Fréttablaðið - 01.12.2015, Síða 15

Í dag 1. desember fögnum við Íslendingar fullveldinu sem við fengum formlega fyrir tæpum
100 árum. Raunar fer lítið fyrir
hátíðahöldum á þessum degi, okkur
þykir þetta fullveldi einhvern veg-
inn sjálfsagt. En er það svo? Pólitískt
fullveldi okkar Íslendinga fékkst
ekki einungis með samningavið-
ræðum við Dani, heldur fyrst og
fremst vegna þess að við áttum það
sem kalla má menningarlegt full-
veldi þjóðar, okkar eigið tungumál,
okkar eigin bókmenntir ritaðar
á þessu tungumáli og okkar eigin
sögu, skráða af okkur sjálfum.
Þetta eru ekki sjálfsagðir hlutir
hjá lítilli nýlenduþjóð og þeir skiptu
öllu máli í kröfum okkar um sjálf-
stætt, fullvalda ríki, því við upphaf
nítjándu aldar var það naumast
þjóð sem ekki átti þessa menningar-
legu arfleifð sem við áttum, allra síst
svo fámenn sem Íslendingar voru
þá og eru raunar enn í alþjóðlegum
samanburði.
Tæknibyltingar
Núna, tæpri öld eftir hinn pólitíska
sigur stöndum við Íslendingar sem
þjóð hins vegar frammi fyrir síst
minni áskorun, áskorun sem getur
leitt til þess að við glutrum niður
tengslunum við arfleifð okkar áður
en við áttum okkur á því. Þetta
snýst vitaskuld um tæknibyltingu
tölvanna og Netsins og stöðu okkar
í þeim heimi sem það skapar. Allar
meiri háttar tæknibyltingar upp-
lýsingamiðlunar hafa gríðarlegar
breytingar í för með sér. Innleiðing
ritmáls á Íslandi var ein, prentverk-
ið önnur, útvarpið þriðja, sjónvarp-
ið fjórða. Í öllum þessum tilfellum
bárum við gæfu til að mæta þeirri
áskorun með því að tengja þessar
tæknibyltingar við menningararf-
leifð okkar og komum þannig í veg
fyrir að hún rofnaði og yrði í mesta
lagi að minnismerki um fyrri afrek.
Netið er auðvitað stórkostleg
tæknibylting að mörgu leyti, þótt
hún eigi sínar skuggahliðar og við
höfum hamast nokkuð vel í þeim
ólgusjó sem hún veldur. En það er
auðvelt að missa af lestinni og það
eru nokkur augljós hættumerki sem
við verðum að huga að ef svo á ekki
að fara. Þetta snýst ekki aðeins um
þörfina fyrir aðlögun tölvutækn-
innar að íslensku máli, sem vissu-
lega er forgangsmál og forsenda
fyrir að ekki fari illa. Þetta er hins
vegar stærra mál en svo; í hnattvæð-
ingu Netsins gilda aðrar reglur en í
hinum gamla heimi þjóðríkjanna
með sín einangruðu mennta- og
upplýsingakerfi. Í hnattvæðingu
Netsins er íslenskur markaður undir
einu prómilli að stærð og það er úti-
lokað að við getum fótað okkar þar
með svipuðum hætti og við gerðum
á 20. öld, sem pólitískt fullvalda lýð-
ræðisríki, ríki sem getur sett reglur
og búið til sérhæfðar stofnanir til að
viðhalda arfleifðinni og því menn-
ingarlega fullveldi sem gerir okkur
að þeirri þjóð sem við erum.
Hvað þarf að gera?
Sú menningarlega sköpun sem
fram fer í þessu landi byggir enn á
því menningarlega fullveldi sem við
höfum, en það getur orðið þannig
að þessi sköpun verði að mestu
leyti undir stjórn stórfyrirtækja úti
í heimi. Þau hafa vitanlega arðsemi
sína að leiðarljósi og lái þeim hver
sem vill. En fái þau að stýra menn-
ingarneyslu Íslendinga og mestallri
dreifingu þeirrar sköpunar sem fer
fram í landinu, þá grefur það óhjá-
kvæmilega hratt undan menningar-
lega fullveldinu og sköpuninni í
landinu.
Við þurfum því að taka menningu
okkar, bæði arfleifðina og samtíma-
sköpunina og finna þeim farveg þar
sem við höfum stjórn á dreifingunni
og sköpunarforsendum. Þetta á
auðvitað helst við um þær greinar
menningarinnar sem dreifa má
með stafrænum hætti, tónlist, bók-
menntir, kvikmyndir. Tónlistin er
þegar komin langleiðina út í það
ástand sem sjá má fyrir sér að ríki á
öðrum sviðum. Stórfyrirtæki á borð
við Spotify dreifa íslenskri tónlist og
hirða bróðurpartinn af hagnaðinum
sem hlustun á þá tónlist skapar.
Hvað er þá til ráða?
Þjóðargátt íslenskrar menningar
Við þurfum að skapa gátt fyrir
íslenska menningu þar sem hægt er
að dreifa íslenskri sköpun þannig
að þeir sem starfa við hana fái eðli-
legan arð af vinnu sinni; við þurfum
gátt fyrir menningararfleifðina þar
sem hægt er að sýna hana um allan
heim á Netinu og stuðla að varð-
veislu hennar; við þurfum gátt sem
viðheldur tungunni og samhenginu
í menningunni, við þurfum eina
Þjóðargátt þar sem allir geta komið
sinni sköpun að, listamenn, fyrir-
tæki, söfn og mennta- og ferðamála-
yfirvöld.
Ef við náum þverpólitískri sam-
stöðu (því öðruvísi gerist það ekki)
gætum við orðið fyrsta fullvalda
ríkið sem viðheldur fullveldi sínu
á nýrri öld Netsins með því að nýta
sér tækifæri þess til að dreifa sjálf
sköpunarverkum þjóðarinnar, án
þess að stórfyrirtæki utan lands
hirði bróðurpartinn af arðinum.
Þjóðin yrði sjálf í áskrift að þessari
þjónustu með streymi og allir utan
lands, sem áhuga hafa á íslenskri
menningu, bókmenntum, kvik-
myndum, tónlist hefðu aðgang að
þessari þjónustu fyrir sanngjarnt
gjald. Aðalatriðið er að þessi þjóðar-
gátt yrði ekki rekin með hagnaðar-
sjónarmiðum og að allir, sem hér
sinna sköpun sem dreifa má staf-
rænt, hefðu aðgang að henni fyrir
sín verk. Þannig væri slík gátt ekki
einungis menningarleg nýsköpun,
heldur einnig lýðræðisleg.
En tíminn er naumur, verði
ekki brugðist við núna og tekið á
þessu með myndugleik verður þess
kannski ekki langt að bíða að við
verðum nýlenda aftur, ekki endilega
í pólitískum skilningi, heldur menn-
ingarlegum. Fullveldið er nefnilega
ekkert sjálfsagður hlutur, það þarf
að endurnýja það í breyttum heimi
og það gerir það enginn fyrir okkur.
Þjóðargátt til nýs
fullveldis
Gauti
Kristmannsson
prófessor við HÍ
Við þurfum því að taka
menningu okkar, bæði arf-
leifðina og samtímasköpun-
ina og finna þeim farveg
þar sem við höfum stjórn á
dreifingunni og sköpunar-
forsendum. Þetta á auðvitað
helst við um þær greinar
menningarinnar sem dreifa
má með stafrænum hætti, tón-
list, bókmenntir, kvikmyndir.
Tónlistin er þegar komin lang-
leiðina út í það ástand sem sjá
má fyrir sér að ríki á öðrum
sviðum. Stórfyrirtæki á borð
við Spotify dreifa íslenskri
tónlist og hirða bróður-
partinn af hagnaðinum sem
hlustun á þá tónlist skapar.
Hvað er þá til ráða?
Hvers konar heilbrigðiskerfi er það sem hættir að gefa sjúku fólki lyfið sem það þarf, dag-
inn eftir að áætlaður lyfjakvóti – eða
öllu heldur sjúklingakvóti – hefur
verið uppfylltur? Hvernig líður þeim
sem tekið hefur slíka ákvörðun?
Að ekki sé minnst á þá sem þurfa
að útskýra fyrir sjúklingi, kannski
ungum krabbameinssjúklingi, að
hann fái ekki nauðsynlegt lyf af því
hann hafi orðið „of seinn“? Hann hafi
nefnilega greinst eftir að „kvóti ársins“
var uppfylltur, til dæmis eftir 15. apríl
á þessu ári.
Þetta er engu að síður veruleikinn á
Íslandi, eftir að tekinn var upp sá hátt-
ur að binda greiðsluþátttökuheimild
frá lyfjagreiðslunefnd fyrir tiltekin lyf
við ákveðinn fjölda sjúklinga.
Áður en þessi tilhögun var tekin
upp var miðað við að sjúklingur
með staðfestan sjúkdóm sem upfyllti
ákveðin læknisfræðileg skilyrði fékk
lyfið sem hann þurfti óháð því hversu
margir aðrir sjúklingar voru að taka
það. Afleiðingin af breytingunni
er hins vegar sú, að daginn eftir að
„kvótinn“ er uppfylltur, getur nýr
sjúklingur ekki fengið besta fáanlega
lyfið við sínum veikindum. Þannig er
staðan í dag, séu læknar að fara eftir
þeim reglum sem heilbrigðisráðu-
neytið setur, sem maður skyldi ætla.
Strax í apríl síðastliðnum var heil-
brigðisráðherra gerð grein fyrir því,
með bréfi frá formanni lyfjanefndar
LSH (dags. 15. apríl 2015), að þá þegar
væru fullnýttar allar heimildir fyrir
krabbameinslyfin Jevtana og Kad-
cyla, gigtarlyfið Benlysta og augn-
lyfin Ozurdex og Eylea, og að nýir
sjúklingar sem þyrftu á lyfjunum að
halda fengju þau ekki lengur.
Bréf lyfjanefndar er grafalvarlegur
vitnisburður um hve þungbært það
er fyrir lækna að fara eftir þessum
reglum. Þar er bent á að það misrétti
sem felst í því að setja kvóta á fjölda
sjúklinga sé óásættanlegt, auk þess
setji það lækna „í þá erfiðu stöðu
að útskýra fyrir sjúklingi sínum að
nauðsynlegt lyf standi honum ekki til
boða vegna þess að ákveðnum fjölda
sjúklinga hafi þegar verið náð“. Er því
næst skorað á ráðherra að afnema
fjöldatakmörkun sjúklinga varðandi
ákveðin lyf hið fyrsta.
Bréf ráðherra ömurleg lesning
Svar Kristjáns Þórs Júlíussonar heil-
brigðisráðherra við þessu ákalli
(dags. 21. apríl 2015) er ömurleg lesn-
ing. Ráðherrann vísar til fjárheimilda
sem ákveðnar séu af Alþingi á fjár-
lögum hvers árs og þess vegna sé
„nauðsynlegt að forgangsraða“ og
„gæta aðhalds“.
Í 1. gr. laga um heilbrigðisþjónustu
(40/2007) er kveðið á um rétt fólks
til þess að njóta „fullkomnustu heil-
brigðisþjónustu sem á hverjum tíma
eru tök á að veita til verndar andlegri,
líkamlegri og félagslegri heilbrigði“.
Réttur fólks að þessu leyti byggir á
76. gr. stjórnarskrárinnar og birtist
einnig í félagsmálasáttmála Evrópu
og alþjóðasamningi um efnahagsleg,
félagsleg og menningarleg réttindi
sem Ísland er aðili að. Það er þess
vegna snautleg afgreiðsla – en segir
auðvitað sína sögu – að heilbrigðis-
ráðherra skuli vísa til fjárlaga, en ekki
heilbrigðislaga, þegar málið snýst um
rétt fólks til lífs og lækninga.
Hvers konar samfélag er það sem
virðir ekki sín eigin grunngildi, sína
eigin löggjöf og stjórnarskrá, gagn-
vart veikum samborgurum sínum?
Hvers konar stjórnvöld eru það sem
setja fjárveitingar ofar réttinum til
lífs og lækninga? Það er auðvitað
með öllu óásættanlegt að læknum
sé gert að neita sjúklingum sem
standa frammi fyrir hættulegum
sjúkdómum um þá lyfjagjöf sem
væri þeim fyrir bestu vegna þess að
of margir hafi fengið lyfið á undan
viðkomandi.
Einn af hornsteinum siðaðra sam-
félaga er heilbrigðiskerfið og sú sam-
félagssátt sem aldrei fyrr hefur verið
rofin á Íslandi að hlúð skuli að veiku
fólki án þess að því sé mismunað.
Með öðrum orðum: Það er forgangs-
mál að heilbrigði og heilsa séu í fyrir-
rúmi, og að sá réttur gangi ofar fjár-
lögum. Líf er líf.
Peningana eða lífið
Ólína Kjerúlf
Þorvarðardóttir
alþingismaður
Læknar eru settir í þá erfiðu
stöðu að útskýra fyrir sjúk-
lingi sínum að nauðsynlegt
lyf standi honum ekki til
boða vegna þess að ákveðn-
um fjölda sjúklinga hafi
þegar verið náð.
Maria Luisa Blazquez
Dagskrá:
Fundarstjóri: Magnús Smári Snorrason, Háskólinn á Bifröst
Aðgangur ókeypis, allir velkomnir
Dagsetning: fimmtudagur 3. desember
Staður: Hvammur, Grand Hótel Reykjavík
Skráning: nmi.is
Ávarp: Hallgrímur Jónasson, forstöðumaður Rannís, Rannsóknamiðstöð Íslands
Klasasetur Íslands
Berglind Hallgrímsdóttir, Nýsköpunarmiðstöð Íslands
Miðlun þekkingar um klasa – Þáttur háskólanna
Runólfur Smári Steinþórsson, Háskóli Íslands
Að skilja og greina við mótun stefnu – Dæmisögur af árangri
Maria Luisa Blazquez, frá háskólanum Pontificia Conillas, ICADE og IESE Business
School
Sjónarmið stjórnvalda
Elvar Knútur Valsson, iðnaðar- og viðskiptaráðuneyti
Kynning á nýju klasaframtaki
Kynnir Ögmundur Haukur Knútsson, Háskólinn á Akureyri
Álklasinn – Guðbjörg Óskarsdóttir
Heilbrigðisklasinn – Friðfinnur Hermannsson
Hönnunarmiðstöð íslands – Halla Helgadóttir
Ársrit klasa – kynning og kortlagning klasa á Íslandi
Hannes Ottósson, Nýsköpunarmiðstöð Íslands
Ráðstefnulok
Vinnustofa fyrir klasastjóra með Mariu Luisa Blazquez
vettvangi. Léttar veitingar á meðan vinnustofu stendur.
Kl. 09:00 – 09:10
Kl. 09:10 – 09:15
Kl. 09:15 – 09:25
Kl. 09:25 – 09:55
Kl. 09:55 – 10:05
Kl. 10:05 – 10:20
Kl. 10:20 – 10:30
Kl. 10:30 til 12:00
Maria Luisa Blazquez er prófessor í háskólanum Pontificia Conillas, ICADE og kennir einnig við IESE Business
School á Spáni. Sérsvið hennar er stefnumótun, samkeppnihæfni og klasar. Maria Luisa starfar náið með
European Foundation for Cluster Excellence og hefur viðamikla reynslu sem ráðgjafi hjá Arthur D. Little and
Gemini ráðgjafafyrirtækinu.
Stefnumótun – Samkeppnishæfni og árangur klasa
Klasasetur Íslands
s k o ð u n ∙ F R É T T A B L A ð i ð 15Þ R i ð J u D A G u R 1 . D e s e m B e R 2 0 1 5
0
2
-1
2
-2
0
1
5
1
0
:5
4
F
B
0
5
6
s
_
P
0
4
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
4
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
7
4
9
-6
2
9
8
1
7
4
9
-6
1
5
C
1
7
4
9
-6
0
2
0
1
7
4
9
-5
E
E
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
0
5
6
s
_
3
0
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K