Reykjalundur - 01.10.1977, Síða 35

meiri líkur eru á langdvölum á stofnunum.
Því lengri sem dvölin er, aukast líkur á að
sjúklingurinn komi út af stofnuninni óvirkur
og gangi inn i hlutverk öryrkjans.
Þótt flestum jjyki sjúklingshlutverkið ekki
eftirsóknarvert, hefur J)að ]jó sína kosti fyrir
rnarga. Aðstandendur eða ])jóðfélagið í heild
sér fyrir þörfum sjúklingsins. Margir eru þeir,
sem skort hefir hlýju eða umhyggju og fá meira
af henni sem sjúklingar en sem heilbrigt fólk.
Einnig eru þeir margir, sem alltaf hafa fundið
til óöryggis og vanmáttar í lífsbaráttunni, eða
liefur fundist ábyrgð daglegs lífs vera óþægi-
lega ]3ung. Hið nýja hlutverk, sjúklingshlut-
verkið, veitir vissa umhyggju, öryggi og lausn
frá kröfum og ábyrgð. En þótt ókeypis spítala-
vist og hinar margháttuðu ,,bætur“ nútíma-
þjóðfélags teljist eitt af því sem einkennir
velferðina mest, taka ]tær frá fólki brýnustu
þörfina að bjarga sér. Sjúklingshlutverkið og
síðan öryrkjahlutverkið geta því fyrir þann
sem lítið treystir á eigin mátt, orðið tælandi
gildra sem erfitt kann að reynast að losna úr.
Ég vil halda því fram, að oft megi forðast
þennan óheppilega gang mála, með því að
endurskoða og breyta að nokkru hlutverki
læknis og sjúklingsins. I meðferð flestra sjúk-
dóma næst ekki góður árangur nema til komi
samvinna þar sem ábyrgðinni er deilt milli
þeirra sem meðferðina annast annars vegar
og sjtiklingsins sjálfs hinsvegar. Vissulega
hlýtur læknir að bera ábyrgð á að greina
vandamál sjúklingsins rétt, eftir því sem kost-
ur er. Taki hann hins vegar alla ábyrgð á
meðferð og sé hann alls ráðandi þyrfti hann
einnig að vera alvitur og óskeikull. Ef illa
gengur verður sjúklingurinn því reiðari við
lækninn fyrir að hafa mistekist það verk að
lækna sig, því meir sem hann treysti honum
í blindni áður. Á sjúkrastofnunum, þar sem
hlutverkaskipting er með hinu hefðbundna
sniði, verður meðferð gjarnan tiltölulega ó-
virk. Sjúklingar, sem eru of verndaðir, fá t.d.
mat sinn í rúmið, hvort sem þeir þurfa eða
ekki, verða háðir læknum og stofnununinni
í heild Þeim er boðið upp á eða eru jafnvel
tilneyddir að lifa afar óvirku lífi. Slíkar stofn-
anir verða sannkallaðir letigarðar.
Með tilkomu vaxandi þekkingar og endur-
hæfingarsjónarmiða í læknisfræði, hefur þetta
breyst nokkuð. Skýrt dærni er það, að fyrir
allmörgum árum var sængurkonum bannað að
stíga frarn úr rúminu fyrr en viku eða meira
eftir fæðingu. Þær voru tilneyddar að láta
lijálpa sér á allan hátt. Nú eru þær hvattar
til að fara út úr rúminu á fyrsta degi og hjálpa
sér sem mest sjálfar. Svipuð meiri háttar breyt-
ing m. t. t. virkni sjúklinga hefur orðið í
meðferð ýmissa hjartasjúkdóma á síðustu ár-
um. í geðlæknisfræði er þróunin í svipaða átt,
])ótt frernur hægt rniði. Þó má nefna að í geð-
læknisfræði hér á landi, er eitt skýrt dæmi um
vaxandi ábyrgð sjúklinga. Er það aukin viður-
kenning á sjónarmiðum AA-hreyfingarinnar
í meðferð drykkjuvandamála, sem bendir til
að á því sviði sé hlutverk læknisins fyrst og
fremst fræðsla, en ábyrgðin á meðferð og bata
sé að færast rneir og meir í hendur sjúklings-
ins sjálfs
HLUTVERK GEÐLYFJA
Astæða er til að leggja áherslu á að geðlyf,
Jiótt góð séu, eru aðeins hjálpartæki fremur en
fullnægjandi hjálp við þeim vandamálum,
sem kölluð eru geðræn. Þegar nútímalvf komu
fyrst fram í dagsljósið á sjötta áratugnum,
fylltust margir bjartsýni og vonuðu að eitt-
hvað svipað myndi ske í meðferð geðsjúk-
dóma og skeð hafði í berklalækningum með
tilkomu berklalyfjanna skömmu áður. Vissu-
lega höfðu geðlyfin áhrif, en brátt kom í ljós,
að þau höfðu takmarkað gildi. Þau gátu hjálp-
að verulega við bráðar geðtruflanir, róað
kvíða, veitt hrjáðum sjúklingum svefn og
hvíld. Erfiðir sjúklingar, sem voru inni á geð-
deildum, urðu meðfærilegri, mörgum sjúkling-
um, sem ella hefðu þurft að vera innan veggja
REYKJALUNDUR
33