Neytendablaðið - 01.06.2008, Blaðsíða 19

Endur fyrir löngu voru neytendur hvattir til
að kaupa ekki mjólkurvörur í ákveðinn tíma
vegna mikilla hækkana á mjólkurvörum.
Aðgerðin fór fyrir ofan garð og neðan þar
sem sala á mjólkurvörum jókst gífurlega
dag ana fyrir og eftir aðgerðina. Síðar
frétt ist af fólki sem hamstraði mjólk og fyllti
bað karið sitt af köldu vatni til að geyma
mjólkur hyrnur í en límið í pakkningunum
leystist upp í vatninu þannig að mjólkin
bland aðist saman við það.
Barátta fyrir lækkuðu verði á land bún-
aðar afurðum hefur staðið yfir lengi og
kristall aðist m.a. í deilum vorið 1984.
Grænmetisverslun landbúnaðarins hafði
þá einokunarrétt á að flytja inn kartöflur
og einu kartöflurnar sem voru fáanlegar
voru frá Finnlandi, augljóslega sýktar og að
mestu leyti óætar. Neytendasamtökin stóðu
fyrir undirskriftasöfnun meðal almennings
til að mótmæla þessu fyrirkomulagi og
náðust yfir 20.000 nöfn á einni helgi.
Landbúnaðarráðherra tók fálega í kröfu
neytenda en eftir að samtökin sneru sér
til Steingríms Hermannssonar, þáverandi
forsætisráðherra, tók hann þá pólitísku
ákvörðun að aflétta einokun á innfluttum
kartöflum.
Fyrir tæpum áratug var ofurtollum á græn-
meti mótmælt með undirskriftasöfnun. Í
framhaldinu voru tollar lækkaðir.
Í mars á síðasta ári voru neytendur
hvatt ir til að sniðganga vörur frá birgj um
eða verslunum sem skiluðu ekki virðis-
aukaskattslækkun á matvörum. Neyt enda-
samtökin birtu upplýsingar um lækkanir
og/eða hækkanir birgja á heima síðu sam tak-
anna.
Í kjölfar ólögmæts samráðs olíufélaganna
kölluðu Neytendasamtökin eftir kvittunum
frá neytendum svo hægt væri að hefja
málaferli gegn fyrirtækjunum. Lögfræðistofa
Reykjavíkur sá um málareksturinn og Neyt-
endasamtökin tóku þátt í kostnaði. Því
miður eru ekki til lög um hópmálssókn á
Íslandi og því var látið reyna á eitt einstakt
mál. Voru þeim einstaklingi dæmdar bætur
og þar með viðurkennt að samráðið hefði
skaðað neytendur.
Aðgerð gegn röngum eða engum verð-
merkingum fór fram í vor. Þar voru
neytendur hvattir til að skrifa hjá sér hillu-
verð og einnig merkja á áberandi hátt við
þær vörur sem ekki voru verðmerktar.
Fulltrúar Neytendasamtakanna stóðu fyrir
utan verslanir og fengu viðskiptavini þeirra
í lið með sér. Það var augljóst að verslanir
tóku við sér fyrir aðgerðina, enda fjölluðu
fjölmiðlar um að þetta stæði til. Á meðan
aðgerðin stóð yfir leiðréttu starfsmenn
verslana hilluverðmerkingar og bættu
úr þeim. Þetta var aðgerð sem tókst vel
og skilaði árangri. Auðvitað þarf þó að
halda henni áfram og það geta neytendur
sjálfir alltaf gert því um leið og starfsmenn
verslana þurfa að hafa fyrir því að lagfæra
verð, leiðrétta merkingar og jafnvel endur-
greiða vörur sjá þeir tímasparnaðinn í því
að hafa þetta alltaf í lagi.
Okur og pönk
Einn miðill hefur komið sterkur inn í
neytendavitund þjóðarinnar. Það er okur-
síða Dr. Gunna. Hvort það er persónan
sjálf eða innihald síðunnar sem vekur meiri
athygli er ekki gott að segja en Dr. Gunni
var nýverið heiðraður af stjórnvöldum
fyrir framlag sitt. Í samtölum við fjölmiðla
taldi Dr. Gunni að það vantaði allt pönk í
neytendastofnanir landsins og eflaust eru
Neytendasamtökin ekki undanskilin þessari
gagnrýni. Þó eru samtökin ekki stofnun
í þröngri merkingu þess orðs heldur
grasrótarfélag þar sem árgjöld félagsmanna
standa undir starfseminni að mestu leyti.
Það hefur alltaf verið stefna samtakanna að
gæta sanngirni og birta ekki umkvartanir
nema allar hliðar málsins liggi fyrir. Það
á einnig við um kvartanir sem snúa að
verðhækkunum og háu verði almennt. Mörg
neytendabréf hafa verið birt á heimasíðu
Neytendasamtakanna ásamt skýringum frá
seljendum nema þeir hafi ekki kært sig um
að tjá sig. Auðvitað er ekkert pönk í slíkum
vinnubrögðum en það er mjög mikilvægt
að Neytendasamtökin haldi trúverðugleika
sínum. Stærsti hluti starfsemi samtakanna
felst í að miðla málum milli einstaklinga
og fyrirtækja. Þessi vinna fer kannski ekki
hátt enda er um að ræða mál einstaklinga
sem leysast oftast. Dr. Gunni er pönkari
sem leyfir sér að birta umkvartanir að
óathuguðu máli og ekkert nema gott um
það að segja. Neytendasamtökin geta ekki
leyft sér slíkt. Bloggheimar gæta ekkert
endilega sanngirni og færslur ætti því alltaf
lesa með fyrirvara. En vonandi skilar það
sýnilegum árangri þegar umræða um hið
háa verðlag eða okur finnur sér vettvang og
alla þá athygli sem hún á skilið.
Borgaraleg óhlýðni eða friðsamlegar
aðgerðir?
Undirrituð rakst á athyglisverða bók í einni
af sinni uppáhaldsverslunum, Nexus, sem
selur bækur og dót á sanngjörnu verði. Bókin
heitir Beinar aðgerðir og borgaraleg óhlýðni
og er gefin út af Andspyrnuútgáfunni. Í
bókinni segir m.a. „Þær aðstæður þar sem
hægt er að sýna virka andstöðu með því að
sitja heima eru sjaldnast fyrir hendi.“ Aha,
þetta er nú eitthvað fyrir Neytendasamtökin,
hugsaði ég og keypti eitt eintak. Þar er að
finna gagnlegan fróðleik um skipulag og
undirbúning aðgerða sem hefði t.d. gagnast
vörubílstjórunum mjög við aðgerðir þeirra.
Þannig segir t.d. í bókinni: „Ekki vinna með
fólki sem finnst „svalt“ að ögra lögreglunni
og er að taka þátt í aðgerð vegna þess.“
Eftir lestur bókarinnar sé ég að það þjónar
alls ekki hagsmunum Neytendasamtakanna
að stunda borgaralega óhlýðni. Friðsamleg
mótmæli eru vænlegri til árangurs.
Áhrifaríkustu mótmæli neytenda eru alltaf
þau að sniðganga vörur sem þykja dýrar
eða á einhvern hátt slæmar og afþakka
tilboð sem ekki eru sanngjörn. Fyrir suma er
erfitt að neita sér um rándýr jarðarber eða
að minnka notkun einkabílsins þegar verð
á eldsneyti er alltof hátt. En það er ekki nóg
að kvarta og kveina ef kortið er alltaf tekið
upp jafnvel þegar okkur blöskrar verðið.
Til að árangur náist þurfa hagsmunaaðilar
alltaf að leggja eitthvað á sig sjálfir, alveg
sama hvað baráttumálið kallast. Þó það
sé í höndum stjórnvalda að sjá til þess að
umhverfi neytenda sé sanngjarnt og heiðar-
legt ætti markaðurinn að öðru leyti að sjá
um sig sjálfur þar sem bein tenging er á
milli eftirspurnar frá neytendum og þess
hvaða vörur seljendur bjóða og á hvaða
verði.
ÞH
Borgaraleg óhlýðni eða skemmdarverk?
19 NEYTENDABLA‹I‹ 2. TBL. 2008