Neytendablaðið - 01.10.2009, Blaðsíða 15

Apar og gæsir til aðstoðar
Eftir að þrælahaldi lauk gátu bændur ekki treyst því að hafa
mannafla til umráða þegar á þurfti að halda. Menn dóu þó ekki
ráðalausir og fluttu inn apa frá Brasilíu og reyndu að kenna þeim
að týna bómullina. Dýrin reyndust ósamvinnuþýð. Gæsum var beitt
á akrana til að vinna á illgresinu en ekki var hægt að koma í veg
fyrir að gæsirnar trömpuðu á bómullarplöntunum og einnig kom
í ljós að gæsirnar voru ekki ónæmar fyrir eitrinu sem ætlað var
skordýrum.
Innflutt vinnuafl
Svokölluð Braco­áætlun var samþykkt árið 1942 en hún heimilaði
verkafólki frá Mexíkó að vinna tímabundið við landbúnaðarstörf.
Yfirvöld sáu til þess að bómullarræktendur hefðu vinnuafl
þegar þeim hentaði og launin voru ákveðin fyrirfram þannig að
bómullarræktendur þyrftu ekki að yfirbjóða hver annan og keppa
um starfsfólk. Þessi áætlun var við lýði til 1964 en þá hafði
tæknivæðingin rutt sér til rúms og gert að verkum að 90% af
bómullaruppskeru voru týnd með vélknúnum tækjum. Nær alls
staðar annars staðar í heiminum er bómullin enn þann dag í dag
handplokkuð.

Bómullin nýtt til hins ítrasta
Rivoli heimsótti býli í nágrenni Lubbock sem ræktar árlega 11 tonn
af bómull en einungis 2,6 tonn flokkast þó sem hrein bómull. Engu
er hent í dag því með tækniframförum hefur tekist að nýta alla
bómullina til hins ítrasta. Bómullarfræin voru áður fyrr aðallega
notuð sem áburður og fóður en í dag er unnin olía úr fræjunum.
Olían er notuð í matargerð og þykir mjög góð til djúpsteikingar en
er einnig notuð í sápur og hreinsiefni ýmiss konar. Hratið er notað í
dýrafóður og hefur sérstaklega reynst vel í fiskeldi.
Baðmolía mun henta einkar vel til að djúpsteikja franskar kartöflur.
Veglegir ríkisstyrkir
Allt frá upphafi hafa bómullarbændur í Bandaríkjunum getað treyst
á pólitíska velvild og komist hjá því að keppa á frjálsum markaði.
Þeir hafa líka átt vini í mikilvægum embættum og má þar helstan
nefna George W. Bush, sem var fylkisstjóri í Texas áður en hann
tók við forsetaembættinu. Örlæti í garð bómullarræktenda náði
hámarki með búvörusamningnum sem samþykktur var 2002 en þá
fengu bómullarræktendur mun hærri styrki en ræktendur soja, maís
og hveitis. Samningurinn tryggði bændum að lágmarki 72,24 cent
fyrir pundið af bómull á meðan heimsmarkaðsverðið var 38 cent.
Styrkir á styrki ofan
Vefnaðarvöruframleiðendur í Bandaríkjunum vilja eðlilega kaupa
bómull á sem hagstæðustu verði á sama tíma og bandarískir
bómullarbændur vilja fá sem hæst verð fyrir bómullina. Svokallað
„Step 2“ styrkjakerfi gekk út á að sætta þessi ólíku sjónarmið. Til að
vernda innlenda ræktun var innflutningur á bómull takmarkaður
og yfirvöld borguðu textílframleiðendum fyrir að kaupa bandaríska
bómull. Þannig var komið í veg fyrir innflutning frá öðrum
löndum. Útflytjendur gátu einnig fengið útflutningsstyrki til að vera
samkeppnishæfari á markaði. Búvörusamningurinn verndaði einnig
bómullarbændur fyrir margvíslegri áhættu sem aðrar greinar þurfa
að búa við. „The crop disaster program“ endurgreiddi bændum fyrir
tap sem þeir urðu fyrir vegna óvenjulegra veðurskilyrða og „Farm
loan program“ sá bændum fyrir lánsfé frá ríkinu sem þeir hefðu
annars ekki fengið hjá lánveitendum á einkamarkaði. Áhættunni
var með öðrum orðum velt yfir á bandaríska skattgreiðendur.
Fátæk lönd berja í borðið
Góðgerðarsamtökin Oxfam hafa bent á hið mikla forskot sem
Bandaríkin hafa í krafti opinberra niðurgreiðslna. Á fundi Alþjóða­
viðskiptastofnunarinnar í Cancun í Mexíkó árið 2003 kröfðust
nokkur fátæk ríki, s.s Burkina Faso og Benin, þess að Bandaríkin
létu af ríkisstyrkjum til bómullarframleiðslu enda ómögulegt að
keppa við ríkisstyrkta framleiðslu. Þessi ríki bentu á að Bandaríkin
gætu ekki þóst vera boðberi frjálsra viðskipta á sama tíma og
þau veittu gríðarháum styrkjum til bómullarræktunar og skekktu
með því alla samkeppni. Samningaviðræður runnu út í sandinn
en Bandaríkin sögðust ætla að taka á þessum málum af alvöru í
samningaviðræðunum í Doha. Eins og kunnugt er runnu þær
viðræður einnig út í sandinn.
Frumstæð skilyrði í fátækum löndum
Rivoli telur þó að ríkisstyrkir einir og sér útskýri ekki það mikla
forskot sem Bandaríkin hafa á önnur lönd. Jafnvel þótt ríkisstyrkir
væru lækkaðir eða afnumdir myndi það ekki breyta þeim erfiðu
og frumstæðu aðstæðum sem ræktendur í Indlandi, Pakistan,
Vestur­ Afríku og Kína búa við. Bómullarbændur í Bandaríkjunum
hafa mikla þekkingu á sínu fagi, þeir vinna náið með fyrirtækjum
og háskólum að þróun og rannsóknum og þeir njóta stuðnings
og verndar stjórnvalda. Þeir keppa við bændur í löndum þar sem
stjórnvöld megna ekki einu sinni að sinna grunnnámi þegna
sinna. Í Vestur­Afríku eru svo til allir bændur ólæsir og þeir hafa
þar af leiðandi enga þekkingu á því að meðhöndla varnarefni
og áburð. Börnin eru jafnvel send berfætt á akrana til að dreifa
eitrinu. Í Vestur­Afríku er bómull skipt í tvo flokka, A og B, og
verð er ákveðið af yfirvöldum einu sinni á ári. Það er enginn hvati
fyrir ræktendur að leggja áherslu á aukin gæði og engin þróun í
gangi. Í sumum tilfellum sjá stjórnvöld um að dreifa fræjum og
varnarefnum til bænda en það getur verið allur gangur á því hvort
og hvenær birgðirnar berast til bændanna. Samtökin sem sjá um að
selja bómullina eru að mestu leyti í eigu yfirvalda, þar af 30% í eigu
franska ríkissins. Stjórnvöld hafa því afskipti af bómullarræktuninni
en ekki með jafn árangursríkum hætti og tíðkast í Bandaríkjunum.
Ójafn leikur
Bómullarbændur á Andra Pradesh svæðinu á Indlandi misstu
alla uppskeruna vegna ormaplágu árið 2000. Bændurnir fengu
eiturefni til að berjast við ormana en það voru röng efni með
röngum leiðbeiningum sem bændurnir gátu hvort eð er ekki lesið.
Öll uppskeran eyðilagðist og eitrið sem sprautað hafði verið á
ormana án árangurs olli miklum heilsufarsvandamálum meðal íbúa
á svæðinu. Um svipað leyti misstu bændur í nágrenni Lubbock í
Texas uppskeruna í vegna hagléls. Þeir misstu þó ekki svefn vegna
þessa enda vel tryggðir fyrir slíkum áföllum.
Frá Texas lá leið Rivoli til Kína þar sem bolurinn var saumaður.
Sagt verður frá því í næsta blaði.
BP
1 NEYTENDABLA‹I‹ 3. TBL. 2009