Fréttablaðið - 27.08.2014, Blaðsíða 6

Fréttablaðið - 27.08.2014, Blaðsíða 6
27. ágúst 2014 MIÐVIKUDAGUR| FRÉTTIR | 6 Jarðskjálftahrinan í Vatnajökli og framrás bergganganna í jöklinum norðvestanverðum er einn mark- verðasti jarðvísindalegi atburður sem vísindamenn og almenningur á Íslandi hafa orðið vitni að. Aldrei áður hefur neitt viðlíka verið skráð með nútímatækni. Þetta er sýn Ágústar Guðmunds- sonar, prófessors við jarðvísinda- deild Lundúnaháskóla, Royal Holloway, á atburðarás síðustu daga í Vatnajökli, en hann hefur um áratugaskeið m.a. rannsakað bergganga sérstaklega og mynd- un þeirra í eldra bergi á Íslandi. „Þetta er afar stór atburður og mun varpa ljósi á kraftana á bak við það þegar landið er að gliðna í sundur á þessu svæði. Undir jöklinum er talinn vera möttul- strókur, og hvergi á Íslandi er meira af kviku undir,“ segir Ágúst og bendir á að jarðhrær- ingarnar séu innan allstórs land- svæðis þar sem stærstu eldgos Íslandssögunnar hafa komið upp. Hann segir stórt eldgos mögulegt, þótt lítið gos eða að jarðskjálfta- hrinan deyi út sé miklum mun lík- legra. Á rætur í iðrum jarðar Ágúst segir að berggangurinn sé mjög stór; svokallaður meg- ingangur sem myndast utan við megineldstöðvarnar. Sumir eiga rætur sínar að rekja til kviku- hólfa undir eldstöðvunum en svo er ekki um bergganginn sem núna hefur skriðið að meðaltali fram um fjóra kílómetra á sólarhring síðustu tíu daga. „Þessi er að koma af miklu meira dýpi, eða úr kvikuþró undir niðri sem liggur á 15 til 20 kílómetra dýpi, líkt og undir flestum eldstöðvakerfunum á Íslandi. Slíkar þrær eru miklu stærri en kvikuhólf. Berggangur- inn er svo stór að hann stjórnar öllu spennusviðinu, eða kröft- unum, á þessu svæði. Það er svo mikill þrýstingur inni í honum að hann hefur áhrif á eldstöðvarnar í kring,“ segir Ágúst og bætir við að það markverðasta við stöðu mála í augnablikinu er greini- leg framrás berggangsins í átt til megineldstöðvarinnar Öskju/ Dyngjufjalla. „Ef gangurinn heldur áfram í nokkra kílómetra í sömu stefnu, sem við vitum ekki hvort hann gerir, mætir spennusvið berg- gangsins spennusviði Öskju, eld- stöðvarinnar sjálfrar og kviku- hólfsins þar undir, sem hefur áhrif nokkra kílómetra út frá sér. Þá er spurningin hvort berggang- urinn fari undir Öskju sjálfa,“ segir Ágúst sem telur alltof mikið af kviku þegar í berggang- inum til að hann geti komið frá Bárðarbungu megineldstöðinni. Það rökstyður að hún komi úr kvikuþró á meira dýpi þar sem margfalt meiri og heitari kvika safnast saman. Hann tekur þó fram að langflestir berggangar, hvar sem þá er að finna í heim- inum, ná aldrei yfirborði. „En lykilatriðið er að þegar broddurinn á bergganginum er kominn um átta kílómetra frá öskjunni sjálfri, sem er jafn- gildi breiddarinnar á henni, þá fer berggangurinn að finna fyrir spennusviðinu þar, sem getur leitt til þess að hann hlaupi inn í kviku- hólfið undir Öskju,“ segir Ágúst sem játar því að slíkt geti komið af stað eldgosi í þessu fornfræga eldfjalli. Ekkert líkt Kröflu Líkindi við atburðarásina í Kröflueldum frá upphafi þeirra 1975 hefur komið fram á síðustu dögum. Ágúst er hins vegar sann- færður um að annað sé hér uppi á teningnum. „Ég sé ekki að neitt svipað því sé að gerast, og tel þetta allt öðruvísi atburð. Í Kröflu var túlkunin sú að þar hafi kvika komið upp í lítið hólf, og svo áfram í litlum göngum út úr Kröfluhólfinu til norðurs og suðurs. Þarna tel ég að gangur- inn sjálfur sé ráðandi, ekki kviku- hólfið, sem gæti verið meginmun- urinn á þessu tvennu,“ segir Ágúst. Gögn vísindamanna frá því í gær sýna að skjálftavirknin er enn mikil. Mest virkni er við enda gangsins norður úr Dyngjujökli, sem nú er kominn um tíu kílómetra norður fyrir jökulsporðinn. Berggangurinn undir Dyngju- jökli er nú talinn um 40 kílómetra langur. Líkanreikningar, byggðir á GPS-mælingum, benda til þess að rúmmálsaukningin bara síð- asta sólarhringinn sé um 50 millj- ónir rúmmetrar. Það magn slag- ar hátt í 500 rúmmetra á sekúndu eða næstum 1,5 sinnum meðalárs- rennsli Ölfusár, svo stærðirnar séu settar í samhengi. Ágúst telur reyndar að meira sé af kviku í bergganginum en 350 milljón rúmmetrar, eins og útreikningar hérna heima sýna. Jafnvel þrefalt meira, sem jafn- gildir allri þeirri kviku sem kom upp í Surtseyjargosinu á árun- um 1963 til 1967 og Heklugosinu 1947, samtals. Að lokum er rétt að ítreka að Ágúst minnir á, eins og vísindamenn hér heima, að ólík- ar sviðsmyndir sem dregnar eru upp séu mislíklegar en enga má afskrifa. Prófaðu Sensodyne vörurnar og finndu muninn. Sensodyne fyrir viðkvæmar tennur D Y N A M O R E Y K JA V ÍK NÝ OG BE TRI HÖNNUN ! TANNBURSTAR OG TANNKREM FYRIR VIÐKVÆM SVÆÐI Kistufell Kverkfjöll Holuhraun Trölladyngja Askja Jö ku lsá á Fj öl lu m Dyngjujökull Bárðarbunga Jarðskjálftar > 20. ágúst 21. ágúst 22. ágúst 23.ágúst 24.ágúst 25.ágúst 26.ágúst 8 km 10 km Framrás að meðaltali 4 km á dag Spennusvið Öskju Hérna er kvikan núna BERGGANGURINN STEFNIR Á ÖSKJU Lengist um fjóra kílómetra á dag Síðustu tíu daga hefur berggangurinn undir Vatnajökli lengst um fjóra kílómetra á dag, að meðaltali. Sérfræðingur segir atburðinn einn þann markverðasta sem Íslendingar hafa orðið vitni að, en stærð berggangsins sé vanmetin og stefna hans beint á Öskju allrar athygli verð. YFIR ÖSKJU Brúarjökull og Kverk- fjöll í fjarska. Dyngjujökull með kvíslar Jökulsár á Fjöllum fram undan. Dyngjufjöll næst í mynd og Öskjuvatn. FRÉTTABLAÐ IÐ /G VA Svavar Hávarðsson svavar@frettabladid.is

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.