harmon-
ikunnar hélt látlaust áfram að syngja
í eyrunum og sálinni og það lá við að
fæturnir færu að rjúka af stað í takt
við líflega tónlist, sem ekki gat
þagnað.
Hvar og hvenær skyldi lukkan
leggja til dansgólf næst, svo fólk gæti
sprett úr spori?
Það mun hafa verið vorið 1920 að
í gömlu baðstofunni á Hermundar-
felli hófust harmonikutónleikar eins
og best gerðist á heimsmælikvarða.
Ágúst Pálsson, móðurbróðir minn
hafði undanfarin ár stundað hús-
gagnasmíði í Stavanger í Noregi og
var nú kominn heim, sem meistari í
iðninni og hafði einnig lagt stund á
arkitektúr. í hjáverkum hafði hann
gengið í tónlistarskóla og eignast
krómantíska harmokiku, sem var að
líkindum sú allra fyrsta, sem sást hér-
lendis. En víst er að hann var fyrsti
maðurinn, sem hélt opinbera hljóm-
leika á þetta hljóðfæri, tækni hans
var af fyrstu gráðu og hann lék ein-
göngu klassisk verk. Hann hafði
haldið tónleika í Reykjavík, Hafnar-
firði, Siglufirði og Akureyri.
Hljóðfærið og sú tónlist, sem það
hafði að bjóða vakti mikla undrun og
aðdáun, enda verulegur tónlistarvið-
burður.
Ýmsum fannst þó að eitthvað af
músíkinni mætti vera á lægri gráðu og
saknaði polka, ræla og skottísa. Það
kom í ljós að Ágúst gat spilað fjandi
fjörugan ræl og marúska kunni hann
einnig en honum fannst ekkert
skemmtilegt að leika þá tegund tón-
listar og gerði það aðeins eftir þráláta
eftirgangsmuni, ef hann var í góðu
skapi. Hann var lítið fyrir að láta aðra
stjórna gerðum sínum. Ekki tók hann
mikinn þátt í skemmtanalífi sveitar-
innar og fólk mun hafa gert sér ljóst,
að harmonikumúsík hans hæfði ekki
smábaðstofuskröllum.
En á Raufarhöfn og Þórshöfn mun
hann hafa leikið fyrir dansi í einhver
skipti. Við þau tækifæri sótti ég reið-
hross hans í haga, hann steig á bak og
tók hljóðfærið á hnakknefið fyrir
framan sig, klæddur fínum svörtum
kambgarnsjakka, röndóttum buxum,
14