Ægir - 01.08.2010, Blaðsíða 8

8
Í veiðileyfadómi Hæstaréttar í
desember 1998, sbr. Hrd.
1998, bls. 4076, var talið að
þágildandi meginregla um út-
hlutun almennra veiðileyfa í
atvinnuskyni, bryti í bága við
jafnræðisreglu stjórnarskrár-
innar og það jafnræði sem
gæta þyrfti við takmörkun á
atvinnufrelsi.1) Við dóm
Hæstaréttar vöknuðu margvís-
leg álitamál og eitt þeirra var
hvort stjórnskipulega nauðsyn
bæri til að breyta fiskveiði-
stjórnkerfi krókabáta2) á þann
veg að allir mættu fá almenn
veiðileyfi og stunda veiðar á
grundvelli kerfisins.3) Yrði það
niðurstaðan myndu forsendur
kerfisins bresta þar eð ótak-
markaður aðgangur nýrra út-
gerðaraðila að veiðikerfi, þar
sem ekki eru heildaraflatak-
markanir, leiða óhjákvæmi-
lega til veiði umfram leyfileg-
an heildarafla ásamt því að
auka líkur á offjárfestingu.
Niðurstaðan varð sú að
taka upp sérstakt kvótakerfi
fyrir krókabáta, hið svokall-
aða krókaaflamarkskerfi.
Þetta var gert með margvís-
legum breytingum á lögum
um stjórn fiskveiða nr.
38/1990 á tímabilinu 1999-
2004.4) Í þessari grein verður
gerð tilraun til að útskýra þá
þróun sem átti sér stað við
stjórn fiskveiða krókabáta á
tímabilinu 1999-2010. Óhjá-
kvæmilegt er að stikla á stóru
enda efnið tyrfið og flókið.
Umfjölluninni verður skipt
eftir tímabilunum 1999-2001,
2001-2004, 2004-2006 og
2006-2010.
Fiskveiðistjórn krókabáta
1999-2001:
Þorskaflahámarkskerfið og
önnur veiðikerfi
Á fiskveiðiárunum 1996/1997-
1997/1998 hafði fiskveiði-
stjórn krókabáta stuðst við
þrjú veiðikerfi: (1) þorsk-
aflahámarkskerfið; (2) hand-
færa- og línubátakerfið og (3)
handfærabátakerfið. Í þorsk-
aflahámarkskerfinu voru
þorskveiðar einstakra báta
takmarkaðar miðað við tiltek-
ið aflamagn en ekki í öðrum
botnfisktegundum. Í hinum
tveim kerfunum voru veiðar
án aflatakmarkana en háðar
sóknardagatakmörkunum.
Með setningu laga nr.
1/1999 áttu allir þorskaflahá-
marksbátar að hefja veiðar í
krókaaflamarkskerfi sem átti
að koma að fullu til fram-
kvæmda við upphaf fiskveiði-
ársins 2000/2001. Þessari
kerfisbreytingu var svo frest-
að til upphafs fiskveiðiársins
2001/2002, sbr. lög nr.
93/2000. Útgerðir báta í hin-
um tveim kerfunum höfðu í
grundvallaratriðum val á milli
þriggja kosta, þ.e. (1) að
halda áfram í sínu kerfi en
með aflatakmörkunum í
þorski; (2) að hefja veiðar
strax í krókaaflamarkskerfinu
og (3) að hefja handfæraveið-
ar í svokölluðu dagabátakerfi
þar sem engar aflatakmarkan-
ir voru á neinni tegund en
veiðar bundnar sóknardaga-
takmörkunum.
Á grundvelli reglna í
bráðabirgðaákvæði II laga nr.
1/1999 var krókaaflahlutdeild
í þorski, ýsu, ufsa og steinbít
úthlutað til einstakra báta sem
höfðu stundað veiðar í þorsk-
aflahámarkskerfinu. Það sama
gilti um útgerðir í öðrum kerf-
um. Ekki þykir ástæða til að
rekja efni þessara úthlutunar-
reglna ítarlega enda tóku þær
síðar breytingum.
Í þessu sambandi skiptir
mestu máli að reglurnar
höfðu þau áhrif að króka-
bátaflotinn átti að fá samtals
um 14% hlutdeild í leyfileg-
um heildarafla í þorski, vel
undir 10% í leyfilegum heild-
arafla í ýsu og ufsa og um
fjórðungs hlutdeild í steinbít.
Þessi réttur krókabáta, sem
hlutfall af leyfilegum heildar-
afla, átti hins vegar eftir að
aukast með setningu laga nr.
129/2001 og laga nr. 74/2004.
Þar sem veiðar þorsk-
aflahámarksbáta voru ekki
háðar aflatakmörkunum í
öðrum botnfisktegundum en
þorski, nýttu margar útgerðir
þessara báta tækifærið og
juku verulega veiðar á ýsu,
steinbít og keilu á tímabilinu
janúar 1999 til 31. ágúst 2001.
Sem dæmi veiddu krókabát-
ar, þ.e. fyrst og fremst þorsk-
aflahámarksbátar, 25,7% ýsu-
aflans, 54,2% steinbítsaflans
og 24,5% keiluaflans á fisk-
veiðiárinu 2000/2001.5) Þorsk-
veiðar svokallaðra dagabáta
urðu einnig verulega umfram
áætlanir á tímabilinu 1999-
2001.6)
Fiskveiðistjórn krókabáta
2001-2004:
Krókaaflamarkskerfið og
dagabátakerfið
Í upphafi fiskveiðiársins
2001/2002 tók við tvöfalt fisk-
veiðistjórnkerfi krókabáta,
annars vegar krókaaflamarks-
kerfið og hins vegar daga-
bátakerfið. Á þessum kerfum
voru gerðar breytingar með
lögum nr. 129/2001 og lögum
nr. 3/2002. Af þessum breyt-
ingum leiddi að krókaafla-
hlutdeild í ýsu, ufsa, steinbít,
keilu og löngu jókst ásamt
því að rýmkað var fyrir sókn-
ardagaréttindi dagabáta. Hið
fyrrnefnda gerði m.a. að
verkum að hlutur aflamark-
sskipa í leyfilegum heildarafla
viðkomandi tegunda þurfti að
lækka og hið síðarnefnda
leiddi til þess að dagabátar
gátu veitt mun meira af
þorski og ufsa en upphaflega
var gert ráð fyrir þegar lög
nr. 1/1999 voru sett.
Skömmu eftir að fiskveiði-
árið 2001/2002 gekk í garð,
eða í byrjun október 2001,
birti Byggðastofnun skýrslu
sem bar heitið: „Áhrif kvóta-
setningar aukategunda hjá
krókabátum á byggð á Vest-
fjörðum“.7) Í skýrslunni var
því m.a. lýst hvaða áhrif
óbreytt úthlutun krókaafla-
hlutdeildar í ýsu, ufsa og
steinbít hefði á rekstrarmögu-
leika krókabáta á Vestfjörð-
um miðað við fiskveiðiárin á
undan.8) Skömmu síðar, eða
18. október 2001, var lagt
fram frumvarp á Alþingi sem
varð að lögum nr. 129/2001.
Þau lög höfðu í för með sér
verulega aukinn fiskveiðirétt
krókabáta í tegundunum ýsu,
ufsa og steinbít.9)
Með stoð í lokamálslið 1.
mgr. a-liðar 7. gr. laga nr.
129/2001, varð krókaaflahlut-
deildin í ýsu tæp 14,5%, í
ufsa 6,1% og í steinbít 38,4%.
Samhliða þessu var gert ráð
fyrir sérstökum krókaafla-
markspottum í þessum þrem
tegundum, þ.e. tilteknir
krókabátar gátu samtals veitt
á hverju fiskveiðiári 1.000
lestir af ýsu, 500 lestir af ufsa
og 1.000 lestir af steinbít. Út-
hlutun þessara potta átti að
renna til útgerða krókabáta
sem gerðir væru út frá sjávar-
byggðum sem að verulegu
leyti væru háðar veiðum
bátanna.10) Þessu til viðbótar
var krókaaflahlutdeild úthlut-
Fiskveiðistjórn krókabáta 1999-2010
F I S K V E I Ð I S T J Ó R N U N
„Með setningu laga um stjórn fiskveiða nr. 38/1990 átti að meginstefnu að
byggja á meginreglum aflamarkskerfisins. Frá þessu var þó vikið með ýmsum
hætti, m.a. í þágu krókabátaútgerða en þær voru yfir 1100 talsins í ársbyrjun
1991 og voru 824 í upphafi fiskveiðiársins 1998/1999,“ segir greinarhöfundur.