Ægir - 01.02.2010, Side 10

10
Einn helsti ágallinn í rök-
semdafærslu Þorsteins Gylfa-
sonar, um eignarhald ríkisins
á fisknum í sjónum og fisk-
veiðiréttindum, er að enginn
greinarmunur er gerður á
lagareglum sem gilda annars
vegar um myndun eignarrétt-
inda yfir villtum dýrum og
svo hins vegar réttinum til að
veiða þessi dýr. Hvergi í lög-
um um stjórn fiskveiða er
mælt fyrir um að þjóðin eða
ríkið eigi fiskveiðiréttindin,
þ.e. veiðiheimildirnar. Full-
yrðingar í aðra veru eru væg-
ast sagt hæpnar en byggjast á
„auðvitað-rökunum“, þ.e.
auðvitað eigi þjóðin veiði-
heimildirnar. Standi vilji til
þess að ríkið eða þjóðin eigi
veiðiheimildirnar þá hefur
það ávallt verið löggjafanum í
lófa lagið að segja það berum
orðum. Sé það ekki sagt, þá
rýrir það sönnunarstöðu ríkis-
ins eða þjóðarinnar sem
mögulegs eiganda að þessum
verðmætum.
(3) Eru fiskar í sjó eignar-
hæfir?
Jafnframt var í grein Þor-
steins framhjá því litið að sú
meginregla á sér djúpar rætur
að enginn á villt dýr fyrr en
þau hafa verið handsömuð
og þeim komið í vörslur til-
tekins aðila. Þessi regla gilti í
Rómarrétti og hefur einnig
gilt í eignarétti flestra vest-
rænna ríkja. Eigandi lands að
á, hefur ekki umráð fiskjar
sem í ánni syndir, en á hinn
bóginn hefur hann rétt til að
veiða í ánni, að ákveðnum
skilyrðum uppfylltum. Hann
eignast fiskinn þegar hann
hefur veitt hann, en ekki fyrr.
Fiskveiðiréttindin eru því
eignarhæf, en ekki fiskurinn
á meðan hann lifir enn villtur
í náttúrunni. Það sama á við
um fiskinn í sjónum og fisk-
veiðiréttindi í sjó. Fiskarnir
lifa villtir í efnahagslögsög-
unni og á meðan svo er á þá
enginn. Þetta má rökstyðja
enn frekar með vísan til dóma
Hæstaréttar sem fjallað hafa
um eignarhald á villtum dýr-
um og greininga fræðimanna
á því réttaratriði.7)
(4) Ummæli tveggja dóm-
enda Hæstaréttar í Vatneyr-
armálinu
Rétt þykir ennfremur að
rifja upp eftirfarandi ummæli
í sératkvæði tveggja dómenda
Hæstaréttar í Vatneyrarmál-
inu:8)
„Í 1. gr. laga nr. 38/1990
segir meðal annars að nytja-
stofnar á Íslandsmiðum séu
sameign íslensku þjóðarinnar
og að markmið laganna sé að
stuðla að verndun og hag-
kvæmri nýtingu þeirra og
tryggja með því trausta at-
vinnu og byggð í landinu. Í
þessari stefnumörkun felst
eindregin skírskotun til þess,
að heildarhagsmunir þjóðar-
innar skuli vera undirstaða
allra reglna um stjórn fisk-
veiða.“
Af þessum ummælum
verður sú nærtæka ályktun
dregin að orðalagið „nytja-
stofnar á Íslandsmiðum eru
sameign íslensku þjóðarinnar“
merki ekki hefðbundin eign-
arréttindi ríkis eða þjóðar.
Væri það skoðun dómaranna
að yfirlýsingin hefði slíka
þýðingu hefðu þeir án efa
byggt á því í rökstuðningi
sínum þegar þeir komust að
þeirri niðurstöðu að reglur
um myndun aflaheimilda
brytu í bága við jafnræðis-
reglu stjórnarskrárinnar. Þvert
á móti undirstrikuðu þeir
þann skilning, sem m.a. Þor-
geir Örlygsson setti fram á
sínum tíma, að sameignaryfir-
lýsingin væri skírskotun til
þess að heildarhagsmunir
þjóðarinnar skuli vera undir-
staða allra reglna um stjórn
fiskveiða.
Ályktanir
Það er að sjálfsögðu háð pól-
itísku mati hvers eðlis heild-
arhagsmunir þjóðarinnar séu
og hvernig sé skynsamlegast
að vernda þá. Sumir segja að
fiskveiðistjórn reist á félags-
legum sjónarmiðum skili sam-
félaginu mestu en aðrir að
innan ramma heildaraflatak-
markana eigi markaður með
aflaheimildir að stýra því
hvaðan hagkvæmast sé að
gera út. Enn aðrir vilja blanda
þessum leiðum saman og
hefur það verið gert í umtals-
verðum mæli á Íslandi síðan
árið 1984.
Standi vilji til þess að færa
ríkinu eignarrétt yfir fiskveiði-
réttindum er hægt að kveða á
um það með einföldum og
skýrum hætti. Þetta hefur ekki
verið gert. Þrátt fyrir það hef-
ur með endurtekningunni um
sameign þjóðar verið búinn
til veruleiki sem kemur grein-
arhöfundi spánskt fyrir sjónir
með tilliti til laga og réttarör-
yggis. Þannig hafa langskóla-
gengnir sérfræðingar á ýms-
um sviðum fjallað um þetta
réttaratriði á opinberum vett-
vangi og talið að um skýra
eignarréttaryfirlýsingu væri að
ræða. Þessi árátta að endur-
taka falleg orð ætti þó engu
að breyta um hina lagalegu
stöðu. Því er nú, sem áður,
mikilvægt að koma því undir-
stöðuatriði til skila.9)
Tilvísanir
1) Þessir dómar eru annar vegar veiði-
leyfadómurinn, sbr. Hrd. 1998, bls.
4076 og hins vegar Vatneyrardóm-
urinn, sbr. Hrd. 2000, bls. 1534.
Síðar í greinarflokknum verður
Fagramúladómurinn rakinn, sbr.
Hrd. 2003, bls. 1176, sem og álit
Mannréttindanefndar Sameinuðu
þjóðanna frá árinu 2007, sbr. mál
nr. 1306/2004.
2) Sjá ritgerð Þorsteins Gylfasonar
„Fiskur, eignir og ranglæti“ sem er
að finna í ritgerðarsafni hans Rétt-
læti og ranglæti. Reykjavík 1998,
bls. 109-130. Þess má geta að grein-
in var m.a. lesin yfir af tveim þá-
verandi og núverandi dómurum við
Hæstarétt Íslands.
3) Sjá Þorgeir Örlygsson: „Hver á
kvótann?“. Tímarit lögfræðinga, 1.
hefti 1998, bls. 28-59; ; Sigurður
Líndal: „Nytjastofnar á Íslandsmið-
um – sameign þjóðarinnar“. Afmæl-
isrit – Davíð Oddsson fimmtugur
17. janúar 1998. Reykjavík 1998,
bls. 781-808.,.
4) Sjá Þorsteinn Gylfason: Réttlæti og
ranglæti, bls. 111 og 112.
5) Þorsteinn Gylfason: Réttlæti og
ranglæti, bls. 119.
6) Sjá Hrd. 1981, bls. 182, og Hrd.
1981, bls. 1584.
7) Sjá t.d. Hrd. 1949, bls. 3; Einar Arn-
órsson: „Hver átti refsfeldinn?“.
Tímarit lögfræðinga, 3. tbl., 3. árg.,
1953,, bls. 5-13 (á bls. 11-13), ;
Skúli Magnússon: „Um stjórnskipu-
lega eignarréttarvernd aflaheim-
ilda“. Úlfljótur, 3. tbl., 50. árg.,
1997, bls. 587-618 (á bls. 611-613).
8) Hrd. 2000, bls. 1534 (á bls. 1551).
9) Í næstu grein verður fjallað um
þann þátt greinar Þorsteins Gylfa-
sonar sem laut að myndun afla-
heimilda í íslenska fiskveiðistjórn-
kerfinu.
Lögfræðileg spursmál um fiskveiðistjórnina á Íslandi hafa verið fjölmörg frá því núverandi kerfi komst á.
F I S K V E I Ð I S T J Ó R N U N