Listin að lifa - 01.12.1998, Qupperneq 8

- allt frá landnámsöld -
o
Að horfa á mann sitja við útskurð
er eitthvað svo róandi - að sjá
hvað getur sprottið út úr spýtunni.
Útskurður er œvintýri. Tréstrákur-
inn Gosi kemur upp í hugann,
Emil í Kattholti með tálguhnrfinn,
einnig bernskumynd af gömlum
bátasmið, sem töfraði fram báta,
fugla og menn úr verðlausum við-
arbútum, á meðan lítil stelpa sat
heilluð og beið eftir að fá að hand-
leika listaverkin.
Ævintýri, lesin og upplifuð, fljúga um
hugann á meðan horft er á Bjarna Þór
Kristjánsson handleika tálguhnífinn. I
Gallerí Hnoss á Skólavörðustíg, er
maður umvafinn trélistaverkum. Þarna
er íslenski jólasveinninn að klífa fjall-
ið, skarfager á rekaviði, trafaaskjan og
myndarammar í gömlum stfl. Bjami
Þór kennir' að skera út í tré og það er
gaman að fræðast af honum um sögu
tréskurðarlistar á Islandi.
- Tréskurðarmeistarar eru ekki al-
gengir á íslandi. Hvenær byrjar þú að
skera út, Bjarni?
„Þetta liggur í blóðinu. Handverks-
menn má telja í ættinni 4-5 kynslóðir
aftur. Pabbi var smiður og skar út
fugla úr ýsubeinum, þegar ýsa var í
matinn sem var býsna oft. Hann dó,
þegar ég var 10 ára, en 15 ára byrja ég
að skera út. Ekkert algengt þá, að ung-
lingar væru að dunda með tálguhníf
og spýtu.“
- Undarlegt hvað hugurinn róast
við að horfa á sköpun með tálguhníf.
„Tálgun var ráð gegn þunglyndi hjá
Islendingum áður fyrr,“ segir Bjarni,
„allir sem sækja námskeið hjá mér
segjast slaka á - sumir detta jafnvel
inn í annan heim.“
- Hvaða skýring er á þessu?
„Stór þáttur er þörfin fyrir að
skapa. í tálginu ríkir engin
hefð, sköpun því frjálsari,
útrásin auðveldari en t.d. í
málaralist. Fólk er oft svo feintið
við afkvæmi sín, heldur að þau
þurfi að vera óaðfinnanleg listaverk.
- Af hverju rfldr engin hefð í tré-
skurði og tálgun á íslandi? Á Norður-
löndum, t.d. í Noregi, sjáum við svo
fallegan þjóðlegan útskurð, eins og
gömlu stafkirkjumar sýna.
„Norðmenn eiga meira af timbri
en við, sem fórum svo illa með
skógana okkar. Tréverk geymist
líka illa á íslandi. Því eigum
við lítið af gömlum tréskurð-
armunum. Þriðja skýringin
er, að tálgun og tréskurður var
nytjalist á Islandi áður. Við áttum ekki
leir eða stein til að móta úr. Menn
tálguðu sér búsáhöld, skeiðar og skál-
ar, og skáru út rúmgafla, kistla og
fagrar trafaöskjur fyrir lín og
kvenskart - íslenski þjóðbúningurinn
var verðmeiri en torfbærinn sem fólk-
ið bjó í. Listræn skreytiþörf blundaði
með þjóðinni í röku, gluggalausu
hreysunum.
Þegar Bretinn William Morris
heimsótti marga torfbæi á 18. öld,
fannst honum mikið til útskurðar Is-
lendinga koma og vildi kaupa skeiðar
og pontur. íslensku bændurnir máttu
ekki heyra á það minnst, að maðurinn
færi að kaupa „verðlausa hluti“ og
vildu gefa honum þá. Tálgun og út-
skurður hafa haldið velli frá land-
námsöld, en ekki verið hafin til virð-
ingar sem listgreinar.“
- Þú hefur haldið sölusýningar á
þínum trélistmunum, Bjami.
„Já, og þá komu margir að máli við
mig og sögðu frá mönnum í sinni ætt
eða sveit, sem hefðu tálgað hesta og
fleira. Þó nokkrir sögðust eiga tálgaða
karla og hesta eftir afa sína. Greinilega
var hefð fyrir því að tálga leikföng
handa bömum, en það hefur ekki þótt
nógu merkilegt til að festa í bækur.
Ég vissi ekki um neinn Islending
sem kynni fyrir sér í þessum gömlu
vinnubrögðum, eins og að smíða
trafaöskju, og fékk því norskan mann
til að kenna mér. Hann kom hingað,
skyggndist um á Þjóðminjasafninu og
sá lítið markvert þar, en fann því
meira á Byggðasafninu á Skógum.
- Það má segja að þú sért að endur-
vekja gamla tíð og gömul vinnubrögð.
„Ég er að reyna að endurvekja forn
þjóðleg vinnubrögð, sem eru að
gleymast. Við Islendingar vildum losa
okkur undan fátæktinni og öllu sem
henni fylgdi - fleygðum gönflum
handunnum trémunum - keyptum gler
og stál, sem þótti svo miklu fínna á
eftirstríðsárunum. Gamall vörubfl-
stjóri hefur sagt mér, að fólk hafi
fengið hann til að keyra heilu bílhlöss-
in af útskornum húsmunum á haug-
8