Fréttablaðið - 11.09.2015, Síða 20

Í gegnum tíðina hefur aragrúi
tungumála dáið út um heim allan.
Í mjög stuttu máli lognast tungu-
mál oftast út af vegna utanaðkom-
andi þrýstings annarrar menn-
ingar sem hefur yfirburði sökum
stærðar, valds og/eða efnahags-
legs bolmagns. Málnotendur geta
þá hvort sem er verið tilneyddir
til að segja skilið við mál sitt eða
kosið að gera það sjálfir í þeirri trú
að þeir séu betur settir án þess. Sú
menning sem nú þrýstir á íslenska
tungu er alþjóðlega tæknimenn-
ingin.
Ungt fólk vill tala það mál sem
setur það í samband við nýja og
betri tíma. Tæknin er allt umlykj-
andi og nú er sú breyting að verða
að í stað þess að þrýsta á hnappa
mun tækjunum verða stjórnað
með tungumálinu. Málnotendur
munu því, hvort sem þeim líkar
betur eða verr, þurfa að tala það
mál sem tækin skilja. Á stafrænni
öld snýst varðveisla íslenskrar
tungu því að miklu leyti um fjár-
muni og forgangsröðun stjórn-
valda.
Á stærri málsvæðum getur mál-
tækni verið arðbær markaðsvara.
Hérlendis mun slíkt seint standa
undir kostnaði, hvað þá skila
hagnaði, og því er mikilvægt að
stjórnvöld veiti peninga í mála-
flokkinn. Eru hérlendir ráðamenn
meðvitaðir um það og taka þeir
mögulegan dauða íslenskunnar
alvarlega?
Út á við rembast þeir við að fá
almúgann til að trúa því. Á tylli-
dögum tala þeir um þann dýrmæta
arf sem tungumálið er á meðan
íslenski fáninn blaktir við hún.
Þá slá íslenskumælandi hjörtu í
takt og trúa því, þótt ekki sé nema
eitt augnablik, að björgunar-
bátur drekkhlaðinn rannsóknar-
styrkjum og íslenskri máltækni
sé á leiðinni. Mennta- og menn-
ingarmálaráðherra skipaði vissu-
lega nefnd um notkun íslensku
í stafrænni upplýsingatækni
árið 2014. Nefndin skilaði af sér
aðgerðaráætlun í byrjun árs 2015
og lagði til að á tíu ára tímabili yrði
tæpur milljarður íslenskra króna
veittur til að styrkja stafræna stöðu
íslenskunnar.
Hola íslenskra fræða
Í fjárlögum 2015 fengust 15 millj-
ónir af þeim 40 sem beðið var um,
eða tæp 38 prósent. Í glóðvolgum
fjárlögum ársins 2016 eru 30 millj-
ónir veittar í máltæknisjóð af þeim
90 sem talin var þörf á, sem sam-
svarar rétt rúmum 33 prósentum.
Báturinn veltist því kannski um
þarna á máltæknisjónum en það
eru rétt um 35 prósenta líkur á því
að hann vinni einhver björgunar-
afrek.
Í stjórnarsáttmála núverandi
ríkisstjórnar stendur: „Íslensk
þjóðmenning verður í hávegum
höfð, að henni hlúð og hún efld.
Áhersla verður lögð á málvernd
[…]. Ríkisstjórnin mun vinna að
því að auka virðingu fyrir merkri
sögu landsins, menningu þess og
tungumálinu, innanlands sem
utan.“ Hér eru á ferðinni sérlega
göfug og falleg markmið. For-
sætisráðherrann okkar, sá sami og
skrifaði undir téðan stjórnarsátt-
mála, var eitt sinn ávíttur af for-
seta Alþingis fyrir að nota slettuna
„soundbite“ í ræðustól. Hann brást
við með orðunum „Herra forseti,
ókei, ég skil hvað þú ert að segja,“
og sagði jafnframt að honum hefði
þótt nauðsynlegt að grípa til ensk-
unnar í þessu tilviki.
Í marsmánuði 2015 skilaði
Frosti Sigurjónsson, formaður
efnahags- og viðskiptanefndar,
margumræddum forsætisráðherra
skýrslu um breytingu á íslensku
peningakerfi á ensku án þess að
nokkur haldbær rök lægju þar að
baki. Við Arngrímsgötu 5 stendur
ekkert en þar er aftur á móti stór
og sérlega íslensk hola. Hún er
hola íslenskra fræða þar sem enn
bólar ekkert á húsinu sem stóð til
að reisa þar.
Málvernd og virðing. Það var
nefnilega það.
Hvernig deyja tungumál?
Linda
Markúsdóttir
íslensku- og tal-
meinafræðingur
Globeathon er alþjóðlegt átak til að vekja
athygli á krabbameini í kvenlíffærum. Þetta
er í þriðja sinn sem Globeathon er haldið á
heimsvísu og á síðasta ári tóku yfir 70 lönd
þátt í þessum viðburði. Í ár er boðið upp á
5 km og 10 km hlaup og göngu. Það er Líf,
styrktarfélag kvennadeildar Landspítal-
ans, og Krabbameinsfélagið sem standa
að þessum viðburði saman en allur ágóði
rennur til Lífs.
Á hverju ári greinast um 60 konur með
krabbamein í kvenlíffærum, aðallega
krabbamein í leghálsi, legi eða eggjastokk-
um. Krabbamein sem greinast á frumstigi
eru oft læknanleg og er því mikilvægt að
konur taki ábyrgð á eigin heilsu og sinni
þeim forvörnum sem eru í boði og hlusti á
líkamann og leiti til lækna ef þær eru með
ný einkenni frá kvenlíffærum.
Leghálskrabbamein
Leghálskrabbameinsleit hófst á Íslandi
fyrir rúmlega 50 árum og hefur mikill
árangur náðst í því að lækka dánartíðni
þess. Megintilgangur leitarinnar er að
greina og meðhöndla forstigsbreytingar
krabbameins í leghálsi. Leitarstöð Krabba-
meinsfélagsis hvetur allar konur á aldr-
inum 23-65 ára til að mæta á þriggja ára
fresti í þessa leit.
Leghálskrabbamein orsakast af HPV-
veirum (Human Papilloma Virus) og smit-
ast við kynmök. Árið 2011 hófst bólusetn-
ing gegn þessum flokki veira og er öllum
tólf ára stelpum á landinu boðin bólusetn-
ing og fer hún fram í skólum landsins. Er
þetta mikil fjárfesting til framtíðar og mun
lækka dánartíðni leghálskrabbameins enn
frekar og minnka þann kostnað sem felst
í eftirliti og aðgerðum vegna frumubreyt-
inga í leghálsi.
Krabbamein í legi
Krabbamein í legi getur myndast í slím-
húð legsins eða í legvöðvanum. Þetta
krabbamein er algengara hjá konum eftir
tíðarhvörf og gefur sig oft til kynna með
blæðingum frá leggöngum. Ofþyngd getur
verið áhættuþáttur vegna þess að horm-
ónið estrogen myndast að hluta til í fituvef
eftir tíðahvörf og getur örvað slímhúðina í
leginu. Það er mikilvægt að leita til læknis
ef fram koma blæðingar frá legi eftir tíða-
hvörf.
Krabbamein í eggjastokkum
Krabbamein í eggjastokkum gefur lítil ein-
kenni í byrjun og greinist því oft ekki fyrr
en sjúkdómurinn er langt genginn og hefur
náð að dreifa sér út fyrir eggjastokkana.
Um 60% kvenna sem greinast með eggja-
stokkakrabbamein eru með langt genginn
sjúkdóm. Það er engin skimun til fyrir
eggjastokkakrabbamein og því mikilvægt
að konur séu vakandi fyrir einkennum
frá kviðarholi. Helstu einkenni eru óljósir
kviðverkir, þrýstingseinkenni á þvag-
blöðru eða endaþarm, verkir við samfarir
og aukið ummál kviðar.
Globeathon-hlaupið/gangan fer fram
sunnudaginn 13. september og hefst kl.
11 við Háskólann í Reykjavík. Ólöf Nordal
innanríkisráðherra mun ræsa hlaupið/
gönguna .
Hlaupið/gengið er inn í Fossvogsdal
og til baka og í lok hlaups fer fram verð-
launaafhending og dreginn verður út fjöldi
glæsilegra útdráttarvinninga.
Fjöldi fyrirtækja hefur styrkt verk-
efnið með vinningum og viljum við nota
tækifærið og þakka þeim öllum fyrir það.
Bláa lónið og Vistor hafa verið styrktar-
aðlilar hlaupsins frá upphafi. Tilgangur
Lífs styrktarfélags er að bæta aðbúnað og
þjónustu við konur og fjölskyldur þeirra á
meðgöngu, í fæðingu og sængurlegu sem
og kvenna sem þurfa umönnun vegna
kvensjúkdóma. Félagið vinnur að líknar-
og mannúðarmálum í þágu fjölskyldna á
landinu.
Það geta allir tekið þátt í Globeathon.
Við skorum á þig að taka þátt, heilsunnar
vegna. Skráning og nánari upplýsingar eru
hjá www.hlaup.is. Einnig er hægt að skrá
sig á staðnum í anddyri Háskólans í Reykja-
vík kl. 9.00-10.45 á sunnudaginn .
Við erum á Facebook undir Globeathon
Ísland.
Globeathon heilsunnar
vegna
Sigrún
Arnar dóttir
læknir, stjórnar-
maður Lífs
styrktarfélags og
einn af skipuleggj-
endum Globeat-
hon
Af og til koma upp villandi umræður
í fjölmiðlum um jarðhitaauðlindina
og nýtingu hennar sem bera merki
vanþekkingar á viðfangsefninu. Þá
eru gjarnan blásnar upp yfirlýsingar
og fullyrðingar fólks sem takmarkað
þekkir til mála, en jafnframt er eins
og þess sé vandlega gætt að leita ekki
sjónarmiða þeirra sérfræðinga sem
gerst þekkja málin og hafa rannsakað
áratugum saman. Þetta leiðir til þess
að almenningur fær ranga mynd af
jarðhitavinnslu og sumir halda að
verið sé að klára varmaforða jarð-
hitasvæðanna og orku til húshitunar
muni senn þrjóta, sem fer víðs fjarri.
Nýjast í þessum efnum er umfjöll-
un í Spegli Ríkisútvarpsins 18. ágúst
2015 og í fréttum Sjónvarpsins
ásamt viðtali við Gunnlaug H. Jóns-
son í framhaldi af grein sem hann
birti í Fréttablaðinu skömmu áður. Í
umfjöllun RÚV er Gunnlaugur ítrek-
að kynntur sem eðlisfræðingur og
fyrrum starfsmaður Orkustofnunar,
augljóslega í þeim tilgangi að láta líta
svo út að þarna tali maður með sér-
þekkingu á málum.
Sannleikurinn er hins vegar sá að
Gunnlaugur vann fyrir 35-40 árum
hjá Orkustofnun aðallega að virkj-
anarannsóknum vatnsafls en síðan
Villandi fréttamennska Ríkisútvarpsins
Ólafur G.
Flóvenz
forstjóri Ísor
Er markmiðið bara að ná
athygli og selja óháð hvaða
ranghugmyndir verið er að
draga upp fyrir almenning?
Það geta allir tekið þátt í Globe­
athon. Við skorum á þig að taka
þátt, heilsunnar vegna.
stofnun fyrir um 30 árum en að leita
álits hjá núverandi jarðhitasérfræð-
ingi Orkustofnunar, Jónasi Ketils-
syni forðafræðingi.
Allt eru þetta menn með mikla
þekkingu á forðafræði jarðhita-
svæða en jafnframt vandaðir
vísindamenn sem tala yfirleitt af
yfirvegun og gaspra ekki um hluti
sem þeir ekki þekkja til eða geta
staðið við. Kannski er það einmitt
þess vegna sem þessir menn eiga
ekki upp á pallborðið hjá RÚV. Og
þegar sjónarmiðum Gunnlaugs var
andmælt á síðum Fréttablaðsins
skömmu síðar þótti RÚV engin
ástæða til að gera grein fyrir and-
mælunum, hinar villandi fréttir
skyldu standa.
fyrst og fremst við fjármál og hætti
þar árið 1988 og sneri sér alfarið að
fjármálastjórnun við Háskóla Íslands.
Vissulega er Gunnlaugur með BS-
próf í eðlisfræði en hann hefur ekki
starfað sem slíkur í marga áratugi.
Þetta er alls ekki sagt hér til að hnýta
í Gunnlaug, sem á að baki farsælan
starfsferil, heldur til að benda á starfs-
hætti fréttamanna RÚV í vali á við-
mælendum.
RÚV hélt áfram umfjöllun á sömu
nótum næstu tvo daga. Daginn eftir
var viðtal við Stefán Gíslason, for-
mann stjórnar rammaáætlunar,
sem ekki er jarðhitasérfræðingur.
Þótt hann svaraði spurningum var-
færnislega bar viðtalið glögg merki
takmarkaðrar þekkingar á jarðhita-
n ýtingu. Þriðja kvöldið var síðan við-
tal við Stefán Arnórsson, fyrrverandi
prófessor og góðan fræðimann í jarð-
efnafræði, en hann hefur margoft tjáð
skoðanir á forðafræði jarðhitasvæða
sem eru andstæðar áliti þorra þeirra
sérfræðinga sem gerst til þekkja og í
sumum tilfellum komið með rangar
staðhæfingar eins og við Guðni
Axelsson forðafræðingur röktum í
grein í Morgunblaðinu árið 2011 (sjá
http://isor.is/villandi-umfjollun-um-
jardhitaaudlindina ).
Menn með mikla þekkingu
Fréttamönnum RÚV virðist hins
vegar ekki hafa dottið í hug að leita
til einhverra þeirra langreyndu og
hæfu sérfræðinga sem hafa rann-
sakað og fylgst með jarðhitavinnslu
víða um heim, jafnvel áratugum
saman. Þarna má nefna menn
eins og Guðna Axelsson og Bene-
dikt Steingrímsson hjá ÍSOR sem
tvímælalaust eru meðal fremstu
jarðhitaforða fræðinga heimsins,
Ómar Sigurðsson hjá HS Orku,
Gunnar Gunnarsson hjá Orkuveitu
Reykjavíkur, Grím Björnsson sem
starfar sjálfstætt eða Andra Arnalds-
son hjá Vatnaskilum. Og RÚV kýs
frekar að ræða þessi mál við mann
sem starfaði að fjármálum á Orku-
Menn geta hver um sig velt upp
skýringum á þessu háttalagi RÚV.
Er markmiðið bara að ná athygli og
selja óháð hvaða ranghugmyndir
verið er að draga upp fyrir almenn-
ing? Eða ráða einkaskoðanir og
fordómar einstakra fréttamanna
ferðinni? Eða er þetta bara dæmi
um mjög óvandaða fréttamennsku
sem síst ætti að sjást í Ríkisútvarp-
inu? Svari nú hver fyrir sig.
Eftir að hafa hlustað á frammi-
stöðu RÚV í þessu máli spurði
ágætur maður sem þekkir vel til
jarðhitamála hverju maður eigi að
trúa af umfjöllun RÚV um önnur
mál, sem maður þekkir lítið til,
þegar það sem maður þekkir til er
svona rangsnúið.
Á stafrænni öld snýst varð­
veisla íslenskrar tungu því
að miklu leyti um fjár­
muni og forgangsröðun
stjórnvalda.
1 1 . s e p t e m b e r 2 0 1 5 F Ö s t U D A G U r20 s k o ð U n ∙ F r É t t A b L A ð i ð
1
1
-0
9
-2
0
1
5

0
6
:2
3
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
9
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
6
0
F
-C
3
2
4
1
6
0
F
-C
1
E
8
1
6
0
F
-C
0
A
C
1
6
0
F
-B
F
7
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
B

F
B
0
6
4
s
_
1
0
_
9
_
2
0
1
5
C
M
Y
K