Fréttablaðið - 19.07.2014, Blaðsíða 10

19. júlí 2014 LAUGARDAGURSKOÐUN
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Sævar Freyr
Þráinsson RITSTJÓRAR: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is, Mikael Torfason mikael@frettabladid.is Fréttablaðið kemur út
í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun -
um á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík Sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRI: Andri Ólafsson andri@frettabladid.is RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Álfrún Pálsdóttir alfrun@frettabladid.is VIÐSKIPTI: Fanney Birna Jónsdóttir fanney@frettabladid.is MENNING: Friðrika Benónýsdóttir fridrikab@frettabladid.is
DÆGURMÁL: Lilja Katrín Gunnarsdóttir liljakatrin@frettabladid.is VÍSIR: Kolbeinn Tumi Daðason kolbeinntumi@365.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is ÚTLITSHÖNNUN: Silja Ástþórsdóttir siljaa@frettabladid.is
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Nokkrar umræður hafa spunnist um þá ákvörð-un fjármálaráðherra að auglýsa stöðu seðla-
bankastjóra eins og lög heimila á
fimm ára fresti. Annars vegar hafa
menn fjallað um þá spurningu hvað
kunni að búa að baki þeirri ákvörð-
un. Hins vegar hafa birst skiptar
skoðanir um skipun dómnefndar
til að meta hæfi umsækjenda.
Bæði þessi álitaefni verðskulda
rökræðu og eiga heima í þjóðmála-
umræðunni. Sú tortryggni sem lesa
má út úr umræðunni virðist eiga
tvenns konar rætur:
Að einu leyti er hún sýnilega
sprottin af vantraustsyfirlýsingum
forsætisráðherra gagnvart Seðla-
bankanum fyrr á þessu ári. Að
öðru leyti er hún vaxin úr jarðvegi
óljósra bollalegg-
inga af hálfu rík-
isstjórnarinn-
ar um að fjölga
bankastjórum
í þrjá eins og
var á þeim tíma
þegar eðlilegt
þótti að tengja
pólitíkina að
hluta til yfirstjórn bankans. Í
þessu samhengi er einnig rétt að
hafa í huga að fjármálaráðherra
hefur skipað nefnd til að endur-
skoða lögin um Seðlabankann.
Þegar vinstri stjórnin tók við
2009 var bankastjórunum, sem
báru ábyrgð á strandsiglingu
Seðlabankans 2008, vikið úr starfi
með skipulagsbreytingum. Sjálf-
stæðisflokkurinn var hins vegar
andvígur því að þeirri ábyrgð
fylgdu afleiðingar. Stjórnskipulagi
bankans var þá breytt í grundvall-
aratriðum. Engar breytingar voru
þó gerðar á lögbundnu efnahags-
legu hlutverki Seðlabankans og
verðbólgumarkmiðinu sem sett
var 2001 og allar ríkisstjórnir síðan
hafa endurnýjað.
Þó að þessar breytingar hafi um
margt reynst ágætlega verður að
hafa í huga að þær voru ákveðnar
við sérstakar aðstæður, í tímaþröng
og án þeirrar breiðu samstöðu sem
náðist um fyrri skipan mála. Í
þessu ljósi er endurmat á gildandi
löggjöf mjög eðlilegt. Reyndar er
æskilegt að þess verði freistað að
ná góðri sátt um hlutverk og skipu-
lag þessarar lykilstofnunar í efna-
hagsbúskap þjóðarinnar.
Fimm ára reglan
Hér er ekki ætlunin að fjalla um þau sjónarmið sem fram hafa komið í umræðunni um
auglýsinguna og hæfisnefndina. En
umræðan gefur aftur á móti tilefni
til að skoða lagaregluna sem þessi
ákvörðun byggir á.
Fram til ársins 1996 voru emb-
ættismenn æviráðnir. Það þótti
orðið úrelt fyrirkomulag. Það ár
var því lögfest að embættismenn
skyldu skipaðir til fimm ára og að
sú skipun endurnýjaðist sjálfkrafa
nema annað væri ákveðið. Í stórum
dráttum hefur þetta fyrirkomulag
gefist vel.
Eftir stjórnarskránni gat þessi
breyting ekki náð til dómara. Það
hefði beinlínis gengið í berhögg
við sjálfstæði þeirra. Þegar ný lög
voru sett um Seðlabankann 2001
þótti rétt með tilliti til sjálfstæðis
hans að bankastjórnin skyldi skipuð
til sjö ára og aðeins yrði heimilt að
framlengja skipun einu sinni.
Með öðrum orðum: Nauðsyn-
legt þótti að finna fyrirkomulag
varðandi yfirstjórn Seðlabankans
sem væri einhvers staðar á milli
almennu reglunnar um embættis-
menn og óhreifanleika dómara.
Skipun til tíu eða tólf ára án fram-
lengingarheimildar hefði getað
þjónað sama tilgangi. Aðalatriðið
er að með þessu var verið að verja
sjálfstæði Seðlabankans umfram
þær ríkisstofnanir sem lúta beinu
boðvaldi ráðherra.
Þegar vinstri stjórnin breytti lög-
unum 2009 þótti henni ástæðulaust
að virða þetta samspil skipunar-
tíma og sjálfstæðis bankans sem
allir voru sammála um átta árum
áður. Færa má rök fyrir því að það
hafi veikt sjálfstæði bankans um of.
Það var því misráðin ráðstöfun og á
ugglaust fremur skýringar í þeim
flýti sem réði breytingunum en að
það hafi beinlínis verið markmiðið.
Um leið staðfestir þetta að endur-
skoðun laganna nú er réttmæt.
Spurning um sjálfstæði
Þó að breið samstaða sé um langtímamarkmið á sviði peningamála geta einstakar
ráðstafanir til að ná þeim verið
mikil áraun fyrir pólitíkina, jafn-
vel ofraun. Sjálfstæði seðlabanka
auðveldar því lífið fyrir stjórn-
málamenn og er um leið haldreipi
fyrir peningalegan stöðugleika á
tímum pólitísks óróa.
Svo talað sé tæpitungulaust
er auðveldara fyrir sjálfstæðan
seðlabanka en stjórnmálamenn
að taka ákvarðanir sem eru til
skamms tíma óvinsælar en nauð-
synlegar. Að því virtu er eðli-
legt að lögákveðinn skipunartími
seðlabankastjórans verði lengdur.
Fimm ára skipunartími er ekki
næg vörn þannig að hann geti
verið óháður skammtíma póli-
tískum sjónarmiðum.
Út frá almannahagsmunum er
einnig íhugunarefni hvort ráðu-
neytisstjórar hafa nægjanlega
sterka stöðu til þess að sinna lög-
bundnu ráðgjafahlutverki, þar á
meðal aðvörunum þegar þannig
stendur á. Þó að þeir eigi að sjálf-
sögðu ekki að ákvarða stefnu ráðu-
neytanna hvílir ábyrgðin á vand-
aðri stjórnsýslu á þeirra herðum.
Vel er hugsanlegt að einnig þurfi
að styrkja stöðu þeirra þótt ekki
verði snúið aftur til úreltrar ævi-
ráðningar.
Óvinsælar ákvarðanir og erfi ð ráðgjöf
H
armleikurinn í Austur-Úkraínu, þegar hátt í 300
saklausir borgarar fórust, gæti orðið vendipunktur
í átökunum í landinu. Það hlýtur raunar að vera
krafa umheimsins að nú verði tekið í taumana og
ófriðurinn í Úkraínu stöðvaður.
Það er ein ríkisstjórn, raunar einn maður, sem hefur í hendi
sér hvort það gerist. Það er Vladimír Pútín, forseti Rússlands.
Rússland hefur kynt undir
átökunum í Úkraínu með öllum
ráðum. Pútín hyggst hugsan-
lega ekki innlima austurhér-
uðin eins og hann gerði við
Krímskaga, en markmið hans
er að minnsta kosti að grafa
undan stjórninni í Kænugarði
og hegna úkraínskum stjórnvöldum fyrir að halla sér að
Vesturlöndum í stað þess að beygja sig undir áhrifavald Rússa.
Það tekur raunar enginn mark á því þegar Rússar segja
að örlög flugvélar Malaysian Airlines séu úkraínskum
stjórnvöldum að kenna. Mjög margt bendir til að uppreisnar-
menn, sem njóta stuðnings Rússa, hafi skotið flugvélina niður.
Sennilega ekki viljandi – þeir héldu líklega í byrjun að þeir
hefðu skotið niður flugvél úkraínskra stjórnvalda – en það
breytir engu um alvöru málsins og mikilvægi þess að það
verði rækilega upplýst.
Tali Rússa um að Úkraínustjórn beri ábyrgð á ófriðnum í
landinu trúir enginn nema þeir sjálfir. Rússar hafa vopnað upp-
reisnarmennina og veitt þeim margvíslegan stuðning. Raunar eru
engar líkur á að aðskilnaðarsinnarnir hefðu getað beitt vopnum
eins og því sem að öllum líkindum grandaði farþegaþotunni nema
með aðstoð frá Rússum. Rússnesk stjórnvöld bera þunga ábyrgð á
því að 300 manns fórust, hvernig sem á málið er litið.
Rússland hefur, þrátt fyrir ítrekuð loforð, látið ónotuð
margvísleg tækifæri til að stilla til friðar í Úkraínu. Vegna
áframhaldandi stuðnings Rússa við uppreisnarmennina hafa
bæði Bandaríkin og Evrópusambandið nú hert efnahagslegar
refsiaðgerðir gegn Rússlandi. Það er til marks um afar sér-
kennilega forgangsröðun rússneskra stjórnvalda að þau skuli
láta sér í léttu rúmi liggja hinn efnahagslega skaða sem hlýst af
refsiaðgerðunum og halda áfram ótrauð útþenslu- og yfirgangs-
stefnu sinni gagnvart nágrannaríkjunum.
Rússland hefur í rauninni misst stefnu sína gagnvart
Úkraínu úr böndunum. Árásin á farþegaþotuna þýðir að fjöl-
mörg ríki munu gera enn skýrari kröfu en áður um að Rússland
beiti sér til að binda enda á ófriðinn í landinu.
Pútín hefur nú lagt til að bæði uppreisnarmenn og úkraínski
herinn leggi niður vopn og hefji friðarviðræður. Það er ekki
nóg. Rússar verða að heita því – og standa við það – að hætta
öllum stuðningi við aðskilnaðarsinna í Úkraínu. Þeir verða
sömuleiðis að styðja óháða, alþjóðlega rannsókn á því hver beri
ábyrgð á ódæðinu og standa að því að viðkomandi verði dregnir
til ábyrgðar. Rússland getur ekki varpað ábyrgðinni yfir á
neinn annan – rússnesk stjórnvöld geta ráðið því hvort þetta
mál þróast með jákvæðum hætti eða fer á versta veg.
Rússland ber þunga ábyrgð á harmleiknum í Úkraínu:
Rússar ráða
framhaldinu
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is