Morgunblaðið - 25.06.2015, Blaðsíða 18

FRÉTTASKÝRING
Þórunn Kristjánsdóttir
thorunn@mbl.is
Ásama tíma og fréttirberast af því að lífslíkurÍslendinga séu á meðalþeirra bestu í heimi og við
þykjum borða hreinasta matinn, ef
mark er takandi á heimildarþætti
breska ríkissjónvarpsins um besta
mataræði heims, eru blikur á lofti.
Offita og sykursýki munu lík-
lega verða okkur að falli í náinni
framtíð ef spá sem birtist í skýrslu
OECD um sykursýki, hjarta- og
æðasjúkdóma og stefnu í heilbrigði
og heilbrigðisþjónustu verður að
veruleika.
Þar kemur m.a. fram að af þeim
þáttum sem mældir voru sé Ísland
oft við og undir meðaltal landanna.
Hins vegar mælast Íslendingar með
hæsta gildi kólesteróls og segir í
skýrslunni að 29% séu með of hátt
kólesteról í blóðinu, en meðaltali
OECD er öllu minna, eða 18%. Hins
vegar eru líkur á því að þessi tala sé
ekki rétt í skýrslunni því bæði Thor
Aspelund, tölfræðingur hjá Hjarta-
vernd, og Karl Andersen, yfirlæknir
hjartagáttar Landspítalans, draga
þessa tölu í efa. Thor segir rétta
tölu vera um 15% samkvæmt út-
reikningum Hjartaverndar.
Í skýrslunni segir að 20% Ís-
lendinga mælist með of háan blóð-
þrýsting en meðaltalið er 26%. Thor
segir allar líkur á að þær tölur séu
réttar. Hár blóðþrýstingur auk
hárra gilda kólesteróls í blóði eru á
meðal áhættuþátta á hjarta- og
æðasjúkdómum.
Karl bendir á að þrátt fyrir
þessa skekkju í skýrslunni sé mark
takandi á henni.
Sykursýki eykst alls staðar
„Alls staðar í heiminum er
sykursýki að aukast, sem skýrist af
stórum hluta af offitufaraldrinum.
Hann er vegna mataræðis og hreyf-
ingarleysis en við borðum allt of
mikla ruslfæðu,“ segir Karl, sem
hefur verið mjög virkur á sviði for-
varna gegn hjarta- og æða-
sjúkdómum.
Hann bendir á að lækkandi
dánartíðni vegna hjarta- og æða-
sjúkdóma eigi eftir að hækka á nýj-
an leik vegna þess að fólk sé sífellt
að fitna.
Hann bendir á að sykursýki sé
vangreind hjá fjölda fólks. Honum
reiknast til að líklega sé annar eins
fjöldi haldinn sykursýki og hefur
þegar greinst. Æðasjúkdómar, svo
sem þrengingar í æðum, hrjá oft
einstaklinga með sykursýki.
Marka betri lýðheilsustefnu
„Við þurfum að spyrja okkur
hvort við ætlum að verða fyrir þessu
heilsutjóni. Og því þurfum við að
marka betri lýðheilsustefnu. Við
þurfum að fara sömu leið og við
gerðum með tóbakið, en þá bönn-
uðum við t.d. auglýsingar og beitt-
um ýmsum aðferðum eins og t.d. að
banna reykingar á opinberum stöð-
um. Þær aðferðir virkuðu og því
þurfum við að beita sömu aðferðum
á matvælaiðnaðinn,“ segir Karl og
bendir á að 75% af salti sem fólk
innbyrði komi úr unnum matvörum.
Það sé óviðunandi.
Hann kallar eftir öflugri heil-
brigðispólitík og vill sjá markvissar
stjórnvaldsaðgerðir sem vinni að því
að bæta lýðheilsu landsmanna en
séu ekki skattlagðar. Í því sam-
hengi bendir hann á að þegar stétt-
arfélög greiði niður t.d. líkamsrækt-
arkort og heilsufarsskoðanir fyrir
félagsmenn leggi ríkið skatt
ofan á það. „Þetta er
dæmi um hvernig kerfið
er öfugsnúið,“ segir
Karl.
Sykursýki og offita
ógna heilsu þjóða
Morgunblaðið/Ómar
Heilsa Ef fram heldur sem horfir mun sá árangur fara fyrir lítið sem hef-
ur náðst í að lækka dánartíðni af völdum hjarta- og æðasjúkdóma.
18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. JÚNÍ 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ástandið í ís-lenskriheilbrigðis-
þjónustu undan-
farnar vikur hefur
verið kallað for-
dæmalaust. Upp-
námið og röskunin
sem kjaradeilur undanfarinna
mánaða hafa valdið í heil-
brigðiskerfinu hefur verið
mörgum erfið. Verkföll lækna
tóku sinn skerf og ekki bætti
úr skák þegar hjúkrunar-
fræðingar fylgdu í kjölfarið.
Læknar gerðu ærnar kröfur
um launahækkanir og varð vel
ágengt. Það gaf tóninn fyrir
hjúkrunarfræðinga.
Ljóst var að íslenskt heil-
brigðiskerfi gat ekki verið í
uppnámi til lengdar og stjórn-
völd gátu vart annað en gripið
inn í deiluna. Þegar hjúkr-
unarfræðingar stóðu frammi
fyrir því að kjör þeirra yrðu
ákveðin með gerðardómi
ákváðu þeir að undirrita nýjan
samning við ríkið seint í
fyrradag að lokinni 13 klukku-
stunda samningalotu. Eins og
Ólafur B. Skúlason, formaður
Félags íslenskra hjúkr-
unarfræðinga, orðaði það var
talið að „betra væri að hjúkr-
unarfræðingar fengju að kjósa
um niðurstöðu samningsins en
að hlíta einhliða niðurstöðu
gerðardóms“.
Ljóst er að hjúkrunarfræð-
ingar eru ekki ánægðir með
stöðuna og margir hafa sagt
upp störfum. Enn á eftir að
greiða atkvæði um samning-
inn. Samningurinn kveður þó
á um að laun hjúkrunarfræð-
inga hækki um 18,6% á fjórum
árum. Að auki
virðist útspil ríkis-
ins, sem sagt er
frá í fréttaskýr-
ingu Agnesar
Bragadóttur í
Morgunblaðinu í
dag, um að koma
til móts við kröfur um „stofn-
anaframlag“ hafa átt þátt í að
skrifað var undir. Það snýst
um að jafna aðstöðumun milli
heilbrigðisstofnana, sérstak-
lega Landspítalans, sem sætt
hefur mestum niðurskurði eft-
ir að bankarnir féllu og stóð
höllum fæti fyrir.
Ekki eru öll ljón úr veg-
inum enn og má í því sam-
bandi benda á að ósamið er
við sjúkraliða. Nú ætti hins
vegar að skapast svigrúm til
að vinna á ýmsu því sem setið
hefur á hakanum vegna kjara-
deilna. Biðlistar hafa hlaðist
upp vegna aðgerða af ýmsum
toga. Nú er hægt að ráðast í
að vinna á biðlistum þeirra
sem bíða eftir mjaðmakúlum,
gangráðum og augasteinum.
Nú er einnig hægt að bjóða
þeim sem glíma við langvinna
sjúkdóma og búa við nógu
mikið óöryggi fyrir upp á við-
unandi þjónustu.
Í byrjun júní talaði Páll
Matthíasson, forstjóri Land-
spítalans, um að verkfalls-
aðgerðir hefðu haft þung áhrif
á rekstur spítalans og sú heil-
brigðisþjónusta sem væri í
boði þessar vikurnar væri
óviðunandi. „Heilbrigðiskerfið
hefur farið niður um flokk,“
sagði hann. Nú þarf að hysja
það aftur upp um flokk og á
sinn stað.
Nú þarf að greiða
úr vandanum sem
kjaradeilurnar hafa
valdið í heilbrigðis-
þjónustunni}
Samið undir þrýstingi
Markaðir sóttuí sig veðrið
þegar þrennan,
ESB, AGS og
Seðlabanki evr-
unnar, náði að snúa
nægilega upp á hendur Tsip-
rasar forsætisráðherra til að
hann samþykkti lækkaðar líf-
eyrisgreiðslur til landa sinna
og að hlaða á þá fleiri sköttum.
En svo kom bakslag á ný. Tsip-
ras talaði ógætilega til kröfu-
hafa. Guðlast er nú leyfilegt en
ekki að leggja nöfn kröfuhafa
við hégóma. Tsipras var kall-
aður á teppið.
Fjölmiðlar í Evrópu fjalla
mjög um þetta allt. Orðin blá-
þráður og hálmstrá koma mjög
við sögu. Grikkland hefur
raunar hangið á bláþræði mán-
uðum saman og er ótrúlegt
hald í honum. Og svo er það
hálmstráið, og þau eru raunar
mörg.
Eitt hálmstrá Grikkja er að
leiðtogar Evrópu trúi ekki eig-
in fullyrðingum um
að evran lifi það af
hrökkvi Grikkir út
úr sameiginlegu
myntinni. Þrátt
fyrir að leiðtogar
ESB hafi fullyrt þetta oft í
huggunarskyni hver við annan
sæki efinn sífellt á. Fer evran
eða fer hún ekki, er efinn, eins
og í tilfelli Danaprinsins. Enn
er hangið á bláþræði og haldið í
hálmstráið.
Grikkir vísa til þess að þeir
séu langþjáðir og þrautpíndir.
Þótt þeir séu þrekmiklir á
þessari raunastund eins og
hinni þegar Þjóðverjar sóttu þá
heim síðast má öllum ofbjóða.
Og þá hálmstráið. Grikkir
minna á að það var einmitt
seinasta hálmstráið sem hlaðið
var á bak úlfaldans sem braut
það að lokum.
Fyrir þá sem utan við þetta
allt standa er erfitt að halda
þræði í deilunni og á það jafnt
við um bláþráðinn sem hina.
Í lagi í gær en
í uppnámi í dag.
En hvað svo?}
Lopi spunninn úr bláþráðum
E
f þú sérð það geturðu orðið það.
„If you can see it, you can be it.“
Þetta segir leikkonan og jafn-
réttissinninn Geena Davis sem
vinnur að því að sannfæra þá
sem ráða ríkjum í Hollywood um nauðsyn þess
að búa til fleiri kvenpersónur í sjónvarpsþátt-
um og kvikmyndum. Rannsóknir hafa sýnt að
mun fleiri strákar sjást á sjónvarpsskjánum en
nokkurn tíma stelpur þar sem einungis 17% af
hlutverkum eru kvenhlutverk. Veröldin birtist
yngstu kynslóðunum að stórum hluta í gegn-
um sjónvarps- og tölvuskjái. Því telur Geena
mikilvægt að þeir sem hafa valdið í hendi sér
taki meðvitaða ákvörðun um jafnvægi í hlut-
verkavali kvenna og karla.
Ísland skorar hæst hjá World Economic
Forum þegar kemur að jafnrétti og er í aukn-
um mæli horft til okkar sem fyrirmyndar að því hvernig
hægt er að minnka bilið milli karla og kvenna. Nú þegar
þess er minnst að 100 ár eru liðin frá því íslenskar konur
fengu kosningarétt er kastljósinu beint að fjölmörgum
kraftmiklum konum sem brotið hafa blað í sögunni og
gegnt fyrstar íslenskra kvenna hlutverkum sem áður
hafa verið hefðbundin karlahlutverk. Fremst í flokki er
Vigdís Finnbogadóttir sem var í hlutverki forseta 1980-
1996. Í öðrum opinberum hlutverkum hafa íslenskar kon-
ur verið forsætisráðherra, biskup, borgarstjóri, ráðherra,
þingmenn, sendiherrar og forseti Alþingis. Á listann
vantar ennþá seðlabankastjóra. Ekki má gleyma öllum
þeim íslensku kjarnakonum sem hafa dembt
sér í að sinna störfum sem áður þóttu henta
körlum einum. Rektorar, forstjórar, stjórn-
arformenn, leigubílstjórar, rafvirkjar, pípu-
lagningameistarar, múrarar, listamenn,
læknar, bókaútgefendur, bankastjórar, lög-
menn, verkfræðingar, dómarar og prestar.
Listinn er miklum mun lengri.
Það ber að þakka öllum þeim konum sem
rutt hafa brautina í gegnum tíðina. Þær hafa
hver og ein lagt lóð á vogarskálarnar til þess
að komandi kynslóðum þyki sjálfsagt mál að
tækifærin séu jöfn fyrir stelpur og stráka, að
þau hafi frelsi til að velja það hlutverk sem
hugurinn stendur til.
Þótt margt hafi áunnist í jafnrétti hjá okk-
ur er enn nokkuð í land að greidd séu jafnhá
laun til kvenna og karla fyrir sambærileg
störf. Það ætti að vera keppikefli allra fyrirtækja á Ís-
landi að afnema þennan launamun svo við getum með
sanni sagt að hér ríki jafnrétti. Það er ekki flókið að af-
nema muninn. Allt sem þarf er ákvörðun stjórnenda um
að konum sé ekki greitt minna en körlum.
Það fer vel á því að landsmönnum sé boðið á Arnarhól
næsta sunnudag til að minnast þess að 35 ár eru liðin síð-
an þjóðin valdi Vigdísi. En er ekki tímabært að fá konu
aftur í hlutverk forseta Íslands? Yngstu kynslóðirnar
hafa ekki séð konu í hlutverki forseta.
Hvaða kona ætlar að stíga fram og segja „já, ég þori,
get og vil“ á Bessastaði? margret@mbl.is
Margrét Kr.
Sigurðardóttir
Pistill
„Já, ég þori, get og vil“
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
„Það er til dæmis ekkert eðli-
legt við það að þegar maður
gengur t.d. inn í bygginga-
vöruverslun og aðrar verslanir
sem selja alla jafna ekki mat-
vöru sé verið að selja nammi
við afgreiðsluborðið. Áður en
maður veit af er maður farinn
að borða súkkulaði, sem er al-
gjörlega „mindless eating“ og
mjög slæmt. Fólk innbyrðir
miklu meiri sykur en það gerir
sér almennt grein fyrir eins
og t.d. í mjólkurvörum sem
eru ætlaðar börnum. Það
hefði t.d. átt að hækka
sykurskattinn en
ekki taka hann af.
Hann virkaði ekki
því hann var of lág-
ur. Á móti ætti að
afnema skatt af
grænmeti og ávöxt-
um,“ segir Karl
Andersen
hjarta-
læknir.
Engan skatt
á grænmeti
HÆKKA SYKURSKATTINN
Karl Andersen