Reykjalundur - 01.10.1977, Síða 30

t.d. með því að gefa honum mótefni írá öðrum
eða koma í veg fyrir snertingu við sýkilinn.
I>ótt stórstígar framfarir hafi orðið í iæknis-
fræði á síðustu árum og áratugum, vitum við
lítið urn hvað veldur ýmsurn fremur algeng-
um sjúkdómunr. Sem dæmi um slíka sjúkdóma,
má nefna krabbamein, lrjarta- og æðasjúkdóma
og ýmsa bandvefs- eða gigtarsjúkdóma. Margt
hefur þá skýrst í þessurn efnum og ýmsir á-
hættuþættir orðið ljósir. Athyglin hefur beinst
mjög að skaðvöldum í umhverfinu ýmiss kon-
ar nrengun. Seint og unr síðir irefur mönnum
orðið ljóst, sanrhengið á nrilli tóbaksreykinga
og ákveðinna sjúkdóma í lungum, æðunr og
hjarta.
Grundvallaratriði varðandi læðuval eru enn
óljós. I>að eru ekki mörg ár síðan að iæknar
á Vesturlöndunr, senr livað gjörst voru taldir
þekkja starfsemi meltingarvegarins, ráðlögðu
sjúklingunr nreð ákveðna sjúkdóma í ristli, að
borða úrgangssnautt fæði. Nú lrafa þeir lrinir
sönru konrist að annarri niðurstöðu og ráð-
leggja l'ólki að borða fæði, senr inniheldur
nrikinn úrgang og gela ómeltanleg trefjaefni
eða heykiiggla til fæðubóta. Á þetta er drepið
hér eingöngu, til þess að nrinna á, að þrátt
fyrir allar framfarirnar getur okkur skjátlast
í atriðum, senr virðast einföld þegar við vitunr
betur.
I>að er nokkuð langt unr liðið, síðajr menn
gerðu sér grein fyrir blóðflokkum, svo nefndu
ABO-kerfi, en það eru einmitt mótefnisvakar
;i yfirborði rauðra blóðkorna og mótefni. gegn
þeinr, senr þar ráða ferðinni. Blóðgjafir lrafa
tíðkast án mikillar áhættu jafnlengi og nrenn
lrafa kunnað glögg skil á lögmálum ABO-
kerfisins.
Unr og eftir 1960, þegar álrugi á líffæra-
flutningum fór vaxandi, konr í ljós, að svo
undarlega vill til, að rauð blóðkorn eru frá-
brugðin öðrunr frunrunr mannslikamans. Á
yfirborði allra annarra fruma en rauðra blóð-
korna, eru senr sé mótefnisvakar, senr segja
fyrir verkunr, Irvað varðar líffæraflutninga.
hetta kerfi mótefna og mótefnisvaka lrefur
verið kennt við lrvít blóðkorn og nefnist HLA-
kerfi. Eins og flestir vita, erfast blóðflokkar
sanrkvæniL erfðalögrrrálunr og einnig þessir
mótefnisvakar, senr finnast á yfirborði frunra,
annarra en rauðra blóðkorna. Það eru 4 set
á litningi eða á kronrosonri nr. 6, senr ákveða
gerð þeirra. Með talsverðri einföldun, nrá
segja, að á yfirborði allra frunra, annarra en
rauðra blóðkorna, séu ferns konar mótefnis-
vakar, 2 frá nróður og 2 frá föður. HLA-kerfið
er margbroLið vegna þess, að nrótefnisvakarnir
eru af mörgum mismunandi gerðum. Þær
gerðir, senr fundist hafa, skipta þegar nokkrum
tugunr. Ákvörðun á þessum nrótefnisvökunr
hefur á íslensku verið nefnd vefjajlokkun,
hliðstætt blóðflokkun.
Árið 1973 birtu læknar í Bretlandi og í
Bandaríkjununr nær samtímis niðurstöður
vefjaflokkana, sem höfðu verið gerðar á sjúk-
lingunr, nreð liðamótasjúkdónr, senr lýsir sér
nreð bólgu í liðamótunr hryggjarins og á ís-
lensku hefur verið nefndur lirygggikt. Þessir
sjúklingar virtust nær allir hafa sama nrót-
efnisvaka í frunrum, en þetta má aftur rekja
til ákveðin gens eða arfstofns á litningi nr. 6.
Þessi sérstaki nrótefnisvaki hefur verið nefnd-
ur HLA-B27. í hóprannsóknum á Vesturlönd-
um, lrefur þessi mótefnisvaki fundist hjá 6—
12% af þeinr, senr rannsakaðir hafa verið. Á
síðustu árunr hefur verið sýnt franr á sanr-
lrengi ákveðinna mótefnisvaka og ýmissa ann-
arra sjúkdóma. Þarna lrafa fundist tengsl á
milli sjúkdóms og vefjagerðar og er það stór
áfangi í leitinni að orsökunr bandvefssjúk-
dónra. Eins og sakir standa álíta nrenn ekki
að hrygggikt erfist beinlínis, heldur að þeinr,
senr lrafa þennan ákveðna mótefnisvaka, sé
hættara við en öðrum, að bregðast við ytra
áreiti á þann veg, að þeir fá bandvefssjúkdónr.
l>að er til að nrynda lrugsanlegt að veirusýking
geti valdið sjúkdónrnunr. Þannig virðast band-
vefssjúkdómar ekki erfast beinlínis, heldur er
svo að sjá, sem tilhneigingin til þess að svara
28
REYKJALUNDUR