Fréttablaðið - 05.11.2015, Side 28

Það er stöðugt verið að brjóta mannréttindi á eldri borg-urum. Það er brot á stjórnar-
skránni að skammta öldruðum svo
nauman lífeyri, að ekki sé unnt að
framfleyta sér á honum. (Á við þá
sem einungis hafa tekjur frá TR.)
Og það er líka mannréttindabrot
að halda lífeyri aldraðra óbreyttum,
þegar launafólk er að fá verulegar
kauphækkanir. Þetta er gróf mis-
munun, sem bönnuð er samkvæmt
alþjóðlegum mannréttindasáttmál-
um og samkvæmt jafnræðisreglu
stjórnarskrárinnar. Lífeyrir aldraðra
er ígildi launa? Þetta eru laun þeirra,
sem lokið hafa ævistarfi sínu. Þessi
laun eiga að sjálfsögðu að hækka í
takt við önnur laun í þjóðfélaginu.
Ígildi eignaupptöku
Kjaranefnd Félags eldri borgara í
Reykjavík og nágrenni kannar nú
hvort það sé ekki brot á lögum og
stjórnarskrá að skerða lífeyri aldr-
aðra frá almannatryggingum vegna
greiðslna til þeirra úr lífeyrissjóði.
Sá eftirlaunamaður, sem hefur
50-100 þúsund krónur á mánuði
úr lífeyrissjóði, sætir skerðingu TR,
sem samsvarar í kringum helmingi
greiðslunnar úr lífeyrissjóði. Sá sem
hefur 100 þúsund krónur úr líf-
eyrissjóði á mánuði sætir 48 þúsund
króna skerðingu og sá, sem hefur 50
þúsund krónur úr lífeyrissjóði sætir
32 þúsund króna skerðingu.
Mörgum finnst þetta eins og
eignaupptaka. Það er verið að refsa
mönnum fyrir að hafa greitt alla
sína starfsævi í lífeyrissjóð. Sá eftir-
launamaður, sem aldrei hefur greitt
í lífeyrissjóð, sætir ekki neinni skerð-
ingu á lífeyri sínum frá almanna-
tryggingum. Það verður að stöðva
þessa skerðingu lífeyris aldraðra
hjá TR. Það er ekki unnt að sætta sig
lengur við þetta ranglæti. Góðar líkur
eru á því að farið verði í mál við ríkið
til þess að fá þessu ranglæti hnekkt.
Brotið á þeim
sem fara á hjúkrunarheimili
En mannréttindabrotin gegn öldruð-
um eru fleiri. Þegar ellilífeyrisþegar
fara á hjúkrunarheimili vegna heilsu-
brests er lífeyrir þeirra frá almanna-
tryggingum gerður upptækur! Þetta
er því gert án leyfis viðkomandi eldri
borgara. Lífeyririnn frá almanna-
tryggingum rennur til greiðslu kostn-
aðar við dvölina á hjúkrunarheimil-
inu. Og síðan er ellilífeyrisþeganum
skammtaður vasapeningur, rúmar 50
þúsund krónur á mánuði. Þetta fyrir-
komulag tíðkast ekki annars staðar á
Norðurlöndunum. Þar halda ellilíf-
eyrisþegar sínum lífeyri frá almanna-
tryggingum og greiða síðan sjálfir af
honum það, sem þeir eiga að greiða
til hjúkrunarheimilis. Þannig halda
þeir reisn sinni.
Fyrirkomulaginu hér þarf að
breyta strax og taka upp sama fyrir-
komulag og á Norðurlöndum. Núver-
andi skipan er niðurlægjandi fyrir
ellilífeyrisþega.
Mismunun á sjúkrahúsum
og á vinnumarkaði
Rannsókn leiðir í ljós, að biðtími
aldraðra eftir meðferð á sjúkra-
stofnunum er lengri en þeirra, sem
yngri eru. Eldri borgarar eru látnir
sæta afgangi á sjúkrahúsunum. Það
er mannréttindabrot. Og hið sama
á við á vinnumarkaðnum. Þar missa
eldri borgarar vinnuna á undan
þeim yngri og öldruðum gengur
illa að fá vinnu á ný. Þeir yngri ganga
fyrir. Þetta er mannréttindabrot.
Mismunun er bönnuð samkvæmt
alþjóðlegum mannréttindasátt-
málum og samkvæmt jafnræðis-
reglu stjórnarskrárinnar.
Þannig, að það er sama hvar
borið er niður: Það er alls staðar
verið að fremja mannréttindabrot
á öldruðum. En en að mínu mati er
grófasta mannréttindabrotið það,
að skera lífeyri aldraðra svo mikið
niður, að hann dugi ekki til fram-
færslu. Það er til skammar fyrir
íslenskt þjóðfélag, sem vill kalla sig
velferðarþjóðfélag.
Mannréttindi
brotin á eldri
borgurum!
Björgvin
Guðmundsson
formaður kjara-
nefndar Félags
eldri borgara
í Reykjavík og
nágrenni
Sá eftirlaunamaður, sem
aldrei hefur greitt í líf-
eyrissjóð, sætir ekki neinni
skerðingu á lífeyri sínum frá
almannatryggingum. Það
verður að stöðva þessa skerð-
ingu lífeyris aldraðra hjá TR.
Það er ekki unnt að sætta sig
lengur við þetta ranglæti.
Það er alveg með ólíkindum hvað við erum gjörn á að rífast hér á Íslandi um öll möguleg málefni
og láta í ljós skoðanir okkar á máta
sem ekki sæmir neinum í raun og
veru. Við getum bölsótast yfir smá-
atriðum daglangt og jafnvel hlaupið
á okkur í dómhörkunni og verið búin
að setja það niður á blað eða blogg
sem aldrei gleymist á internetinu
okkur til ævarandi skammar. Ætli
megi ekki kalla okkur að einhverju
leyti besserwissera og þá líka að við
mögulega tjáum okkur oft án þess að
hafa nægjanlega þekkingu á málum
heldur meira af tilfinningum og blóð-
hita, þó kalt sé úti.
Þessi lýsing á eflaust við marga og
við þekkjum sennilega öll einhverja
sem berja sér á brjóst og segjast
hafa lausnirnar, en hinir kjánarnir
bara hlusta ekki. Að einhverju leyti
er þessu svona farið varðandi bygg-
ingu nýs háskólasjúkrahúss sem allir
eru sammála um að þurfi að rísa,
miklar deilur standa hins vegar um
hvar, hvernig og hvenær. Ekki ætla
ég að leggja sérstaklega orð í þann
belg nema að hvetja ráðamenn til að
koma húsinu upp sem fyrst og á sem
hagkvæmastan hátt og auðvitað með
langtímasjónarmið að leiðarljósi. Við
þurfum öflugt sjúkrahús, um það er
ekki deilt og sýnir áhuginn kannski
öðru fremur hversu mikið það brenn-
ur á þjóðinni að vel sé hlúð að þeim
sem þurfa öflugustu og flóknustu
þjónustuna.
Grunnstoðir heilbrigðisþjónustu
Á sama tíma og ég skil vel þá
umræðu, er mér með öllu fyrirmunað
að skilja að ekki skuli vera meira rætt
um grunnstoðir heilbrigðisþjónust-
unnar og ástand hennar. Þegar rýnt
er í fréttatíma og umfjöllun um krísur
og vandamál er sjónum oft beint að
Landspítalanum og vanda hans.
Hann er ærinn og ég reyndar dáist að
stjórnendum og starfsmönnum þar
í þeim ólgusjó sem þeir hafa verið í
undanfarin ár og hafa þrátt fyrir allt
skilað mjög góðu starfi. Töluverð
umræða er um heilsugæsluna og
ástand hennar, landsbyggðarþjón-
ustu, öldrunar- og endurhæfingar-
þjónustu, heimahjúkrun og þá nær-
þjónustu sem flestir eru sammála um
að skipti öllu máli þegar horft er til
eftirlits og þjónustu við langveika,
forvarnir og fyrsta viðkomustað
sjúklinga í nútíma heilbrigðiskerfi.
En einhvern veginn þykir mér halla
á þennan þátt í umræðunni og hann
fái minna vægi en tækjaskortur og
mannekla annars staðar.
Auðvitað spilar mjög inn í þessa
umræðu pólitík og baráttan um féð
sem er til skiptanna hverju sinni, en
það má ekki missa sjónar á framtíð-
inni og í hvaða átt við viljum stefna.
Meginvandi frumþjónustu verður
mönnun og vekur því athygli þegar
horft er til ályktana og landsfunda
stjórnmálaflokka á þessu ári að ein-
göngu Sjálfstæðisflokkur, Samfylking
og Framsókn álykta í þeim efnum og
koma með einhvers konar tillögur
á meðan Píratar og Vinstri grænir
skila auðu, reyndar ber svo við að
Píratar birta enga sértæka stefnu í
heilbrigðismálum sem er áhugavert
í ljósi þess að þeir hafa verið stærsti
stjórnmálaflokkurinn upp á síðkastið
í könnunum og þessi mál brenna á
landsmönnum.
Nýleg ályktun á landsfundi Sjálf-
stæðisflokks um að viðurkenna og
vinna að sérfræðimenntun hjúkr-
unarfræðinga til að sinna fyrsta stigs
þjónustu vakti verðskuldaða athygli.
Það er mjög góð hugmynd og líkleg
til að nýtast heilbrigðiskerfinu vel
auk ýmissa annarra þátta sem fram
koma eins og fjölbreytt rekstrarform
og möguleikar í breyttri heilsugæslu.
Fjölbreyttari nálgun
Mikilvægt verður að huga að upp-
byggingu öldrunarþjónustu og að
mínu viti þyrfti að afnema tengingu
ríkis og sveitarfélaga við ákvörðun
slíkra heimila og notast frekar við
þarfagreiningu og að sveitarfélögum
sé frjálsara að koma henni á en verið
hefur, óþarfa tafir eru á uppbyggingu
vegna núverandi fyrirkomulags sem
hamlar frekar en að styðja við betri
þjónustu og lamar aðra hluta heil-
brigðisþjónustunnar líkt og Land-
spítala. Stórátak þarf í heimahjúkrun
og að efla möguleika fólks til búsetu
heima fyrir og þróa einhvers konar
heilsugæslusjúkrahús á höfuðborgar-
svæðinu sem myndi létta verulega á í
kerfinu í heild sinni.
Af mörgu er að taka en að lokum
vil ég minnast á það sem stendur mér
næst sem er að forvarnir og efling
lýðheilsu með fjölbreyttari nálgun en
nú er gert muni skila miklum árangri
bæði til að bæta líðan og draga úr
kostnaði. Við getum ekki haldið
áfram eins og við gerum í dag, við
erum úti horni eins og er og þurfum
að horfa út fyrir boxið til að komast
þaðan. Róttækra aðgerða er þörf ef
við eigum að ná árangri.
Heilbrigðispólitík og framtíðin
Teitur
Guðmundsson
læknir
Við getum ekki haldið áfram
eins og við gerum í dag, við
erum úti í horni eins og er
og þurfum að horfa út fyrir
boxið til að komast þaðan.
Róttækra aðgerða er þörf ef
við eigum að ná árangri.
Þjóðkirkjan er að grunni til ein elsta skipulagsheild Íslandssög-unnar. Allt frá árinu 1000 hafa
ríki og kirkja átt samfylgd. En margt
breytist. Nú er aðskilnaður ríkis og
kirkju mikið í umræðunni. Kirkjan
hefur aldrei óskað eftir honum, en
samt haft uppi sterkar óskir um sjálf-
ræði. Í raun hefur þannig hugsaður
skilnaður þegar staðið í 17 ár.
Ég var í nefndinni, sem lauk þessu
máli og vegna þeirra, sem um þetta
fjalla nú, vil ég reyna að útskýra
málið.
Forsagan er sú, að kirkjan átti fyrr-
um stóran hlut jarðeigna landsins.
Um siðaskipti voru íslensku klaustrin
aflögð og konungur hirti allar eignir
þeirra. Um aldamótin 1800 voru jarð-
eignir biskupsstólanna seldar. And-
virði þeirra rann í ríkisfjárhirsluna,
en biskuparnir voru settir á opinber
laun. Eftir stóðu jarðir þær, sem voru
í eigu kirknanna sjálfra. Þær voru
tekjustofn prestanna í landinu. Á
þeim byggðist kirkjulegt starf fram
yfir 1900. Fljótlega eftir siðaskiptin
kom í ljós, að þessar tekjur nægðu
ekki. Því var verið að styrkja fátæk-
ustu prestaköllin úr konungssjóði og
efnameiri prestsembættum. Einnig
var prestum fækkað. Undir lok 19.
aldar kom í ljós, að þetta fyrirkomu-
lag gat ekki gengið lengur. Þess vegna
var gripið til þess ráðs, að kirkjan
afhenti ríkinu allar jarðeignir sínar,
nema prestssetrin – ekki til eignar –
heldur umsjónar. Skyldi ríkið hirða
allan arð af þeim, en tók að sér að
greiða prestunum föst laun. Þetta
var gert 1907.
Kirkjujarðasamkomulagið
Með tímanum fyrndi yfir þessa gerð
og stjórnmálamenn fóru að líta á
þessar jarðir sem eign ríkisins. Gekk
þetta svo langt, að ráðherrar seldu,
án heimildar, afar dýrmætar jarðir
á verði, sem hvergi hefði komið til
greina í einkageiranum. Þetta varð
að stöðva. Nefnd ríkis og kirkju
komst að þeirri niðurstöðu, að jarð-
irnar væru enn eign kirkjunnar og
því hefði ríkið engar heimildir haft
til að ráðstafa þeim að vild. Var jarða-
eignin, bæði seld og óseld, skráð og
metin og gert nýtt samkomulag um,
að íslenska ríkið eignaðist jarðirnar
og tæki að sér að greiða, sem arð af
þeirri eign, laun ákveðins fjölda
starfsmanna kirkjunnar og annan
kostnað, sem tiltekinn var í samningi
10. janúar 1997. Árið eftir tóku gildi
s.k. þjóðkirkjulög byggð á kirkju-
jarðasamkomulaginu.
Það er því rangt, að þeir fjármunir,
sem kirkjan fær nú frá ríkinu, séu
framlag til hennar. Þeir eru að lang-
stærstum hluta arður af yfirteknum
eignum sem frá öndverðu var ætlað
að standa undir þjónustu kirkjunnar.
Með þessu samkomulagi jókst
svigrúm kirkjunnar umtalsvert til
að stjórna eigin málum. Málin hafa
þróast þannig, að forseti Íslands
hefur skipað biskupana, en ráðherra
hætti að skipa prestana og það vald
var fært í hendur biskupi Íslands,
enda fara hann, Kirkjuþing og Kirkju-
ráð nú með völdin á hinu kirkjulega
sviði. Prestarnir eru áfram opin-
berir starfsmenn og hafa réttindi og
skyldur sem slíkir.
Orðið þjóðkirkja varð til í stjórnar-
skránni 1874. Í hugum langflestra,
sem henni fylgja og þjóna í dag, er
hún sjálfstætt trúfélag, sem ræður
sínum málum án íhlutunar ríkis-
valdsins. Fjárhagsleg samskipti ríkis
og þjóðkirkju byggjast svo á gagn-
kvæmu samkomulagi og skiptum á
verðmætum. Kirkjuþing er skipað 29
mönnum, 17 leikum og 12 lærðum.
Kirkjuráð er undir forsæti biskups
skipað tveimur leikmönnum og
tveimur guðfræðingum kosnum af
Kirkjuþingi.
Ráðherra gegnir tilteknu, lög-
bundnu hlutverki innan kirkjunnar.
Hann fer þar með eftirlitsskyldu, á
rétt til setu á Kirkjuþingi með mál-
frelsi og tillögurétti. Hann hefur t.d.
afskipti af starfsemi kirkjugarða, sem
tilheyra öllum landsmönnum, og
málum þeim tengdum, sem trúlega
yrði aldrei hjá komist.
Sjálfstætt trúfélag
Samkvæmt lögum er þjóðkirkjan
sjálfstætt trúfélag. Hún nýtur sjálf-
ræðis gagnvart ríkisvaldinu innan
lögmæltra marka. Þjónusta hennar á
að vera á landsvísu, öllum tiltæk. Þar
kemur einnig til þjónusta við ríkis-
valdið um að tryggja skrásetningu
staðreynda þannig, að unnt sé að
halda til haga og staðreyna tiltekin
málefni. Vegna stærðar sinnar og
þéttriðins þjónustunets hefur hún
verið ríkinu mikilvæg. Starf hennar
fyrir fólk í erfiðleikum og neyð á
öllum sviðum lífsins, er miklu meira
en flesta grunar.
Aðkoma forsetans og ráðherra,
ásamt stöðu vígðra þjóna kirkjunn-
ar sem opinberra embættismanna,
virðast mér nánast einu atriðin, sem
nú tengja hana ríkinu. Það fyrir-
komulag hefur reynst vel, og því,
sem reynslan mælir með, er gott að
una. Ég fæ ekki betur séð en að þeir,
sem vilja breyta því, geri það mest
breytinganna vegna.
Fyrsta grein af þremur
Samskipti ríkis og kirkju – I
Þórir Stephensen
fv. dómkirkju-
prestur
og staðarhaldari í
Viðey
Fáðu þér áskrift í síma 1817 eða á 365.is
*Gildir fyrir eina áskrift. Viðskiptavinir sem taka þessu tilboði fyrir 31. desember halda þessum kjörum í eitt ár.
STÖÐ 3
+ENDALAUST TAL
+1 GB Í GSM
1.990 kr.
til 31. desember*
HEILL HELLINGUR
AF NÝJUM ÞÁTTUM
Á STÖÐ 3
FÁÐU STÖÐ 3
Á BETRA VERÐI
Í VETUR
5 . n ó v e m b e r 2 0 1 5 F I m m T U D A G U r28 s k o ð U n ∙ F r É T T A b L A ð I ð
0
6
-1
1
-2
0
1
5

0
9
:3
6
F
B
0
7
2
s
_
P
0
4
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
4
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
2
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
2
9
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
6
D
6
-7
7
B
C
1
6
D
6
-7
6
8
0
1
6
D
6
-7
5
4
4
1
6
D
6
-7
4
0
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
B

F
B
0
7
2
s
_
4
1
1
2
0
1
5
C
M
Y
K