Dagblaðið Vísir - DV - 09.05.2011, Blaðsíða 13

að keyra börnin okkar á milli staða
hér líka. Miðað við fámenni Reykja-
víkur eru vegalengdirnar líka ógur-
legar og ekki fara almenningssam-
göngur batnandi.“
Reiði ömmu og afa
Annað sem vert er að hafa í huga
er að offita er tiltölulega nýr vandi
í vestrænum þjóðfélögum. Þar sem
fólk glímdi við sult fyrir hundrað
til tvöhundruð árum er það mann-
inum eðlislægt að hafa áhyggjur
af næstu máltíð. Og nú þegar fólk
hefur í sig og á eru varnir líkamans
veikari fyrir ofþyngd en sulti. „Nú
þegar við búum í samfélagi þar sem
við eigum alltaf mat vinna hefðirn-
ar og líffræðin á móti okkur.
Við virðumst vera genetískt stillt
inn á að gefa börnum að borða.
Börn sem taka vel við gleðja bæði
foreldra sína og ömmu og afa. Oft
er jafnvel brugðist harkalega við
þegar ég segi fólki hvað það er að
gera barninu.
Stundum segja ömmur að þar
sem þær fá barnið bara einu sinni
í viku megi þau nú hafa það gott
saman. En það er alveg á hreinu að
ef við getum fitnað á annað borð
þá er alveg nóg að sleppa sér einu
sinni í viku til að fitna. Við fitnum
ekki endilega á hverjum degi. Við
fitnum þegar við borðum of mikið.
Til dæmis þegar við förum í pönnu-
kökur með rjóma hjá ömmu og
fáum endalaust magn.“
Aukakaloríurnar í ofurstærð
Magnið er lykilatriðið segir hann,
ekki tegundirnar. „Það er engin
ástæða til að taka út mat sem mað-
ur myndi sakna. Ég segi fólki alltaf
að borða bestu konfektmolana, það
eru þessir fyrstu tveir, og sleppa
hinum. Fólk verður að beita skyn-
seminni og það er ekkert sem segir
að börn á mismunandi aldri eigi að
fá jafn mikið nammi. Við þurfum að
kenna þeim að velja og setja þeim
mörk.
Í nútímasamfélagi þar sem fólk
vinnur lengi og lifir hratt kaupir
fólk kannski oftar tilbúinn mat en
áður. Það er hægt að kaupa hollan
tilbúinn mat en hann er kannski
dýrari. Nú hafa flestir minni fjárráð
og það kemur kannski fram núna.
Þá er vert að hafa í huga að þegar
boðið er upp á „supersize“ er reynt
að telja manni trú um að maður sé
að gera betri kaup. Í raun eru þetta
bara aukakaloríur sem engin þörf
er á og því má velta því fyrir sér
hversu góð kjörin eru í raun og veru
til lengri tíma litið.“
Offita foreldra eykur líkurnar
Börn sem eru of þung eiga það öll
sammerkt að borða meira en þau
brenna. Offita er reyndar algeng-
ari á meðal þeirra sem búa við bág
kjör. Kannski vegna þess að þeir hafa
ekki efni á hollum og góðum mat og
kannski vegna þess að þeir hafa ekki
efni á því að senda barnið í íþróttir.
Auk hreyfingar og mataræðis er
offita foreldra einn helsti áhættuþátt-
urinn. Samkvæmt erlendri rannsókn
kom í ljós að líkur á ofþyngd eru sex
sinnum meiri hjá stúlkum og þrisv-
ar sinnum meiri hjá drengjum sem
áttu of þunga foreldra en jafnaldra
þeirra sem áttu foreldra með eðlileg-
an líkamsþyngdarstuðul. „Hegðun
er að hluta til erfð og að hluta til lærð
þannig að það er algengt að foreldr-
arnir eigi líka við vanda að stríða ef
börnin eru of þung. En það er ekkert
algilt í þeim málum.
Stundum er bara einn einstak-
lingur í fjölskyldunni of þungur og
stundum eiga börnin grönn systkini.
Aðstæður þessara barna eru mjög
misjafnar.“
Sykur og matarfíkn
Stundum er talað um efnaskipti og
aðrar líffræðilegar orsakir fyrir of-
fitu en Ragnar segir að í raun sé af-
skaplega lágt hlutfall of þungra með
þekktar læknisfræðilegar skýring-
ar fyrir offitunni. Oftast sé ástæðan
flókið samspil umhverfis og erfða.
Sum börnin sem Ragnar hefur
meðhöndlað eru klárlega með mat-
arfíkn. „Það er misskilningur að all-
ir feitir séu með matarfíkn en hins
vegar verðum við að horfa til þess að
hraður sykur er ávanabindandi.“
Hann treystir sér ekki til þess að
skýra það út hvernig börn verða fík-
in í mat en segir að rannsóknir bendi
á að brjóstamjólk sé verndandi. Að
flöskumjólk á fyrstu mánuðunum í
lífi barnsins geti haft áhrif. „Hvernig
það virkar veit enginn,“ segir Ragnar.
„Kannski er það spurning um það
hvað maður kýs og finnst gott.
Aðrar rannsóknir benda á að
samsetning fæðunnar skipti máli.
Hraður sykur og fita gefa minni
mettunartilfinningu en önnur fæða.
Hraður sykur sem þú drekkur
skráist ekki sem matur heldur sem
vökvi þannig að þegar þú drekkur
glas af kóki dregur þú ekki úr fæð-
unni til móts við þá orku sem þú
fékkst úr kókinu. Það er aftur á móti
vel þekkt að börn sem drekka mikla
mjólk hafa minni matarlyst því
mjólkin skráist sem matur.“
Gætu aldrei hjálpað öllum
Teymið á Landspítalanum hefur
ekki burði til þess að hjálpa öllum
þessum tuttugu prósentum barna
sem eru of þung en þau reyna að
hjálpa þeim sem eru í mestum
vanda. „Við gætum aldrei hjálpað
öllum því það er um þúsundir barna
að ræða. Vandinn er kannski sá að
börn eru oft orðin ansi feit þegar
maður loksins sér það og fjölskyld-
an bregst við. Til að geta gripið inn í
þarf að horfa á vaxtakúrfur því dreif-
ingin á fitunni er önnur en hjá full-
orðnum.“
Það er þó mikilvægt að bregðast
við áður en börn verða of feit því þá
er enn tiltölulega auðvelt að snúa
blaðinu við. „Það er mikið auðveld-
ara en að leysa vanda sem þegar er
orðinn. Þar kemur þjóðfélagið inn í.
Við verðum að hjálpast að. Foreldr-
ar verða að fylgjast með börnunum
sínum. Ef barn á leikskólaaldri sýn-
ir mat mikinn áhuga og er aldrei satt
verða foreldrar að leita sér aðstoðar.“
Að lokum segir hann að það
sé jákvætt að hlutfall of þungra og
feitra barna sé ekki að aukast leng-
ur, hvorki hér né í Evrópu. „Það seg-
ir okkur að þetta eru ekki hamfarir
sem við erum máttlaus gagnvart. Við
getum brugðist við og sem þjóðfélag
verðum við að fara yfir það hvern-
ig við getum hjálpast að og breytt
þessu.“
Úttekt | 13Mánudagur 9. maí 2011
„Barnið mitt er matarfíkill“
n Börn sem eru of þung 9 ára gömul eru í
mun meiri hættu á að vera of þung á full-
orðinsárum. Það eru meiri líkur en minni á að
þau verði áfram of þung.
n Offitu fylgja félagsleg vandamál. Börn
eiga erfiðara með að taka þátt í ýmsum
tómstundum. Eins verða þau fyrir aðkasti
vegna útlitsins, lenda í útskúfun og eigin
útskúfun. Sum þeirra telja sig ekki þess virði
að vera með í hópnum og draga sig í hlé. Loka
sig jafnvel af.
n Offita hefur slæm
áhrif á sjálfsmyndina
og það getur valdið
margvíslegum vanda,
meðal annars náms-
örðugleikum.
n Slæm sjálfsmynd
eykur ekki á gleðina.
Slæm andleg líðan og þunglyndi eru algeng
á meðal of feitra. Kvíði er til dæmis algengur
á meðal þeirra barna sem meðhöndluð eru á
Landspítalanum.
n Liðverkir og skekkjur í stórum liðamótum
eins og hnjánum eru algengir kvillar. Sömu-
leiðis eru þessi börn í meiri hættu varðandi
slitgigt.
n Sykursýki hefur greinst í æ yngri börnum
erlendis. Sem betur fer er enn ekki mikið af
því á Íslandi en þessi börn eru engu að síður í
meiri hættu á að þróa með sér sykursýki fyrr
en annars hefði orðið ef þá nokkurn tímann.
Það sama á við um hjarta- og æðasjúkdóma,
svo sem æðakölkun, of háan blóðþrýsting,
kæfisvefn og ýmsar tegundir krabbameina.
n Offita barna er tengd við auknar líkur á
ótímabærum dauða og skerta hæfni og
örorku á fullorðinsárum. Offituvandamálið
hefur ekki aðeins slæm áhrif á einstaklinga
heldur á samfélagið allt.
Skaðsemi offitu barna
„Vandinn er kannski
sá að börn eru
oft orðin ansi feit þegar
maður loksins sér það og
fjölskyldan bregst við.
Mæðgurnar glíma við matarfíkn Anna Sigríður
Jónsdóttir hefur barist fyrir því að dóttir hennar nái
tökum á matarfíkninni. Vandann þekkir hún sjálf og
veit því hvað það er sárt að eiga við hann.
n Börn eiga ekki
að fara í megrun.
Almennt á fólk
ekki að fara í
megrun að sögn
Ragnars Bjarna-
sonar læknis á
Landspítalanum
sem segir það fitandi að fara í megrun.
n Ef fólk ætlar að halda þyngdinni
í skefjum á það ekki að léttast um
meira en um það bil 1 kíló á mánuði.
Framfarirnar eiga að taka tíma.
n Samkvæmt Ragnari þá tapar fólk
að jafnaði 6 kílóum á mánuði í flestum
megrunarkúrum. Þar af eru 2 kíló vatn, 2
kíló fita og 2 kíló vöðvar. Ef lífsstílsbreyt-
ing fylgir ekki bætast kílóin fljótlega
aftur á og þá yfirleitt sem 2 kíló af vatni
og 4 kíló af fitu. Eftir stendur að við-
komandi er í verra ástandi en hann var.
Varist megrun
n 20 prósent
níu ára íslenskra
barna eru
talin of þung og 5
prósent of feit.
n 30 börn hafa
leitað til Mið-
stöðvar matarfíkla á síðustu fimm árum.
n 100 börn hafa fengið meðferð á Land-
spítalanum vegna offitu. Vísa hefur þurft
fleirum frá vegna skorts á mannafla.
n 22 milljónir barna voru taldar of
þungar af Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni
árið 2005, þar af 75 prósent í lág-
tekjulöndum.
n 1,6 milljarðar einstaklinga yfir 15 ára
aldri voru taldir of þungir af Alþjóðaheil-
brigðisstofnuninni árið 2005. Þar af voru
400 milljónir of feitar.
n 2,3 milljarðar
manna verða of þungir
árið 2015 samkvæmt
spá Alþjóðaheil-
brigðisstofnunarinnar
árið 2005 og þar af
700 milljónir of feitar.
n Offita barna á aldrinum 6–18 ára hefur
fjórfaldast í Bandaríkjunum á síðustu
20 árum.
n Á Íslandi hefur offita meðal fullorðinna
tvöfaldast á 20–25 árum. Hún er nú
nálægt 20 prósentum. Til viðbótar má
áætla að önnur 35 prósent séu yfir
æskilegri þyngd. Líklega eru um 24
prósent íslenskra barna of þung.
Offita alheimsvandi