UTBlaðið - 20.01.2006, Qupperneq 26

26 | UTBLAÐIÐ
Rafræn samskipti manna á milli
hafa aukist geysilega undanfarin
ár og ný boðtæki tekið við af
gömlum. Þannig hefur tölvupóst-
ur nær alveg rutt úr vegi hefð-
bundnum pósti, spjallforrit og
spjallrásir miðla skilaboðum milli
manna og notkun Internetsíma
eykst hröðum skrefum. Almenn-
ingur notar Netið til að sinna er-
indum sínum hjá bönkum og
stofnunum, fer í rafræna verslun-
arleiðangra og finnur sér jafnvel
maka á Vefnum. Brátt er svo
komið að einstaklingar geta sinnt
flestöllum erindum heima hjá sér
og sparað þannig mikinn tíma.
Erfitt getur hins vegar reynst
að sannreyna hver samskiptaaðil-
inn er. Hver ert þú og hvernig get
ég treyst því að þú sért sá sem þú
segist vera? Hvernig get ég treyst
því að tölvupósturinn sé ekki fals-
aður eða að viðmælandinn í
spjallinu sé sá sem hann segist
vera?
Rafræn samskipti fara fram á
raflínum og því er snúið mál að
komast að því hver er á hinum
endanum. Þegar við hittum ein-
hvern í eigin persónu eru alltaf
einhver lífkenni, svo sem andlits-
fall eða rödd, sem sannfært geta
okkur um að við séum að tala við
réttan mann. Ef við þekkjum ekki
viðkomandi er hægt að biðja um
skilríki og þá er framvísað skír-
teini eða korti frá útgefanda sem
nýtur almenns trausts, til dæmis
lögreglustjóra eða banka. Þar er
jafnan ljósmynd sem hægt er að
bera saman við andlitsfall þess
sem framvísar skilríkinu. Lykilat-
riðið er að við treystum útgefanda
skilríkjanna sem staðfestir að
myndin sé af viðkomandi. Til að
rafræn samskipti geti þróast frekar
verður að innleiða kerfi sem al-
menningur getur notað til að
byggja upp traust á þennan sama
hátt.
Fjármálaráðherra og Samtök
banka og verðbréfafyrirtækja
(SBV) hafa undirritað viljayfirlýs-
ingu um að innleiða rafræn skil-
ríki sem almenningur á Íslandi
getur notað í samskiptum sínum á
Netinu, til að skrifa rafrænt undir
skjöl og samninga, o.fl. Unnið er
að frekari undirbúningi þar sem
gert er ráð fyrir sveitarfélög og
aðrir sem hagsmuna hafa að gæta
geti komið að verkefninu. Rafræn
skilríki svara til hefðbundinna
skilríkja og nota má þau líka sem
rafræna undirskrift.
Á árinu 2006 byrja íslensku
bankarnir að gefa út nýja gerð
debetkorta með örgjörva sem
m.a. hefur að geyma rafrænt skil-
ríki til að nota í heimilistölvunni
og sérstökum kortalesara.
Skilríkin má m.a. nota til að
• auðkenna sig gagnvart fyrir-
tækjum, stofnunum og einstak-
lingum.
• undirrita alls kyns umsóknir,
skuldbindingar, skjöl og tölvu-
póst.
• skrifa undir millifærslur í net-
bönkum.
• samþykkja rafrænt skjöl og
reikninga (rafrænt samþykktar-
ferli).
• tryggja öryggi fjarvinnu.
• tryggja öryggi tölvupósts.
• dulrita samskipti.
Hugmyndin er að atvinnulífið
geti einnig nýtt sér rafrænu skil-
ríkin á ýmsan hátt og þannig auk-
ið þjónustu við viðskiptavini sína.
Sem dæmi má nefna að í ná-
grannalöndum okkar hefur verið
komið upp öruggum spjallrásum
þar sem notkun rafrænna skilríkja
minnkar verulega líkurnar á að
fólk villi á sér heimildir. Þá hafa
opinberir aðilar notað rafræn skil-
ríki til að auka rafræna þjónustu
við borgarana.
Íslenska ríkið notar rafræn skil-
ríki nú þegar, svo sem við af-
greiðslu tollskýrslna og rafræn
skil endurskoðenda á skattskýrsl-
um. Bankar og sparisjóðir hafa
einnig verið að prófa sig áfram
með þessa tækni í bankaviðskipt-
um.
Almenn útbreiðsla rafrænna
skilríkja felur í sér byltingu í sam-
skiptum á Netinu. Með þeim
skapast traust þar sem notendur
geta með öruggum hætti auð-
kennt sig gagnvart öðrum og
skrifað rafrænt undir skjöl og
skuldbindingar. Samhliða al-
mennri útbreiðslu mun framboð á
rafrænum þjónustum margfaldast
sem mun skila sér í auknu hag-
ræði fyrir þjónustuveitendur, fyrir-
tæki og almenning.
Hver ert þú?
– eftir Harald A. Bjarnason, sérfræðing í fjármálaráðuneyti, og Loga
Ragnarsson, framkvæmdastjóra Fjölgreiðslumiðlunar hf.
Allar tegundir bókasafna og upp-
lýsingamiðstöðva hafa tekið upp-
lýsingatæknina í sína þjónustu.
Bókasöfn bjóða notendum sínum
aðgang að upplýsingum á ýmsu
formi. Í gegnum tíðina hefur safn-
kostur aðallega verið í formi
prentaðs efnis eins og bóka og
tímarita. Nú er miklar upplýsingar
einnig að finna á stafrænu formi
sem til dæmis er aðgengilegt í
gegnum landsaðgang bókasafna
að rafrænu efni: www.hvar.is.
Eitt af markmiðum almenn-
ingsbókasafna er að jafna aðgang
almennings að upplýsingum með-
al annars með því að gera þeim
sem ekki hafa aðgang að tölvum
heima fyrir kleift að nýta sér kosti
þeirra á bókasöfnum. Í tölvum
flestra safna er hægt að komast á
Netið og leita sér upplýsinga. Auk
þess bjóða þau aðgang að algeng-
um forritum, svo sem ritvinnslu-
forritum og töflureikni.
Vefbókasafnið
Vefbókasafnið, www.vefboka-
safn.is, er samstarfsverkefni nokk-
urra almenningsbókasafna til að
auðvelda almenningi aðgang að
vönduðu efni á Netinu. Þar er
safnað saman völdum íslenskum
vefsíðum og þær flokkaðar niður
eftir efni eins og bækur á bóka-
söfnum. Vefsíðurnar eru leitarhæf-
ar eftir titli, efni og veffangi. Hægt
er að skoða efnisorðalista í staf-
rófsröð og helstu efnisflokka.
Ennfremur hefur á mörgum bóka-
söfnum verið safnað saman völd-
um erlendum og íslenskum tengl-
um og þeir gerðir aðgengilegir á
vefsetrum safnanna. Oftast eru
slík tenglasöfn flokkuð eftir efni.
Gegnir, leitarkerfi og samskrá
bókasafna á Netinu
Öll helstu bókasöfn landsins sam-
einuðust um eitt öflugt bókasafns-
kerfi, Gegni, www.gegnir.is, með
fulltingi menntamálaráðuneytis og
margra sveitarfélaga. Gegnir var
formlega tekinn í notkun í maí
2003. Kerfið tryggir landsmönnum
aðgang að bókfræðilegum upp-
lýsingum sem nýtast í námi, starfi
og leik. Það byggir á einni sam-
eignlegri skrá sem notendur leita í
annað hvort á bókasöfnum eða á
Netinu. Þar er að finna upplýsing-
ar um safnkost og útlánastöðu.
Við skráningu gagna í kerfið eru
notuð samræmd efnisorð sem
auðvelda leit og gera hana hnit-
miðaðri. Þau rafrænu gögn sem
finnast við leitir má opna beint úr
kerfinu. Hvergi annars staðar í
heiminum þekkist slík samvinna
allra safnategunda. Gegnir er rek-
inn af Landskerfi bóksafna hf.
Kennsluvefur í upplýsingalæsi
Upplýsingalæsi er talin forsenda
þess að geta tekið fullan þátt í
upplýsingasamfélaginu. Í
Kennsluvef um upplýsingalæsi,
www.upplysing.is/upplysingalaesi
er fjallað ítarlega um alla þætti
upplýsingalæsis, svo sem að
finna, staðsetja, meta, og nota
upplýsingar, þar á meðal gerð
heimildalista. Vefurinn er unninn
af bókasafns- og upplýsingafræð-
ingum í fimm framhaldsskólum
og styrktur af menntamálaráðu-
neytinu.
DAISY-tækni
Stafræn tækni við gerð hljóðbóka.
DAISY-bók er hljóðbók á geisla-
diski, sem spiluð er í tölvu eða af-
spilunartæki. Tæknin býður not-
andanum upp á mjög mikla
möguleika til að stökkva fram og
til baka í texta, meðal annars út
frá efnisyfirliti. Blindrabókasafn
Íslands vinnur að innleiðingu
þessarar tækni við útgáfu hljóð-
bóka sinna.
Í tengslum við UT-daginn hef-
ur Upplýsing - Félag bókasafns-
og upplýsingafræða gefið út bæk-
linginn Upplýsingatækni - eitt-
hvað fyrir mig? til að kynna upp-
lýsingatækni (UT) og hvernig al-
menningur getur fært sér hana í
nyt. Fjallað er um helstu þætti
upplýsingatækninnar, nokkur
hugtök eru skilgreind og gerð
grein fyrir þjónustu bókasafna og
upplýsingamiðstöðva á þessu
sviði. Bæklingurinn liggur frammi
á almenningsbókasöfnum og víð-
ar.
Upplýsing - Félag bókasafns-
og upplýsingafræða
Lágmúla 7, 108 Reykjavík
upplysing@bokis.is
www.upplysing.is
Upplýsingatækni á bókasöfnum
- eftir Þórdísi T. Þórarinsdóttur, formann Upplýsingar - félags bóksafns- og upplýsingafræða