Dagblaðið Vísir - DV - 23.06.2009, Qupperneq 21

þriðjudagur 23. júní 2009 21Fókus
á þ r i ð j u d e g i
Vinsælir timburmenn
Ein mynd var frumsýnd um síðustu helgi og henni
tókst ekki á slá The Hangover úr toppsætinu. Year One
kom ný inn í annað sæti en á eftir henni kom Ghost Of
Girlfriends Past í því þriðja. Nú hafa 31.000 manns séð
Hangover á tveimur vikum en hún hefur skilað rúmlega
27 milljónum króna í hagnað.
Flúðu regnið
Djasskvartett Sunnu Gunnlaugsdótt-
ur var á meðal flytjenda á norrænni
djassviku sem haldin var í Wash-
ington-borg nýlega. Upphaflega átti
kvartettinn að halda tónleika á þaki
hins svokallaða „Sænska húss“ á
þjóðhátíðardegi Íslendinga, 17. júní.
Vegna mikilla rigninga voru tón-
leikarnir hins vegar haldnir í aðalsal
hússins. Staðsetningin kom þó ekki
að sök og spilaði kvartettinn fyrir
fullu húsi.
Heimilda-
myndir í nýló
Í kvöld klukkan 20.00 hefst önnur
sería heimildamyndasýninga í
Nýlistasafninu á Laugavegi 26.
Sýndar verða 4 myndir frá ýms-
um löndum sem allar eiga það
sameiginlegt að fjalla um ímynd
og persónusköpun. Sýndar verða
myndirnar Svyato eftir rússneska
heimildargerðamanninn Victor
Kossakovsky og Alone eftir Audri-
us Stonys. Í Svyato er fylgst með 2
ára barni sem lítur í spegil í fyrsta
skipti og í hinni með ungri stúlku
sem heimsækir móður sína í
fangelsi en myndin sýnir ómæld-
an einmanaleika manneskjunnar.
ísaFold á Kjar-
Valsstöðum
Kammersveitin Ísafold heldur tón-
leika á Kjarvalsstöðum næstkom-
andi fimmtudag klukkan 20.00.
Tónleikarnar eru samstarfsverkefni
Ísafoldar og Listasafns Reykjavíkur
en ásamt sveitinni koma fram þrjú
ung tónskáld. Þeir Högni Egilsson,
Viktor Orri Árnason og Gunnar Ka-
rel Másson og verða verk þessara
efnilegu og spennandi tónskálda
meðal annarra á efnisskránni. Á
henni verður einnig að finna tónlist
eftir Nico Muhly og Daníel Bjarna-
son.
Bókin Íslenska efnahagsundrið: Flug-
eldahagfræði fyrir byrjendur eftir Jón
Fjörni Thoroddsen er fyrsta bókin
um efnahagshrunið þar sem umfjöll-
unin afmarkast að mestu við ábyrgð
eigenda og stjórnenda bankanna og
stærstu fyrirtækja og eignarhaldsfé-
laga landsins. Í hinum tveimur bók-
unum um hrunið sem komið hafa út
nýlega, Sofandi að feigðarósi eftir Ólaf
Arnarson og Hrunið eftir Guðna Th.
Jóhannesson, var ekki fjallað mjög ít-
arlega um þennan þátt.
Margir telja hins vegar að banka-
mennirnir og auðmennirnir séu þeir
sem beri mesta ábyrgð og líklega er
sú skoðun útbreidd hér á landi um
þessar mundir. Til að mynda held-
ur hagfræðingurinn Robert Wade
því fram í grein sinni um efnahags-
hrunið, Ísland sem Íkarus, að eigend-
ur bankanna hafi verið þeir sem áttu
stærstan þátt í efnahagshruninu en
þessir sömu aðilar voru einnig eig-
endur stærstu fyrirtækja landsins
– Wade telur svo að Fjármálaeftirlit-
ið og Seðlabankinn beri næstmesta
ábyrgð.
Jón Fjörnir kemst að svipaðri nið-
urstöðu í sinni bók. Í lokaorðum bók-
arinnar segir hann að það sé ljóst að
á Íslandi á liðnum árum hafi hags-
munir heildarinnar vikið fyrir hags-
munum fárra því sérhagsmunir út-
rásarvíkinganna hafi gengið þvert á
hagsmuni þjóðarinnar og því fór sem
fór. Umfjöllun Jóns er tilraun til að
skýra hvernig þetta gerðist.
Þessi niðurstaða Jóns er að öllum
líkindum rétt og því má segja að það
besta við bók hans sé fókusinn eða
nálgunin sem hann velur til að fjalla
um hrunið; úrvinnslunni er svo veru-
lega ábótavant. Bókin er reyndar svo
hroðvirknislega unnin og illa að það
er einkennilegt að hún hafi verið gef-
in út í þessari mynd en það skýrist
sennilega meðal annars af því að Jón
gaf bókina út sjálfur.
Frásögn innanbúðarmanns?
Jón Fjörnir er kynntur til sögunn-
ar sem hagfræðingur og fyrrverandi
verðbréfamiðlari sem gjörþekki „þær
leikfléttur og undrameðul sem voru
drifkraftur íslensku útrásarvíking-
anna“ en Jón starfaði hjá verðbréfa-
fyrirtækinu Nordvest og síðar hjá
sparisjóðnum Byr.
Þessi kynning á Jóni sem innan-
búðarmanni úr íslensku viðskiptalífi
vekur hins vegar vonir um innihald
bókarinnar sem ekki eiga fyllilega rétt
á sér því Jón byggir hana að mestu
leyti á fréttum sem birst hafa um ís-
lenskt viðskiptalíf og hrunið í fjöl-
miðlum, aðallega í Morgunblaðinu,
en ekki á frásögnum heimildarmanna
og öðrum frumheimildum innan úr
viðskiptalífinu. Bókin bætir því ekki
miklu við þá þekkingu sem fyrir var
þrátt fyrir að búast megi við því út frá
kynningunni á Jóni.
Fínt yfirlit um vanþróaðan
fjármálamarkað
Í bókinni er að finna fínt yfirlit yfir
sögu og þróun hlutabréfaviðskipta á
Íslandi frá 1980 til 2001. Þetta yfirlit
er fróðlegt fyrir þá sem ekki þekkja þá
sögu því hún sýnir hversu vanþróað-
ur íslenski fjármálamarkaðurinn var
enda einn sá í yngsti í heimi, líkt og
Jón Fjörnir bendir á.
Jón segir til dæmis að fram til árs-
ins hafi regluverk með fjármálastarf-
semi á Íslandi verið mjög vanþróað
og að þeir sem unnu í fjármálageir-
anum hafi getað gert nánast hvað
sem var til að maka krókinn fyrir sig
og sína. Jón segir að besta dæmið um
slíka misnotkun hafi verið viðskipti
með bréf í deCODE.
Sennilega er mikilvægt að taka til-
lit til þessarar vanþróunar íslensks
fjármálamarkaðar og eftirlits með
honum þegar menn velta fyrir sér or-
sökum hrunsins.
Að frátaldri þessari umfjöllun
segir Jón ekki margt í bókinni sem
þeir sem vel hafa fylgst með fréttum
á liðnum árum kannast ekki við, ef
undan eru skildar ýmsar slúðursögur
og molar um íslensku auðmennina
sem vekja kátínu en jafnframt spurn-
ingar þó að þær skipti kannski ekki
miklu máli fyrir stóra samhengið.
Auðmennirnir líkari „sjoppueig-
endum og mafíósum“
Umfjöllun Jóns Fjörnis í bókinni
hverfist að mestu í kringum þátt
þriggja stærstu viðskiptablokkanna
í landinu í hruninu og hvernig völd-
in og auðurinn í íslensku viðskipta-
lífi safnaðist smám saman að mestu
á þeirra hendur eftir einkavæðingu
ríkisbankanna árið 2003. Þettu eru
Baugur, Björgólfarnir og Kaupþings-
menn en hver þessara blokka átti
sinn banka og sinn fjölmiðil að því er
segir í frásögn Jóns.
Bók Jóns gefur yfirlit um bak-
grunn og uppgang þessara þriggja
viðskiptablokka og rekur uppruna og
tengsl þeirra manna sem tilheyrðu
þessum þremur hópum. Tilgáta Jóns
er sú að stór þáttur í hruninu sé að
þessir aðilar hafi, í krafti eignarhalds
síns yfir bönkunum, byrjað að lána
eignarhaldsfélögum „hvers annars í
hring“ frá seinni hluta árs 2007 þegar
byrjaði að síga á ógæfuhliðina í fjár-
málalífi landsins með falli eignar-
haldsfélagins Gnúps. Þessi hringekja
fjármagnsflæðis út úr bönkunum og
til þessara eignarhaldsfélaga gat ekki
gengið endalaust samkvæmt Jóni
auk þess sem eftirlitsaðilar og stjórn-
málamenn fá á baukinn fyrir að hafa
ekki sýnt þessum fjármagnseigend-
um meira aðhald.
Jón telur einnig að hér á landi hafi
verið skortur á gagnrýnni hugsun í
garð auðmannanna sem hafi þegar
allt kom til alls verið líkari „sjoppu-
eigendum og mafíósum“.
Sundurlaus bók
Bók Jóns hefði getað orðið miklu
betri ef hann hefði gefið sér aðeins
meiri tíma til að vinna hana og leitað
sér aðstoðar með yfirlestur bókarinn-
ar og framsetningu hennar því fókus-
inn sem hann velur sér er góður og
vel afmarkaður.
Þessi galli bókarinnar sést með-
al annars í því að stundum er ekkert
samræmi á milli blaðsíðna; lesandi
klárar að lesa eina blaðsíðu, flettir,
en svo byrjar einhver allt önnur um-
ræða á næstu síðu sem tengist ekkert
því sem Jón ræddi á síðunni á undan.
Þetta sést til dæmis á blaðsíðu 120
þegar allt í einu er byrjað að ræða um
endurskoðanda sem ekki hefur kom-
ið fyrir áður auk þess sem umræðan
um hann tengist ekki blaðsíðunni á
undan. Þetta er algengur galli á bók-
inni því samhengi vantar oft á tíðum
í textann og umfjöllunina; einstaka
setningar og blaðsíður koma eins og
álfur út úr hól og menn eru kynntir
til sögunnar án þess að föðurnafns
þeirra sér getið, sbr. „Halldór“ á blað-
síðu 85.
Staðreyndavillur og bágborin
heimildavinna
Eins eru margar staðreyndavillur í
bókinni. Þannig er sagt frá því að Vil-
hjálmur Þ. Vilhjálmsson, fyrrverandi
borgarstjóri í Reykjavík, hafi gjarn-
an flogið með Björgólfi Guðmunds-
syni til London að horfa á West Ham
spila fótbolta. Eftir að bókin var gefin
út kom hins vegar í ljós að Vilhjálm-
ur hafði ekki gert þetta og Jón Fjörnir
viðurkenndi að hann hafði ekki verið
með nægilega góða heimild fyrir sög-
unni. Eins segir Jón Fjörnir að Haf-
liði Helgason, fyrrverandi viðskipta-
blaðamaður, hafi verið ráðinn til REI
af Jóni Ásgeiri og Hannesi Smárasyni
en ekki Bjarna Ármannssyni – sem
er hið sanna í málinu – og Halldór J.
Kristjánsson, fyrrverandi bankastjóri
Landsbankans, er rangfeðraður sem
Kristinsson. Mörg fleiri slík mistök
er að finna í bókinni sem bera vott
um skort Jóns á þekkingu og góðum
heimildum.
Einnig ber að geta þess að heim-
ildanotkun Jóns Fjörnis er verulega
ábótavant. Hann getur hvorki heim-
ilda neðanmáls né aftast í bókinni
auk þess sem enga heimildaskrá er
að finna í henni eða atriðisorðaskrá.
Þetta er sérstaklega hvimleitt í ljósi
þess hversu mikið Jón Fjörnir tekur
upp úr dagblöðum og öðrum fjöl-
miðlum.
Allt þetta hefði mátt bæta með að-
eins meiri yfirlegu en ljóst er að Jón
Fjörnir vildi koma bókinni út sem
fyrst og því er trúverðugleiki hans ekki
ýkja mikill auk þess sem gæði bókar-
innar eru margfalt minni fyrir vikið.
Íslenska efnahagsundrið:
flugeldahagfræði fyrir
byrjendur
Höfundur: jón Fjörnir Thoroddsen
Útgefandi: Brúðuleikur
bækur
HroðVirKnisleg
bóK um Hrunið