Morgunblaðið - 29.12.2014, Blaðsíða 33

MENNING 33
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 29. DESEMBER 2014
Hægt er að kalla skáldsög-una Sjálfstætt fólkmeistaraverk án þess aðvera sakaður um ýkjur.
Margir hafa eigin mynd af kotbónd-
anum einþykka og sínar skýringar á
örlögum hans. Það er því ekki heigl-
um hent að skila Sjálfstæðu fólki í
um það bil þriggja klukkustunda
leikriti.
Sjálfur bjó ég mig undir leiksýn-
inguna með því að rifja upp kynni við
skáldsöguna. Eftir á er spurning
hvort það var rétt. Samanburðurinn
getur ekki annað en orðið leikgerð-
inni í óhag. Með því að rifja bókina
vel upp slævist líka tilfinningin fyrir
því hvort leikverkið standi sjálfstætt
og sé fyllilega skiljanlegt þeim sem
ekki hefur lesið söguna.
Í þessari nýju leikgerð er leitast
við að fylgja efni skáldsögunnar frá
upphafi til enda. Sagt er frá því
hvernig Bjartur tekur við koti sem
hann hefur keypt af húsbændum sín-
um á Rauðsmýri, ásamt Rósu konu
sinni sem hann hefur tekið saman við
ólétta eftir soninn á heimilinu. Bjart-
ur berst síðan við óblíð náttúruöfl,
eigið stolt og sjálfstæðisvilja, fátækt
og ógæfu í gegnum tvö hjónabönd,
margs konar missi, kreppu, meðbyr
og mótlæti. Í sögulok er hann nokk-
urn veginn á sama stað og í upphafi,
sameinaður fósturdóttur sinni sem
hann er þó mögulega að missa.
Aðstandendur þessarar sýningar
hafa sagt að þeirra sýn á Bjart sé
ekki jafn rómantísk og í eldri gerð-
um. Það er rétt. Þessi gerð nær held-
ur ekki til tilfinninganna á sama hátt
og skáldsagan gerir. Myndin sem er
dregin upp í skáldsögunni af lífsbar-
áttu, samskiptaleysi, vinnuþrælkun
og sveitalífi er nöturleg en um leið
einnig hlý og sönn. Sagan hefur líka
lifað með þjóðinni og hefur ekki bara
íslenska heldur einnig ríka al-
þjóðlega skírskotun.
Leikmynd Sjálfstæðs fólks er
hamrastál þar sem hægt er að ganga
um eftir tröppum á annarri hæð. Á
vinstri hönd er anddyri hinna lág-
reistu Sumarhúsa Bjarts, á hægri
hönd eru dyr sem opnast út í heim
hvort sem sá heimur er Rauðsmýri,
Ameríka eða annað. Fyrir miðju sviði
er tjörn sem hægt er að senda vatns-
bunu niður í. Innarlega á sviðinu er
mold og krossar sem marka leiði
andvana fæddra barna Bjarts. Með
myndbandi er svo hægt að kalla fram
óhugnanlegar kynjamyndir í hamr-
inum með viðeigandi máttugum
áhrifshljóðum. Þannig var hræðsla
og einsemd Rósu í upphafi sýnd með
kraftmiklum hætti.
Atli Rafn Sigurðarson leikur
Bjart. Ekki er með honum leitast við
að búa til Bjart sem margur gæti séð
fyrir sér: þrekvaxinn þumbara sem
er afrendur að afli og með dýran
kveðskap á lofti. Í verkinu fer hann
vissulega með kveðskap en hann
stimpast einnig við syni sína og veitir
ýmsum betur. Vigdís Hrefna Páls-
dóttir leikur Rósu, fyrri konu hans,
vel. Sú leið sem farin er við að sýna
barnsburð hennar finnst mér þó lit-
ast meira af því sem nútímaleik-
húsfólki finnst listrænt, framsækið
og jafnvel rosalegt en að það fangaði
mig sem áhorfanda. Elma Stefanía
Ágústsdóttir leikur Ástu Sóllilju,
augastein Bjarts sem hann lemur frá
sér. Elma býr yfir miklum krafti.
Þau sterku tengsl og ást sem verða
til á milli „feðginana“ hefðu þó að
mínu mati mátt koma enn betur
fram.
Lilja Nótt Þórarinsdóttir leikur
Finnu, seinni konu Bjarts, prýðilega.
Hallbera móðir hennar er hér látin
vera að lesa allan tímann í bók sem
mér sýndist vera með sígildum Lax-
ness-spjöldum eins og fleiri bækur
sem sjást. Hún er leikin af Guðrúnu
Snæfríði Gísladóttur. Sonum Bjarts
eru gerð eftirminnileg skil. Þórir Sæ-
mundsson sýnir hinn óhamingju-
sama og truflaða Helga frábærlega,
Snorri Engilbertsson leikur Gvend
einnig vel og Arnmundur Ernst
Backman er sérlega góður sem
Nonni. Þar má meðal annars nefna
lítið en áhrifamikið söngatriði. Tinna
Gunnlaugsdóttir á góða spretti sem
Rauðsmýrarmaddaman. Útlitið er al-
veg fullkomið sem og ræðan í brúð-
kaupi þeirra Bjarts og Rósu í upphafi
verksins. Arnar Jónsson er einnig
góður sem Jón hreppstjóri og sömu-
leiðis Stefán Hallur Stefánsson sem
sonurinn og leiðtoginn Ingólfur Arn-
arson Jónsson. Sveitungar Bjarts
eru vel leiknir af þeim Eggerti Þor-
leifssyni, Pálma Gestssyni og Baldri
Trausta Hreinssyni. Þá er ótalinn
Ólafur Egill Egilsson sem leikur
kennarann alveg snilldarvel.
Búningar fólksins eru viðeigandi.
Ekki er síst skemmtilegt að sjá
bændur í tvíhnepptum jakkafötum
og stígvélum. Við heyrum Högna Eg-
ilsson einnig nokkrum sinnum
syngja ljúflega í verkinu.
Skírskotað er með mörgum hætti
til nútímans í þessari uppfærslu.
Kaffi er drukkið úr hvítum plast-
málum, nýleg kaffikanna er á gólfinu,
persónur fá sér mat fyrir sjálfstæða
Íslendinga, halda á iPhone. Þá er í
nokkrum tilvikum vísað út fyrir verk-
ið, meðal annars til hrunsins og einn-
ig til uppfærslu á Englum alheimsins
í fyrra. Mér fannst flestar þessar vís-
anir ódýrir og innihaldslausir brand-
arar, þar á meðal upphlaup Arnars
Jónssonar sem Jón hreppstjóri og
leikari með mikla reynslu af Sjálf-
stæðu fólki. Ég viðurkenni þó fúslega
að mér fannst það þrælfyndið rétt í
svip. Sjálfstætt fólk eftir Laxness er
þrautunnið verk og stórt í sniðum. Í
þeim samanburði virka þessar litlu
og að því er virðist tilviljanakenndu
viðbætur þeim mun ómerkilegri.
Framvinda í þessari leikgerð er
hröð og í verkinu er talsverð spenna
þótt hún skili manni ekki hinum
miklu tilfinningum og harmi sem
skáldsagan gerir.
Hart
og kalt
Ljósmynd/Eddi
Spenna „Framvinda í þessari leikgerð er hröð og í verkinu er talsverð spenna,“ segir m.a. í leikdómi. Meðal leikara
eru Lilja Nótt Þórarinsdóttir, Snorri Engilbertsson og Atli Rafn Sigurðarson, fremstur á mynd í hlutverki Bjarts.
Þjóðleikhúsið
Sjálfstætt fólk - Hetjusaga
bbbnn
Eftir Halldór Kiljan Laxness. Leikgerð:
Atli Rafn Sigurðarson, Ólafur Egill
Egilsson og Símon Birgisson. Leik-
stjórn: Þorleifur Örn Arnarsson. Leik-
mynd: Vytautas Narbutas. Búningar:
Filippía I. Elísdóttir. Lýsing: Ólafur
Ágúst Stefánsson. Tónlist og hljóð-
mynd: Guðmundur Óskar Guðmunds-
son, Högni Egilsson. Myndbands-
hönnun: Rimas Sakalauskas.
Dramatúrg: Símon Birgisson. Leikarar:
Arnar Jónsson, Arnmundur Ernst Back-
man, Atli Rafn Sigurðarson, Baldur
Trausti Hreinsson, Eggert Þorleifsson,
Elma Stefanía Ágústsdóttir, Guðrún
Snæfríður Gísladóttir, Lilja Nótt Þórar-
insdóttir, Ólafur Egill Egilsson, Pálmi
Gestsson, Snorri Engilbertsson, Stefán
Hallur Stefánsson, Tinna Gunnlaugs-
dóttir, Vigdís Hrefna Pálsdóttir og Þórir
Sæmundsson. Frumsýning á Stóra sviði
Þjóðleikhússins 26. desember 2014.
SIGURÐUR G.
VALGEIRSSON
LEIKLIST
Vefurinn Metacritic hefur birt lista
yfir bestu verk ársins og þá m.a.
kvikmyndir og hljómplötur. Vefur-
inn tekur saman gagnrýni hinna
ýmsu fjölmiðla vestanhafs og á
lista yfir bestu plötur ársins er nýj-
asta plata hljómsveitarinnar The
War on Drugs, Lost in the Dream,
í fyrsta sæti. Í öðru sæti er plata
St. Vincent, St. Vincent og í þriðja
sæti plata Run the Jewels, Run the
Jewels 2. Í næstu þremur sætum
eru LP1, plata FKA twigs, Burn
Your Fire for No Witness með An-
gel Olsen og Syro með Aphex
Twin.
Á lista yfir bestu kvikmyndirnar
er Boyhood eftir leikstjórann Rich-
ard Linklater í 1. sæti, The Grand
Budapest Hotel eftir Wes Ander-
son í 2. sæti og í þriðja sæti Under
the Skin eftir Jonathan Grazer. Í
næstu þremur sætum eru Birdman
or (The Unexpected Virtue of Ig-
norance) í leikstjórn Alejandro
González Iñárritu, Whiplash í leik-
stjórn Damien Chazelle og Ida í
leikstjórn Pawel Pawlikowski.
Morgunblaðið/Eggert
Best Hljómsveitin The War on Drugs á bestu plötu ársins, Lost in the Dream, skv.
Metacritic. Hljómsveitin lék á Iceland Airwaves í nóvember sl.
Lost in the Dream og Boyhood þær bestu
48
RAMMA
12
16
L
THE HOBBIT 3 3D (48R) Sýnd kl. 2 - 4 - 5 - 7 - 8 - 10 - 11
NIGHT AT THE MUSEUM 3 Sýnd kl. 1:50 - 5 - 8
BIG HERO 6 2D Sýnd kl. 2
NIGHTCRAWLER Sýnd kl. 10:10
LAUGARÁSBÍÓ Sýningartímar
7
Sími: 553-2075 www.laugarasbio.is
Miðasala og nánari upplýsingar
GLEÐILEG JÓL
Tilboð í bíó GILDIR Á ALLAR SÝNINGARMERKTAR MEÐ RAUÐU
BÍÓUPPLIFUN ÁRSINS!