Harmoníkan - 01.10.1997, Blaðsíða 10

krónur. Móðir mín eignaðist þarna góða
harmoníku og síðar meir lék hún oft á
böllum. Þetta var ein ástæða þess að ég
ólst upp við tónlist.
Árni Kristjánsson föðurbróðir minn
var organisti hérna í kirkjunum, bæði á
Svalbarði og eins á Ásmundarstöðum.
Hann var vinnumaður hjá pabba þegar ég
var að alast upp og hafði orgel með sér.
Ég var svo hrifinn af því þegar hann spil-
aði á orgelið og ég lenti í því sjö ára gam-
all að æfa mig á orgelið hér heima á
kvöldin. Þessi föðurbróðir minn setti
nokkrum árum síðar upp bú hér inni á
heiði (Kollavíkursel) byggði torfbaðstofu
en vildi ekki fara með orgelið með sér og
geymdi það hérna, en þegar hann kom
gangandi út fjallgarðinn gisti hann oftast
hér. Þetta var um fimm til sex tíma gang-
ur að vetri til. Eitt skipti þegar hann kom
er mér minnisstætt og fer ekki úr huga
mínum. Ég var voðalega kvöldsvæfur og
hafði dottið út af, en vakna við óskapa
söng og orgelspil, hljóp niður á náttföt-
unum ofsaglaður, en þá er verið að loka
orgelinu og heimafólk hætt að syngja. Þá
fór ég að orga og skæla en frændi minn
opnaði orgelið aftur, spilaði eitthvað fyr-
ir mig og gráturinn stöðvaðist um leið.
Ég hélt áfram að gutla á orgelið en
frændi minn ráðlagði mér eindregið að
læra nótur og þær lærði ég hjá honum, þá
á áttunda ári, æfði danslög líka. Þegar ég
var fjórtán ára voru Norðmenn alltaf á
ferðinni á Raufarhöfn, ráku þar verk-
smiðju og norsk skip lögðu upp síld til
bræðslu. Meðal þeirra leyndust góðir
harmoníkuleikarar með fimmfaldar
hnappanikkur. Faðir minn vann á sumrin
þarna hjá Norðmönnunum og þegar ég
var þrettán ára gamall keypti pabbi handa
mér harmoníku. Sumarkaupið fór næst-
um alveg í það þetta sumarið, fjögur
hundruð krónur. Harmoníkan hafði sjötíu
nótur og áttatíu bassa, hnappanikka auð-
vitað því þá var það algengast. Fyrst spil-
aði ég eftir eyranu og æfði mikið. Eftir ár
fór ég að spila á böllum. Eldri harm-
oníkuleikarar á Raufarhöfn sem vissu að
ég hafði byrjað að æfa eftir nótum, sögðu
gjarnan við mig: Jóhann, lögin eru ekki
rétt hjá þér. Þeir vildu sífellt breyta lög-
unum hjá mér. Ekki vil ég endilega full-
yrða hver hafði rétt fyrir sér en þeir spil-
uðu ekki eftir nótum.
Ég lagði það á mig að útbúa eins kon-
ar tónskala, teikna upp allt hljómborðið á
nikkunni og merkti inn á með hjálp org-
elsins. Þær svörtu á orgelinu reyndust
þær sömu og svörtu nóturnar á nikkunni
og annað gekk eftir, nema þá bassinn, þar
Bóndinn og hagleiksmadurinn Jóhann
Jósefsson með Excelsior Special harmoníku
1954.
botnaði ég ekki neitt í neinu vegna
akkorðanna. Nú liðu tvö ár og mér leidd-
ist mjög að komast ekki niður í bassa-
kerfinu, þessum standardbassa með fimm
raðir. Fyrirmyndirnar, eldri mennirnir á
Raufarhöfn og Norðmennirnir spiluðu
bara dúr og grunnbassana og akkorðann.
Ég gat séð að eitthvað vantaði nú upp
á. Eitthvað átti að gera með hina bassana!
Það gerðist svo allt í einu á kvenfélags-
skemmtun að maður af norsku skipi
kemur og fer að spila. Þá varð bylting,
hann kunni á allt bassakerfið, víxlaði
þeim á alla vegu um allt borðið eftir
kúnstarinnar reglum. Nú mátti ég til að
spyrja hina nikkarana sem höfðu gagn-
rýnt mig, hvort þeir sæju ekki núna að
hinir bassarnir væru til einhvers nýtir.
Þeir svöruðu því til að þetta hlyti að vera
eitthvert allt annað bassakerfi. Eftir
skemmtunina spurði ég Norðmanninn
hvernig stæði á kunnáttu hans á bassa-
kerfið. Hann svaraði spurningu minni
svo að hann hefði lært nótur, stundað
nám hjá Óttar Akre og hann þreif upp
kennslubókina og sýndi mér. Skipið sem
hann var á átti eftir að vera í nokkra daga
enn svo ég innti hann eftir hvort hann
hefði nokkurn tíma aflögu til að kenna
mér. Það var velkomið. Allur aukatími
hans fór í mig næstu dagana. Svo lánaði
hann mér kennslubókina og setti mér fyr-
ir. Næst þegar hann kom hafði hann mun
meiri tíma. Eftir að þessum kennslutíma
lauk gaf þessi maður mér kennslubókina,
sagði mig eiga það skilið fyrir mikinn
dugnað. Ég tók miklum framförum eftir
þetta og æfði mikið. Enginn sagði við
mig lengur að ég spilaði vitlaust. Sam-
bandið við Norðmennina jókst og nú gat
ég pantað nótur frá Noregi og annað sem
vanhagaði um við lærdóminn.
Nú fóru hjólin að snúast en löngu eftir
þetta hélt ég til Reykjavíkur og spilaði
þar inn á hljómplötu fyrir Columbia fyr-
irtækið 1933. Þetta voru tvö lög á sjötíu
og átta snúninga plötu. Ég er fyrstur
harmoníkuleikara hér á landi sem leik
einn inn á hljómplötu (blm. það mun líka
hafa verið 1933 sem Jóhannes G.
Jóhannesson lék inn á hljómplötu en með
hljómsveit). Það útspil að fara suður var
reyndar tekið með annað í huga en að
spila inn á plötu. Mig vantaði tilfinnan-
lega aðra og betri harmoníku og talaði
um það við Hólmgrím bróður minn sem
var fyrir sunnan í skóla, hvort hann gæti
útvegað mér aðra harmoníku, helst nýja
frá Þýskalandi. Haraldur Ólafsson í Fálk-
anum hafði pantað nikku fyrir Jóhannes
G Jóhannesson en þá voru bara fram-
leiddar tveggja til þriggja kóra harmoník-
ur. Haraldur var beðinn um að panta fyr-
ir mig fjögurra kóra en þá kom í ljós að
þær varð að sérpanta og biðin var þrír
mánuðir. Ég beið og hún kom sem um
var talað glæný, sérsmíðuð Royal Stand-
ard hnappaharmoníka með hundrað og
tveimur nótum í hljómborði og hundrað
og tuttugu bassa.
Um veturinn 1933 fór ég suður ansi
óvænt, fékk einhverja vesöld innan um
mig sem læknirinn hélt vera botnlangann
og vildi senda mig suður. Ég talaði við
Hólmgrím bróður í síma og sagði hvers
kyns var, að ég væri væntanlegur suður.
Hann bað mig fyrir alla muni að hafa
nikkuna með, sem ég og gerði. Læknir
sem skoðaði mig fyrir sunnan sagði ekk-
ert vera að mér og ég var aldrei skorinn
upp. Mér smábatnaði enda held ég nú að
þetta hafi verið of mikil vinna á mér og
stífar æfingar og auk þess spilamennska
með þungt hljóðfærið, einfaldlega gigt.
Ég fór að spila fyrir hina og aðra fyrir
sunnan og á einu balli. Þá finnur Harald-
ur upp á því að ég fái að spila í útvarpið
til að kynna harmoníkuna mína sem var
jú frá Fálkanum. Hólmgrfmur hvatti mig
til þessa og hann átti líka skólabræður í
Vestmannaeyjum og ég fór þangað að
spila. I Eyjum var margt manna í þá tíð.
Þessa fyrstu einleikstónleika mínum í
Eyjum sóttu fáir því ég hitti á góða sjó-
veðursdaga, menn töldu landlegu hafa
breytt miklu um aðsókn. Ég náði rétt fyr-
ir kostnaði og fari með Esjunni. Hólm-
grímur náði sambandi við mig frá
Reykjavík og sagði að búið væri að aug-
lýsa að ég kæmi fram í útvarpi eftir tvo
til þrjá daga. Engin ferð lá fyrir frá Eyj-
um. Ég rölti niður á bryggju eftir tvo
daga og sá þá danskt skip sem hét
Kongshaug og hafði oft komið með kol
til Raufarhafnar, þekkti um borð bæði
10