Þjóðlíf - 01.11.1986, Blaðsíða 43

Fúnksjónalisminn var grundvallað-
ur á lýðræðislegum hugmyndum.
Frelsun konunnar var einnig snar
þáttur í hugmyndafræði hans. í fyrri
heimsstyrjöldinni höfðu konur lagt
sitt af mörkum. Meðan karlarnir
börðust í skotgröfunum, yfirgáfu
konur heimilin og gengu í störf karl-
anna í verksmiðjunum. Að stríðinu
loknu voru konur ekkert á því að láta
reka sig inn á sinn fyrri bás inni á
heimilunum. Þær kröfðust pólitísks
jafnréttis og menntunar. Það varð því
eitt af markmiðum fúnskjónalismans
að skapa nýja og hagkvæma nytja-
hluti, sem auðvelduðu konum að
sinna nýju félagslegu hlutverki.
Gallinn við góðar hugmyndir er sá,
að þær má mistúlka og brengla.
Fúnksjónalisminn hefur ekki farið
varhluta af slíkri brenglun. Hann á
sér líka marga andstæðinga og hefur
verið heiftarlega gagnrýndur fyrir að
vera vélrænn og ómanneskjulegur.
Einkenni fúnksjónalismans voru ein-
faldleiki, hrein form og hagnýtt gildi.
Línur húsanna voru geómetrískar,
þökin flöt, gluggarammar, handrið
og fleira var úr járni. Einfaldleiki og
notagildi ráðandi úti sem inni. Fúnk-
sjónalisminn festi rætur víða um
heim, en hvergi eins og á Norður-
löndunum. Fúnksjónalisminn spratt
upp af rústum síðari heimsstyrjaldar-
innar og vagga hans stóð í Þýska-
landi, nánar tiltekið í Bauhaus í borg-
inni Weimar. En hvað var Bauhaus?
Var það skóli, var það stefna — eða
stórkostleg hugmynd?
Listir og menning
blómgast í Weimar-
lýdveldinu
Árið 1918 stóð þýska þjóðin á
krossgötum. Styrjöldin var töpuð og
þjóðfélagið í upplausn. Jafnréttis- og
lýðsræðishugmyndum hafði vaxið ás-
megin, svo ekki varð lengur framhjá
þeim litið. í fyrsta sinn áttu verka-
menn og bændur samleið þar sem
þeir börðust hlið við hlið í skotgröf-
unum. Eftir því sem tilgangsleysi
stríðsins varð augljósara jókst sam-
staðan og konungshollustan vék fyrir
vaxandi þjóðerniskennd. Verkalýð-
urinn fór um götur borganna og á
síðustu mánuðum ársins 1918 hófust
uppreisnir, sem bundu enda á sköp-
unarverk Bismarcks; þýska keisara-
dæmið. Úr rústum þess reis Weimar-
lýðveldið, sem sögulega séð var lítið
annað en tilraun til að bjarga þýska
ríkinu, enda oft nefnt Pýska ríkið án
keisara.
Hið stutta lífsskeið Weimar-lýð-
veldisins markaðist af pólitísku og
efnahagslegu öngþveiti. Á 15 ára
æviskeiði þess sátu 17 ríkisstjórnir.
Peter Behrens. AEG-verksmiðjurnar
í Belgíu.
Andrúmsloftið var þrunguð örvænt-
ingu og spennu. En hversu mótsagna-
kennt sem það kann að virðast, áttu
þýskar listir og menning eitt af sínum
blómaskeiðum á þessum tíma, sem
oft hefur verið kenndur við úrkynj-
un.
Einn þeirra, sem varð vitni að nið-
urlægingu Þýskalands, upplausninni
og örvæntingunni sem ríkti í þjóðfé-
Walter Gropius. Málverk eftir
bandaríska listmálarann Lyonel
Feininger.
laginu, var ungur arkitekt, Walter
Gropius að nafni. Hann gerði sér
ljóst, að hann var staddur á tíma-
mótum. Nýr tími nýrra tækifæra var
runninn upp. Hann safnaði um sig
hópi valinna listamanna og hand-
verksmanna og í sameiningu stofn-
uðu þeir Bauhaus-skólann. En þótt
segja megi, að Gropius hafi verið
réttur maður, á réttum stað, á réttum
tíma, ber að gæta að því, að rætur
Bauhaus lágu langt aftur í tímann,
allt aftur til miðrar nítjándu aldar.
Óttinn við vélvæð-
inguna
Upp úr miðri nítjándu öld hófst
vakning meðal listamanna, sem ótt-
uðust og gagnrýndu þau áhrif, sem
vélvæðing Iðnbyltingarinnar hafði á
alla listsköpun. Handverkinu var rutt
burt af véltækninni. Hinn vélunni
varningur varð munaðarvara og sér-
réttindi hinna ríku. í Bretlandi, þar
sém Iðnbyltingin átti upphaf sitt,
reyndi íslandsvinurinn og listamaður-
inn William Morris að sporna gegn
þessari þróun. Morris vildi samræma
list og handiðn og endurvekja á þann
hátt þverrandi virðingu fyrir hand-
verki og listiðn.
Áhrifa Morris gætti víða og beggja
vegna Atlantsála risu upp svokall-
aðar „Arts and Crafts“-hreyfingar og
skólar eða lista- og handíðaskólar. í
Þýskalandi mátti merkja áhrif hans í
stofnun Deutsche Werkbund. Að
stofnun þess stóðu tólf listamenn og
tólf iðnfyrirtæki. Markmiðið með
stofnunini var endurreisn handverks-
ins og að veita listinni og handverk-
inu inn í hið daglega umhverfi al-
ÞJÓÐLÍF 43