Ægir - 01.04.2011, Síða 16

16
R A N N S Ó K N I R
Á síðastliðnum árum hefur áhugi á um-
hverfisáhrifum frá ýmis konar starfsemi og
vöruflutningum aukist gríðarlega og á
sama tíma hafa kröfur á framleiðendur
aukist um að upplýsa kaupendur um um-
hverfisáhrif við framleiðslu, förgun fram-
leiðsluúrgangs og flutninga vöru. Umhverf-
isvitund neytenda hefur einnig aukist mik-
ið þar sem betri nýting auðlinda, minni só-
un og lífræn framleiðsla tengist grænum
gildum og umhverfisverndarsjónarmiðum.
Jafnframt er krafa um örugg matvæli af
hæsta gæðaflokki sem eru framleidd með
sem minnstum umhverfisáhrifum. Mat-
vælaiðnaðurinn er á meðal stærstu at-
vinnuvega í heimi og útheimtir mikla orku-
notkun og losar mikið magn gróðurhúsa-
lofttegunda.1 Umhverfisáhrif matvæla má
rekja til allra þátta keðjunnar, allt frá
framleiðslu og sölu vörunnar til endan-
legrar förgunar. Umhverfisáhrifin verða
m.a. til vegna orkunotkunar, framleiðslu-
ferla, pakkninga, geymslu og flutninga.
Verkefnið sem hér er kynnt er tíma-
bært til að mæta kröfum á erlendum
mörkuðum um upplýsingar varðandi
umhverfisgildi íslenskra fiskafurða. Í
verkefninu var notuð aðferðafræði vist-
ferilsgreiningar (e. Life Cycle Assess-
ment, LCA) og greindir þeir þættir sem
taka þarf tillit til við mat á kolefnisspori
(e. carbon footprint) við flutninga og
kælingu á íslenskum fiskafurðum. Verk-
efnið er innlegg í að efla rannsóknir á
umhverfisáhrifum íslenskra fiskafurða og
byggja vísindalegan grunn fyrir skilgrein-
ingu á umhverfisvænni matvælafram-
leiðslu til stuðnings við umhverfismerk-
ingar á vörum. Einnig var gerð netkönn-
un um umhverfisvitund íslenskra hags-
munaaðila í sjávarútvegi og leitað eftir
skoðunum þeirra um mikilvægi um-
hverfismerkinga fyrir íslenskar sjávaraf-
urðir.
Kröfur frá mörkuðum um
umhverfismerkingar – bakgrunnur
verkefnisins
Brugðist hefur verið við hinni auknu
umhverfisvitund með því að nota merki
um vistvæna framleiðslu (e. eco labels)
til að miðla upplýsingum til neytenda
um umhverfisvitund fyrirtækja.2 Slíkar
merkingar eru gjarnan notaðar til að
styðja við umhverfisímynd fyrirtækja og
eru í raun markaðsdrifin tæki til að hafa
áhrif á umhverfisvæna framleiðslu og
höfða til neytenda um val á umhverfis-
vænum afurðum. Síðan á níunda ára-
tugnum hafa slíkar merkingar aukist
mikið þar sem fyrirtæki hafa val um að
setja sér viðmið um frammistöðu án þess
að hið opinbera setji kröfur og eftirlit á
framkvæmd. Rannsóknir sem gerðar
hafa verið um gagnsemi og notkun
slíkra valfrjálsra merkinga, sýna jákvæða
svörun framleiðenda við kröfum á mörk-
uðum, en jafnframt hefur verið bent á
galla.3 Gagnrýnt hefur verið að þar sem
margir umhverfisstaðlar eru valfrjálsir og
ekki er gagnsætt hvað í þeim felst, þá er
trúverðuleika þeirra oft ábótavant, auk
Hagnýting umhverfis-
gilda fyrir sjávarafurðir
– mat á kolefnisspori
Höfundar eru (frá vinstri) Gyða M. Ingólfsdóttir og Eva Yngvadóttir frá EFLU verkfræðistofu og Guðrún Ólafsdótt-
ir, Sigurður G. Bogason og Tómas Hafliðason frá Rannsóknahópi í hagnýtum vöruferlum við Háskóla Íslands.
Kolefnisspor er mælikvarði sem not-
aður er til þess að sýna áhrif athafna
mannsins á loftslagsbreytingar. Mæli-
kvarðinn vísar til þess magns gróður-
húsalofttegunda sem eru losaðar
beint eða óbeint og eru gefnar upp í
koltvísýrings ígildum (kg CO2-ígildi).