Þjóðlíf - 01.11.1986, Blaðsíða 54

fyrir stofnunina veljast þeir, sem þar
eru öllum hnútum kunnugir fyrir og
treystandi er til að hafa í heiðri þau
faglegu vinnubrögð, sem unnið hafa
stofnuninni trausts og virðingar allra
„ábyrgra og réttsýnna“ manna. Megi
síðan hippalið og angurgapar éta það
sem úti frýs!
Þessi stofnanaeinkenni eru sögð
gera verkalýðsfélögin gagnslaus -
stofnun hvorki vill né getur staðið í
stórræðum heldur kýs ávallt leið und-
anhaldsins; annars gæti stofnunin
riðað til falls. Stofnanir taka ekki
áhættu heldur leitast fyrst og síðast
við að standa vörð um eigin hag.
Málflutningur af þessu tagi er gjarn-
an kryddaður fullyrðingum um
„svik“ verkalýðsforystunnar, sem
hafi fjarlægst fólkið í félögunum og
séu í öllum meginatriðum sammála
hugmyndafræði atvinnurekenda-
valdsins; kaupkröfum verði að stilla í
hóf því annars blasi við öngþveiti í
efnahagsmálum.
Ekki eru allir sammála ofannefnd-
um skýringum. Að þeirra mati er
ekki við verkalýðsforystuna að sak-
ast. Þvert á móti vinna forystumenn
óeigingjarnt starf við erfiðar aðstæð-
ur. Forystustörf í verkalýðshreyfing-
unni eru sögð lítt eftirsótt, enda tíma-
frek og takmarka frítíma og krefjast
mikillar ábyrgðar en kalla á gagnrýni.
Að auki leiði slík störf tii tekjutaps
og álags á fjölskyldur forystumanna.
Veikt starf verkalýðsfélaganna er hér
rakið fyrst og síðast til aðstæðna, sem
ekki eru á valdi forystunnar. Fólkið í
félögunum sýni lítinn áhuga á þátt-
töku. Skólarnir og fjölmiðlarnir eru
annaðhvort áhugalitlir um verkalýðs-
hreyfinguna eða eru henni beinlínis
fjandsamlegir. Atvinnurekendur eru
sameinaðir og harðir í horn að taka,
auk þess sem ríkisvaldið styður
venjulega atvinnurekendur og skiptir
þá ekki öllu hvaða flokkar eru við
völd. Ekki skyldi heldur gleyma hlut
menntamanna, til vinstri jafnt sem
hægri, sem skara fyrst og fremst eld
að eigin köku og standa í raun gegn
öllum hugmyndum um bættan hag
láglaunafólksins.
Klögumál af þessu tagi fylgja ekki
neinum flokkspólitískum línum.
Reyndur hefur á síðustu árum orðið
mjög merkileg þróun í gagnrýni á
verkalýðsforystuna. Hún kemur nú
fyrst og fremst frá vinstri. Hvassasta
gagnrýnin kemur frá mörgu Alþýðu-
bandalagsfólki og öðrum þeim, sem
telja sig mest til vinstri í stjórnmál-
um. Verkalýðsforystan fær aftur lof
frá hægri fyrir „ábyrga stefnu“, ekki
síst eftir síðustu kjarasamninga. Af er
það sem áður var og mestu deilumál
innan raða verkalýðsflokkanna, Al-
þýðuflokks og Alþýðubandalags,
54 ÞJÓÐLÍF
Verkalýðsforystan er öll
í „betrekkinu", ekki í
hinu upprunalega: pan-
elnum!
tengjast nú með einum eða öðrum
hætti mismunandi viðhorfum flokks-
manna til málefna verkalýðsfé-
laganna. Vilmundur heitinn Gylfason
stóð í miklum deilum við verkalýð-
sforingja innan Alþýðuflokks og
utan. í Alþýðubandalaginu geisa
harðvítug átök milli ýmissa verka-
lýðsforingja og hluta flokksforystu
annars vegar og „lýðræðiskynslóðar“
hins vegar. Kvennalistakonur deila
einnig mjög hart á verkalýðsforyst-
una.
Ágreiningurinn um starfshætti
verkalýðshreyfingar er raunar kom-
inn á mjög alvarlegt stig í röðum
félagshyggjufólks. Ekki er ofmælt að
segja, að um gagnkvæma fyrirlitn-
ingu sé að ræða. Verkalýðsforystan
sakar gagnrýnendur sína um þekking-
arleysi og óheilindi, en þeir telja aft-
ur verkalýðsforystuna fulltrúa skoð-
anakúgunar og kjaraskerðinga.
Hálfsannleikur
Hver hefur rétt fyrir sér í þessum
deilum? Hvernig er best að skýra
stöðu íslenskrar verkalýðshreyfingar?
Verkalýðsfélögin eru vissulega
Ekki dytti „sæta liðinu"
í hug að velja verkalýðs-
foringja sem hluta af
setti í „athyglisverðustu
pör landsins".
orðin að stofnunum, en ekki er nægj-
anlegt að horfa eingöngu á hin ytri
einkenni „verkalýðsstofnunarinnar",
eins og sœta liðið sem Guðbergur
Bergsson nefnir svo, hefur ríka til-
hneigingu til að gera. Gjarnan er ein-
blínt á persónur verkalýðsforingj-
anna svipað og verið sé að meta
skemmtikrafta. En ekki dytti sœta
liðinu í hug að velja verkalýðsfor-
ingja sem hluta af einhverju settinu í
„athyglisverðustu pör landsins".
Verkalýðsforystan er nefnilega öll í
betrekkinu, en leitar ekki hins upp-
runalega — panelsins!
Verkalýðsforystan fær
nú lof frá hægri fyrir
„ábyrga stefnu".
Innan úr helstu stofnunum þjóðfé-
lagsins, þar sem 68-kynslóðin hefur
hreiðrað rækilega um sig, heyrist
hrópað: „Verkalýðsfélögin eru bara
stofnanir og verkalýðsforingjarnir
eru augnakarlar auðvaldsins!“ Til
verkalýðsfélaganna eru gerðar miklar
kröfur; þeirra er m.a. að staðfesta
fyrir menntamönnum að auðvaldið
stendur höllum fæti þrátt fyrir allt og
að glóð stéttabaráttunnar lifi enn
meðal öreiganna. Einhvers staðar
stendur líka skrifað: Byltingin er ópí-
um menntamanna.
Ef spurt er: „Er verkalýðshreyfing-
in stofnun?", hlýtur svarið að vera
Já. Ef síðan er spurt: „Er verkalýðs-
hreyfingin virkileg hreyfing?“, er
svarið hið sama.
Hvort tveggja er hins vegar hálf-
sannleikur. En vegna þess að í hálf-
sannleik er ávallt nokkurn sannleik
að finna, getur hálfsannleikur leitt til
vafasamra og hættulegra fullyrðinga.
Mín skoðun er einfaldlega sú, að
bæði stofnunin og hreyfingin séu á
okkar tímum nauðsynleg fyrir árang-
ursríka baráttu verkalýðsfélaganna
og launafólks. Stofnunin og hreyfing-
in bæta hvert annað upp. Samt eru
andstœður þarna á milli; spurningar
hljóta að vakna um hlutföll: er stofn-
unin í þágu hreyfingarinnar eða fer
stofnunin að lifa eigin lífi með eitt
forgangsverkefni, þ.e. eigið viðhald,
endurnýjun og vöxt?
Verkalýðshreyfingin er sem sagt
bæði íhaldsöm og róttæk, felur í sér
bæði aðlögun og andóf, varðveislu og
baráttu. Róttœkni verkalýðsfé-
laganna er afleiðing þess, að þau eru
afsprengi hagsmunaandstæðna í
þjóðfélaginu, þau fela í sér afneitun á
þeirri hugmynd, að í gangi sé í þjóð-
félaginu sjálfvirkt kerfi, einhver
„ósýnileg hönd“ sem tryggir hag okk-
ar allra. íhaldsemi verkalýðsfé-
laganna felst í því, að þau skipuleggja
vinnuna, starfa á þeim grundvelli að í
einum hópi eru atvinnurekendur og
launafólk í öðrum; þau gangast undir
þá hugsun að báðir „aðilar vinnu-
markaðins" séu jafnréttháir og séu
bundnir gagnkvæmum skyldum og
réttindum. Verkalýðsfélögin stuðla
að viðhaldi skiptingar þjóðfélagsins í
atvinnurekendur — launafólk.
Verkalýdsstofnunin
Verkalýðsfélögin hafa tekið á sig
ýmis einkenni þjónustustofnana, sem
„skjólstæðingar" leita til. Lífeyris-
sjóðir, sjúkrasjóðir, verkamannabú-
staðir, vinna við hagræðingu, bónus
og uppmælingu, öryggi og aðbúnaður
á vinnustöðum, samningar við ríkis-
vald, — allt eru þetta hlutir sem