Fréttablaðið - 11.09.2015, Side 16

Allt í einu komin í hóp vondra
Hún segir báknið og lögfræðina stoppa
miklu fleira en fólk viti.“ Sumir segja að
þetta séu bara ónýtir pólitíkusar og tala
illa um pólitíkusa eins og þeir sem eru
í pólitík séu allt í einu orðnir vont fólk
þó að maður hafi verið góður áður – ég
veit að ég var góð áður. En allt í einu
er maður kominn í hóp vondra. Það
sem fólk veit ekki er að það er oft eitt­
hvert regluverk, annaðhvort lögfræði
eða stjórnsýsla eða eitthvað annað sem
stoppar hlutina innan kerfanna. Kerfin
eru orðin svo mikil en samt viljum við
auðvitað hafa kerfin til þess að það
séu einhverjar reglur.“ Hún segist alltaf
hafa verið hrifin af slagorði Sjálfstæðis­
flokksins: Burt með báknið. „Vegna þess
að mér finnst borgarbáknið vera allt of
fast í skorðum.“
Nýlegar tölur sýna að rekstrarhalli
borgarinnar er mikill. Björk segir það
að hluta til stafa af dýrum kjarasamn­
ingum. „Þeir skiluðu sér að stærstum
hluta til þeirra sem þurftu að fá tals­
verðar hækkanir. Þær voru sanngjarnar
þessar launahækkanir en þær hafa
orðið okkur talsvert dýrari en gert var
ráð fyrir þannig að við þurfum að hag­
ræða. Við þurfum líka kannski að gera
meiri kröfur til þeirra sem fengu launa­
hækkanir. Þó það sé ekki gaman að
segja það, þá eins og með kennara, þeir
fengu mjög góðar launahækkanir. Við
verðum, og ekki bara gagnvart þeim
heldur öllum öðrum líka, að fá meiri
framleiðni út úr störfunum. Þegar
maður er farinn að borga góð laun þá
getur maður gert meiri kröfur og það
er kannski hluti af þessari hagræðingu
sem við þurfum að fara í. Við þurfum
að krefja fólk um árangur og ég held við
getum hagrætt innan kerfisins þannig
og verið bara svolítið stífir atvinnurek­
endur.“
Við erum alltof upptekin af greiningum
Talið berst að félagsráðgjöf, starfi
sem Björk þekkir af eigin reynslu.
„Það er grunnhlutverk félagsráð­
gjafa að kortleggja styrkleika fólks
og finna einhverjar bjargir í sam­
félaginu til þess að hjálpa einstak­
lingnum að koma sér áfram og vera
sjálfbjarga. Mér finnst mjög margir
félagsráðgjafar vera alltof mikið í
því að kortleggja veikleika fólks. Og
það má alveg hafa það eftir mér, það
er veikleikavæðing innan velferðar­
þjónustunnar. Og í samfélaginu
yfir höfuð. Fólk er upptekið af því
hvaða greiningar það hefur fengið,
hvaða sjúkdóma það hefur fengið,
hverjir hafa skilið í stórfjölskyldunni
og mögulega valdið áföllum alveg
frá þriggja ára aldri og hverjir hafa
orðið fyrir ofbeldi og svona. Þið
fjölmiðlarnir algjörlega alið á þessu
með því að koma engum í viðtal
nema hann hafi orðið fyrir ofbeldi
eða áfalli alveg endalaust. Ég segi
stundum að Íslendingar séu bara
haldnir algjörri áfallastreituröskun
og viðhalda sér í áfallinu með því að
fá alltaf fleiri og fleiri sögur af fleiri
og fleiri áföllum hjá öðrum. Við
erum bara föst í þessu.“

Fá meira fyrir að eiga bágt
Ertu að segja að það sé einhver aum-
ingjavæðing í gangi? „Það er það. Þú
færð meira með því að eiga svolítið
bágt, meiri athygli og meiri bætur.“
Ertu ekki að gera lítið úr þeim sem
eiga við raunverulegan vanda að stríða?
„Nei, ég vil nefnilega hjálpa. Það eiga
allir við sinn vanda að stríða en það er
ekki gott að festast í vandanum. Félags­
ráðgjafar eiga að sparka í rassinn á fólki
og koma því áfram. Það er verkefni fé­
lagsráðgjafa, það hafa allir styrkleika. Ég
ætla bara segja það hér, að mér finnst
það synd þegar félagsráðgjafinn fer að
líta á það sem mannréttindi skjólstæð­
ings síns að reykja kannabis og fokka
upp lífi sínu. Að fara að berjast fyrir því
að hann fái að vera bara á þeim stað í
tilverunni,“ segir Björk, og talar um
málið af ástríðu. „Þegar viðkomandi
gæti kannski með öllum sínum styrk­
leikum og persónutöfrum farið að gera
eitthvað miklu, miklu betra. Ekki fyrir
samfélagið heldur fyrir sjálfan sig,“ út­
skýrir hún og heldur áfram.
„Kannski eigum við að fara að krefj­
ast árangurs. Ég hef talað fyrir því að fé­
lagsráðgjafar og það kemur inn á rekstr­
ahallann, að við erum með alltof mikið
af vinnufæru fólki á fjárhagsaðstoð. Að
sjálfsögðu á samfélagið að veita fólki
fjárhagsaðstoð sem ekki getur veitt sér
neina björg sjálft. En að hafa fólk sem er
vinnufært á fjárhagsaðstoð á sama tíma
og okkur sárvantar strætóbílstjóra, fólk
í heimaþjónustu, fólk á frístundaheim­
ilin og allt þetta. Það er bara algjörlega
galið. Ég sjálf ber ábyrgð ásamt öllum
í velferðarráði á þessu regluverki sem
fjárhagsaðstoðin er byggð á. Ég hef ver­
ið að berjast fyrir því í mörg mörg ár að
koma á skilyrðingum í fjárhagsaðstoð
en það hefur ekki tekist vegna þess að
lögin gefa ekki heimild til þess. Það er
ekki í lögum um félagsþjónustu sveitar­
félaga að það megi skilyrða fjárhagsað­
stoð. Við höfum verið að beita ákveðn­
um skilyrðingum samt sem áður. Nú er
Hafnarfjörður farinn að gera þetta mun
harðar með mjög góðum árangri þó
að lögunum hafi ekki verið breytt. Það
hefur tekist frábærlega vel en við höf­
um ekki náð því pólitískt fram í Reykja­
vík vegna þess að lögfræðingarnir segja
að það sé mjög hættulegt að fara þessa
leið. Lögin beinlínis heimili það ekki,“
heldur hún áfram.
„Við sömdum um það við ríkis­
stjórnina þegar Samfylking og Vinstri
græn voru í ríkisstjórn að breyta þess­
um lögum þannig að við gætum skilyrt
fólk sem sannarlega væri vinnufært til
þess að fá minni fjárhagsaðstoð ef það
neitaði vinnu. Ríkisstjórnin sveik það.
Svo komast Sjálfstæðisflokkur og Fram­
sóknarflokkur til valda, það er sama.
Það er engu breytt í þessum lögum.“
Unga fólkið missir smám saman lífskraft
Hún segir Samband íslenskra sveitarfé­
laga vilja þessar breytingar, að skilyrða
fjárhagsaðstoð. „En það hefur verið
andstaða við það hjá velferðarsviði
borgarinnar en ekki hjá þjónustumið­
stöðvunum, þar sem starfsmenn hitta
unga fólkið sem er vinnufært, þar til
að það verður óvinnufært því fólk sem
er lengi á fjárhagsaðstoð festist í svona
fátækragildru. Það smám saman missir
hlutverk sitt, missir taktinn í tilverunni.
Fer að sofa kannski þrettán tíma á sól­
arhring, fær vegna þess stoðkerfisvanda
sem ekki var til staðar áður. Svo þegar
hann er kominn og þér finnst allt hálf
vonlaust enda alltaf með bakverk þá
ertu orðinn dapur og svo þunglyndur.
Þú smám saman missir allan lífskraft.
Mér finnst þetta svo mikið mannrétt­
indabrot sem við erum að gera gagn­
vart ungu fólki að einhvern veginn
bjóða því upp á aðstoð sem er mjög dýr
fyrir samfélagið og mjög dýr fyrir ein­
staklinginn. Og ég hef tapað í þessari
baráttu. Það er alveg sama hver ræður
á Alþingi, lögunum er ekki breytt. Samt
höfum við ótal dæmi um fólk sem nær
bata. Nærtækt er að nefna kollega minn
í borginni sem dæmi um mann sem
hefur spjarað sig vel þrátt fyrir að hafa
lýst því yfir opinberlega að hann hafi
reykt sig alla leið í geðrof, Halldór Auð­
ar Svansson. „Og ég nefni eiginmann
minn. Ef hann hefði verið settur á ein­
hverja aðstoð þá hefði hann kannski
aldrei spjarað sig sjálfur og hætt að
reykja kannabis. Hvar væru þeir og allir
hinir sem ná bata ef við hefðum bara
leyft þeim að vera á þeim stað sem þeir
voru í veikindum sínum?“
Vill rannsaka veikleikavæðinguna
Björk hyggst nú, þegar hún hættir í
pólitíkinni, klára mastersnám í félags­
ráðgjöf. „Og rannsaka þetta sem ég
kalla veikleikavæðingu velferðarþjón­
ustunnar. Hvort velferðarþjónustan sé
einmitt hreinlega að ýta undir að fólk
bjargi sér ekki sjálft með því að taka
undir: Já, þú ert með þrjár greiningar
og foreldrar þínir skildu þegar þú varst
sjö ára og þú þurftir töluvert að vera hjá
ömmu þinni og afa, það voru erfiðar
heimilisaðstæður þar og svo öll sagan. Í
staðinn fyrir að hitta einstaklinginn og
hugsa bara um hann. Hvaða styrkleika
hann hefur. Ég þekki sjálf fullt af þessu
unga fólki sem hefur verið á fjárhagsað­
stoð og ég sé ekki allan þennan vanda
sem er til staðar hjá þessu fólki því ég sé
bara ungt og öflugt fólk þangað til það
grotnar niður og endar á örorku.“
Býr kerfið til þessi vandamál? „Ég er
viss um það. Nú verða félagsráðgjafar
brjálaðir þegar þeir heyra þetta og það
verður bara að hafa það. Ég veit alveg
að margir eru sömu skoðunar, en eru
kannski fastir í þessu vinnulagi. Mér
finnst of mikil linkind innan kerfis­
ins og við vera með of margt vinnu­
fært fólk á fjárhagsaðstoð. Við getum
sparað mjög mikla fjármuni með því að
fækka fólki á fjárhagsaðstoð. Auk þess
að spara í heilsutengdum kostnaði til
framtíðar. Þetta er svona stóra pólitíska
málið sem ég brenn fyrir því mér finnst
við eigum að gefa ungu fólki tækifæri ef
ekki á vinnu þá menntun.“
Þið fjölmiðlarnir al-
gjörlega alið á þessu
með því að koma engum í
viðtal nema hann hafi orðið
fyrir ofbeldi eða áfalli alveg
endalaust.
Ég segi stundum,
mér finnst stjórn-
málamennirnir ráða alltof
litlu því þeir eru í svo miklu
samráði við hagsmunahópa.
Við þurfum að krefja fólk
um árangur og ég
held við getum hag-
rætt innan kerfsins þannig
og verið bara svolítið stífir
atvinnurekendur.
Það sem fólk veit ekki er
að það er oft eitt-
hvert svona reglu-
verk, annaðhvort lögfræði
eða stjórnsýsla eða eitthvað
annað sem stoppar hlutina
innan kerfanna.
Björk kveður stjórnmálin og segir sinn tíma vera kominn. Hún ætlar að fara til Palestínu og snúa svo aftur til upprunans og fara
að starfa sem félagsráðgjafi. Fréttablaðið/Vilhelm
1 1 . s e p t e m b e r 2 0 1 5 F Ö s t U D A G U r16 F r é t t i r ∙ F r é t t A b L A ð i ð
Mamma stáltá
Myndu sálfræðingar á heilsugæslu-
stöðvunum ekki geta greitt úr þessum
vanda að hluta til? Að ungt fólk hefði
greiðari aðgang að smá sálgæslu? „Jú,
það væri ágætt. Ég væri algjörlega til í
að borga fyrir sálfræðinga á hverri ein­
ustu heilsugæslustöð ef sálfræðingarnir
segðu við viðkomandi: Já, ég skil þig.
Það hefur verið erfitt að lenda í þessu,
en núna ertu hér, ótrúlega flott og þú
bara bjargar þér. Við megum ekki velta
okkur upp úr þessu. Það er verið að sóa
peningum í að greina alla í stað þess að
mæta bara þörfum fólks. Þannig að ef
sálfræðingarnir á heilsugæslustöðv­
unum væru þá ekki allir að sjúkdóms­
væða alla skapaða hluti væri ég til í að
borga fyrir það. En ég er ekki til í að
borga lengur fyrir það að allir þessir
sérfræðingar gefi greiningar, sem við­
komandi fer svo með til félagsráð­
gjafans og segja bara: Ég er með svona
og svona greiningu og þið verðið að
hjálpa mér.“
Björk hefur viðurnefnið Mamma
stáltá í borgarstjórninni, gælunafn
sem kollegi hennar Elsa Yeoman fann
upp. Þarf að fá Mömmu stáltá aftur í
félagsráðgjöfina? „Elsu finnst ég vera
svo hörð þannig að hún kallar mig
Mömmu stáltá. Ég er svona hörð því ég
kann að segja nei og það er svo mikil­
vægt að kunna það. Vegna þess að ég
held að þú hjálpir fólki svo vel með því.
Ég hef sjálf oft þurft að fá spark í rassinn.
Ég er ógeðslega löt í eðli mínu og gæti
alveg farið í það að gera ekki neitt, en
það væri ekki gott fyrir mig og ekki fyrir
samfélagið. Ég hef þurft að sparka í rass­
inn á börnunum mínum og öllum. Það
er mikilvægt að geta sett fólki stólinn
fyrir dyrnar, og ég er bara glöð með að
vera kölluð Mamma stáltá.“
Þú ert greinilega grjóthörð? „Ég er
grjóthörð og svo er ég er með stálhné,
og þetta með Mömmu stáltá kom
löngu áður en ég fékk stálhnéð. Þann­
ig að það var alltaf verið að pæla í því
fyrra hvort ég ætti að fá mér stáltá eða
hvort ætti að breyta þessu og kalla mig
Mömmu stálhné, en okkur þótti það
ekki jafn flott,“ segir hún hlæjandi.
Öflug með stálhné í berjamó
Björk fór fyrst að hugsa um að hætta í
pólitík þegar hún fór í veikindaleyfi í
fyrra. „Þá fékk ég stálhnéð. Það er því­
líkur lúxus og virkar í berjamó. En þeg­
ar ég var í leyfinu var ég alltaf að tala
við hjúkrunarfræðinga og fara í undir­
búningsviðtöl og allir sögðu: Æi, aum­
ingja þú, þetta lítur illa út á myndum.
Það verða miklir verkir. Ég segi: Ætlið
þið aldrei að spyrja hvað ég er orku­
mikil? Hvað ég get gert? Ég er alveg til
í að fara í sjúkraþjálfun frá fyrsta degi.
Ég er alltaf til í að hreyfa mig. Þá fór ég
að upplifa hvernig veikleikar manns
eru kortlagðir – hvernig allt kerfið er
upptekið af því að kortleggja það sem
er að. Þó að ég sé með gigt í nokkrum
liðum þá er ég alveg ótrúlega öflug, þó
ég segi sjálf frá. Það var um þetta leyti
sem ég fór að hugsa um að kannski
væri minn tími kominn,“ útskýrir
Björk sem ætlar að reyna að snúa þess­
ari þróun við í félagsráðgjöfinni. Hún
segir sér hafa mistekist í velferðarráði.
„Mér hefur alveg tekist að gera fullt
af flottum hlutum. Ég hef gert marga
góða hluti en nú er komið annað
fólk sem líka er tilbúið að berjast. Ég
hef engan áhuga á að verða einhver
besser visser, svona týpa sem situr
fundi og segir: Það er búið að prófa
þetta, þetta gekk ekki, eða: Við fórum
í þetta 2005, það tókst ekki. En mér
hefur mistekist að koma á skilyrð­
ingum fyrir fjárhagsaðstoð sem ég hef
svo mikla trú á. Ég hef trú á því að gefa
ungu fólki tækifæri.“
1
1
-0
9
-2
0
1
5

0
6
:2
3
F
B
0
6
4
s
_
P
0
6
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
0
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
1
6
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
6
0
F
-A
0
9
4
1
6
0
F
-9
F
5
8
1
6
0
F
-9
E
1
C
1
6
0
F
-9
C
E
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
A

F
B
0
6
4
s
_
1
0
_
9
_
2
0
1
5
C
M
Y
K