Fréttablaðið - 09.03.2013, Blaðsíða 46

9. mars 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN | 46
Nú þegar rúm tvö ár eru liðin frá því ólgan í arabaheiminum hófst, arabíska vorið svo-nefnda, virðast breyt-ingarnar hafa orðið
hægari en jafnvel svartsýnustu
úrtölumenn vöruðu við. „Það haust-
aði snemma þetta vor,“ virðist vera
nokkuð raunsönn lýsing á því sem
gerðist.
Það breytir því þó ekki að
óánægjualdan er engan veginn
gengin yfir. Almenningur í araba-
ríkjunum er langt í frá sáttur við
þá sem með völdin fara og mikil
óvissa ríkir um framhaldið. Reynsl-
an frá vorinu 2011 hefur sýnt fólki
að hægt er að knýja fram breyting-
ar, jafnvel í voldugum ríkjum eins
og Egyptalandi þar sem hin sterka
stjórn Hosni Mubarak koðnaði niður
á fáum mánuðum.
Ræturnar
Ýmsar skýringar hafa verið nefndar
á því hvað varð til þess að almenn-
ingur reis upp eins og hendi væri
veifað í hverju arabaríkinu á fætur
öðru snemma árs 2011. Einn veiga-
mikill orsaka þáttur hefur vafa-
laust verið hækkandi matar verð
í arabaríkjunum, sem að stórum
hluta virðist mega rekja til upp-
skerubrests á hveiti í Kína – og sá
uppskeru brestur hefur verið rak-
inn til loftslagsbreytinga á jörðinni.
Lágur meðal aldur íbúa víða í araba-
ríkjunum – algengt er að um helm-
ingur landsmanna sé innan við þrí-
tugt – hefur haft sitt að segja um það
hversu móttækilegur almenningur
var þegar óánægjualdan fór af
stað. Gemsar og samskiptamiðlar
á netinu áttu síðan stóran þátt í því
hversu hratt óánægjualdan breidd-
ist út. Uppljóstranir á lekasíðunni
Wikileaks áttu einnig sinn þátt í að
upplýsa almenning um myrkraverk
valdhafanna.
Breytingarnar
Þungi mótmælanna varð hins vegar
misjafnlega mikill eftir löndum og
fyrirstaðan af hálfu hers og stjórn-
valda varð sömuleiðis misjafnlega
sterk. Hraðast gengu umskiptin
fyrir sig í Túnis og Egyptalandi, en
jafnvel í þessum tveimur löndum er
engan veginn útséð um útkomuna.
Í báðum löndunum hafa íslamistar
komist til valda í almennum kosn-
ingum, en óánægja almennings með
nýju valdhafana er enn töluverð þótt
ekki sé reyndar annað að sjá en nýja
stjórnin í Túnis standi nokkuð stöð-
ugum fótum.
Nokkru lengri tíma þurfti til að
hrekja forsetann í Jemen úr stól
sínum, en hann hefur ekki þurft
að svara fyrir stjórnarhætti sína
og var nú í síðasta mánuði að opna
safn um sjálfan sig í höfuðborginni
Sanaa.
Styrjaldir
Í Líbíu braust snemma árs 2011
út borgarstyrjöld og þurfti öfluga
aðstoð frá NATO til að hrekja
Moammar Gaddafí frá völdum,
sem tókst svo rúmlega hálfu ári
síðar. Í Sýrlandi ríkir ein blóðug-
asta borgara styrjöld sögunnar þar
sem uppreisnarmenn berjast við
stjórnar herinn án aðstoðar her-
velda, og án þess að nokkur niður-
staða sé í sjónmáli eftir tveggja ára
átök sem harðnað hafa jafnt og þétt.
Í Sádi-Arabíu, Jórdaníu, Kúveit og
Marokkó hefur ráðamönnum, sem
njóta þess að vera af nokkuð rót-
grónum konungsættum, tekist að
lægja öldurnar – að minnsta kosti í
bili – með því að gera minniháttar
breytingar á stjórnskipan, reka ráð-
herra sína eða nota olíuauðinn til að
bæta hag almennings.
Óánægja
Mikil ólga er enn í smáríkinu
Barein, sem teygir sig út í Persa-
flóann frá Arabíuskaga, en þar hafa
valdhafar bæði reynt að friða lands-
menn með því að seilast í digra olíu-
sjóðina og að auki fengið aðstoð frá
nágrannastórveldinu Sádi-Arabíu
til að halda uppreisnarmönnum í
skefjum.
Í flestum öðrum ríkjum araba-
heimsins hefur óánægja almenn-
ings stöku sinnum brotist út í mót-
mælum og jafnvel átökum við her
eða lögreglu, en ekki náð sér á strik
svo heitið geti.
Margir hafa furðað sig á því að
Alsír hefur að mestu staðið utan við
átökin, þótt fjölmenn mótmæli hafi
farið af stað strax í lok desember
2010. Stjórnvöld brugðust fljótt við
með því að afnema neyðarlög sem
gilt höfðu í 19 ár, eða allar götur frá
borgarastríðinu sem geisaði þar á
síðasta áratug 20. aldar. Þau átök
kostuðu á annað hundrað þúsund
manns lífið. Hugsanlega á stríðs-
þreyta þátt í því að Alsírbúar hafa
ekki sýnt áhuga á að fara út í meiri
háttar mótmæli nú, aðeins hálfum
öðrum áratug eftir að þeim hildar-
leik lauk.
Biðstaða
Einhvers konar biðstaða virðist nú
vera í arabaheiminum. Óánægju-
aldan gæti lognast út af smám
saman eftir því sem stjórnvöld,
TÚNIS
LÍBÍA
2011
17. FEBRÚAR Fjöldamótmæli
gegn Muammar Gaddafi hefj-
ast í borginni Bengasí.
19. MARS Loftárásir NATO
hefjast á Líbíu.
20.-28. ÁGÚST Orrustan um
Trípolí, höfuðborg Líbíu, geisar.
20. OKTÓBER Moammar
Gaddafí er drepinn í heimabæ
sínum, Sirte.
23. OKTÓBER Borgarastríðinu
lýkur og hefur þá kostað allt
að 30 þúsund manns lífið.
19. NÓVEMBER Saif al-Islam
Gaddafi, sonur Gaddafís, er
handtekinn í Nígeríu.
2012
7. JÚLÍ Haldnar eru þingkosn-
ingar.
14. NÓVEMBER Ali Zeidan
tekur við sem forsætis-
ráðherra.
2013
Stefnt er að kosningum til
stjórnlagaþings.
JEMEN
2011
23. JANÚAR hefjast mótmæli í
Jemen.
3. JÚNÍ særist Saleh forseti í árás á
forsetabústaðinn.
4. JÚNÍ fer Saleh til Sádi-Arabíu
að leita sér lækninga og fól Abdul
Rabbuh Mansur Al-Hadi varaforseta
völdin í fjarveru sinni.
23. SEPTEMBER snýr Saleh aftur til
Jemens og eflast þá mótmæli á ný.
23. NÓVEMBER samþykkir Saleh for-
seti að Abd Rabbuh Ramsur Al-Hadi
varaforseti taki alveg við af sér.
2012
27. FEBRÚAR segir Saleh formlega
af sér.
2013
18. FEBRÚAR opnar Saleh safn um
sjálfan sig í höfuðborginni Sanaa.
EGYPTALAND
2011
25. JANÚAR hefjast mótmæli gegn
Hosni Mubarak á Tahrir-torgi í Kaíró.
11. FEBRÚAR segir Mubarak af sér
og herforingjaráð heitir lýðræðis-
legumbótum.
3. MARS segir Ahmed Shafik forsætis-
ráðherra einnig af sér.
23.-24. MAÍ fer fyrri umferð forseta-
kosninga fram.
16.-17. JÚNÍ fer seinni umferð
forsetakosninga fram.
24. JÚNÍ tilkynnir kjörstjórn að
Mohammed Morsi hafi verið kosinn
forseti.
3. ÁGÚST hefjast réttarhöld yfir
Mubarak.
28. NÓVEMBER hefst fyrsti áfangi
þingkosninga sem standa fram í mars
árið eftir.
2012
24. JANÚAR er neyðarástandi, sem
gilt hafði áratugum saman, aflétt.
2. JÚNÍ er Mubarak dæmdur í
ævilangt fangelsi.
22. NÓVEMBER tekur Morsi forseti
sér nánast alræðisvöld. Sama dag hefj-
ast mótmæli á ný á Tahrir-torgi
15.-22. DESEMBER er ný stjórnarskrá
samþykkt í þjóðaratkvæðagreiðslu.
6. APRÍL er þingkosningum, sem
hefjast áttu í næsta mánuði, frestað
samkvæmt dómsúrskurði
2013
13. APRÍL verða haldin ný réttarhöld
yfir Mubarak.
SÝRLAND
2011
26. JANÚAR hefjast fyrstu
mótmælin. Stjórnin bregst hart
við strax frá upphafi.
3. FEBRÚAR hefur sýrlenski
stjórnarherinn árás á borgina
Homs.
Í MARS OG APRÍL boðar stjórn
Bashar al Assad margvíslegar
umbætur, en lítið verður úr fram-
kvæmdum þeirra.
19. MARS verða fyrstu dauðs-
föllin þegar fimm mótmælendur
láta lífið í borginni Daraa.
19. NÓVEMBER er Sýrlandi vikið
úr Arababandalaginu.
27. NÓVEMBER samþykkir
Arababandalagið efnahagslegar
refsiaðgerðir gegn Sýrlandi.
2012
10. JANÚAR sakar Bashar al
Assad forseti erlend öfl um að
standa að baki uppresininni.
12. FEBRÚAR segja Sameinuðu
þjóðirnar að stríðsátökin hafi
kostað meira en 70 þúsund
manns lífið.
6. MARS segja Sameinuðu
þjóðirnar að meira en milljón
manns hafi flúið land.
6. MARS fá stærstu samtök sýr-
lenskra uppreisnarmanna form-
lega aðild að Arababandalaginu.
MIÐJARÐARHAFIÐ
LÍBÍA
EGYPTALAND
SÁDI-ARABÍA
TYRKLAND
JEMEN
Hvað varð um arabíska vorið?
Fyrir tveimur árum fagnaði heimsbyggðin „arabíska vorinu“, sem vakti vonir um lýðræðisbyltingu með efnahagsumbótum
og betra ástandi í mannréttindamálum. Fljótlega virtist þó komið vorhret, sem ekkert fararsnið hefur sést á lengi.
Guðsteinn
Bjarnason
gudsteinn@frettabladid.is
HELSTU ATBURÐIR SÍÐUSTU ÁRA Í ARABAHEIMINUM
Umrótið í arabaheiminum vorið 2010 varð meðal annars til þess að raddir
kvenna tóku að heyrast. Þær voru áberandi í mótmælahreyfingunni,
töluðu óhræddar við fjölmiðla og efndu til eigin mótmælafunda. Konur
í Túnis og Egyptalandi vöktu athygli á ruddalegri framkomu karla í garð
kvenna, grófri áreitni og nauðgunum sem íhaldssamt samfélagið hafði
jafnan sameinast um að þagga niður. Þær tóku að krefjast réttar síns og
ætluðu ekki að láta bjóða sér þetta lengur. Meira að segja í Sádi-Arabíu
fóru konur að krefjast þess að mega aka bifreiðum og setjast á þing.
Þessi barátta virðist hins vegar litlu hafa skilað, þótt vissulega hafi
konungsættin í Sádi-Arabíu allra náðarsamlegast leyft þrjátíu konum að
setjast á valdalaust ráðagjafarþing landsins. Stutt er síðan ungri konu var
nauðgað af tveimur lögreglumönnum í Túnis. Hún fékk að vísu á endanum
afsökunarbeiðni frá stjórnvöldum, en ekki fyrr en eftir að málið var komið
í hámæli. Þá er ekki langt síðan sextán ára stúlka í Marokkó framdi sjálfs-
víg eftir að dómari gerði henni að giftast manni sem hafði nauðgað henni.
Konur í arabaheiminum
bæði ný og gömul, ná betri tökum á
ástandinu. En lítið virðist þurfa til
að upp úr sjóði á nýjan leik.
Mikil óvissa er fram undan í
Egyptalandi, þar sem Mohammed
Morsi forseti hefur keyrt í gegn
stjórnarskrárbreytingar í nafni
byltingarinnar gegn forvera sínum,
en rekur sig sífellt á veggi bæði
almennings og dómsvaldsins í land-
inu.
Þingkosningar samkvæmt
nýrri stjórnskipan áttu að hefjast
í Egyptalandi í næsta mánuði og
standa fram í júní, en þeim hefur
nú verið frestað eftir að stjórnsýslu-
dómstóll ákvað að vísa kosninga-
lögunum til hæstaréttar.
Búast má við að hin arabarík-
in, jafnt stjórnvöld sem almenn-
ingur, fylgist grannt með þróun-
inni í Egyptalandi, sem löngum
hefur verið ein helsta fyrirmynd
nágrannaríkjanna. Sömuleiðis
ræðst mikið af því hvað verður úr
styrjöldinni í Sýrlandi. Breiðist hún
út til nágrannalandanna er allur
þessi heimshluti í uppnámi.
2010
17. DESEMBER hefjast mótmæli
víða um land eftir að götusalinn
Mouhamed Bouazizi kveikir í sér.
2011
14. JANÚAR flýr Zine el Abidine
ben Ali forseti ásamt eiginkonu
sinni til Sádi-Arabíu.
20. JÚNÍ eru ben Ali og eiginkona
hans dæmd í 35 ára fangelsi fyrir
fjárdrátt, að þeim fjarverandi.
23. OKTÓBER Kosið er stjórn-
lagaþing.
24. DESEMBER Hamedi Jebali
tekur við sem forsætisráðherra.
SESTAR Á ÞING Þrjátíu konur eru komnar á hið áhrifalitla ráðagjafarþing Sádi-
Arabíu. FRÉTTABLAÐIÐ/AFP