Dagblaðið Vísir - DV - 08.06.2011, Blaðsíða 20

20 | Fókus 8. júní 2011 Miðvikudagur
xxx:
xxx
Nánustu samverkamenn Davíðs
Oddssonar, fyrrverandi forsætisráð-
herra og núverandi ritstjóra Morg-
unblaðsins, segja stundum að ýms-
ir gagnrýnendur hans séu haldnir
„Davíðs-heilkenninu“ ef þeir ganga
of langt í því að kenna ráðherran-
um fyrrverandi um það sem mið-
ur fer eða fór í íslensku samfélagi.
Hugmyndin um „Davíðs-heilkenn-
ið“ gengur því út á að hægt sé að fá
Davíð Oddsson þannig á heilann að
menn geri of mikið úr meintri ábyrgð
hans á því sem á sér stað í samfé-
laginu og að skoðanir manna og mat
þeirra á staðreyndum verði óskyn-
samlegt fyrir vikið.
Björn Bjarnason, fyrrverandi
dómsmálaráðherra, virðist vera
haldinn öðru og geróíku heilkenni
en hörðustu andstæðingar Davíðs:
Nefnilega Baugsheilkenninu. Björn
hefur sent frá sér bók um Baugs-
málið þar sem hann fjallar um rann-
sóknina og réttarhöldin yfir stærstu
eigendum og stjórnendum fjár-
festingafélagsins á árunum 2002 til
2008. Í bók Björns er að finna ágæt-
is samantekt á helstu staðreyndun-
um í sögu þessa máls. Þetta sögu-
lega yfirlit, annáll Baugsmálsins, er
helsti kostur bókarinnar. Ágætt er að
fá þessar helstu staðreyndir málsins
í einni bók þó fullyrða megi að ein-
hver annar en Björn hefði átt að taka
þennan annál saman og leggja út frá
honum. Bók Björns sýnir nefnilega
hversu hættulegt það getur verið fyr-
ir höfunda að skrifa um eitthvað sem
þeir hafa megna andúð á.
Vandamálið er að í hvert skipti
sem Björn hættir að telja upp blá-
kaldar staðreyndir og blandar skoð-
unum sínum eða túlkunum á Baugs-
málinu í frásögnina verður hún
ótrúverðug þar sem andúð Björns á
Baugsmönnum er talsverð. Því er af
og frá að Björn skrifi bókina á „hlut-
lægan hátt“, líkt og hann segir sjálf-
ur í inngangsorðum sínum (bls. 9).
Bókin er fyrst og fremst áróðursrit
þar sem settar eru fram margar lang-
sóttar samsæriskenningar um ýmsa
anga Baugsmálsins í bland við stað-
reyndir. Skrif Björns eru því miklu
frekar huglæg en hlutlæg á heildina
litið og hafa flestar þessar kenning-
ar hans birst opinberlega áður í ein-
hverri mynd.
Óþarfa áróðursbrögð
Í þessari gagnrýni á bók Björns felst
auðvitað ekki sú skoðun að stjórn-
endur og eigendur Baugs hafi stund-
að eðlileg, siðleg og lögleg viðskipti
og að ekki hefði átt að höfða Baugs-
málið: Jón Ásgeir Jóhannesson og
Tryggvi Jónsson voru dæmdir fyrir
lögbrot í málinu þó svo að flestum
ákæruliðunum hefði verið vísað frá.
Jón Ásgeir og Tryggvi eru því dæmdir
efnahagsbrotamenn.
Við þetta bætast þær fjölmörgu
fréttir sem hafa verið sagðar af við-
skiptafléttum Jóns Ásgeirs og við-
skiptafélaga hans fyrir og eftir
íslenska efnahagshrunið 2008 – við-
skipti sem virðast talsvert alvarlegri
en það sem ákært var og dæmt fyr-
ir í Baugsmálinu. Meðferð Jóns Ás-
geirs og viðskiptafélaga hans á Glitni
er til rannsóknar hjá sérstökum sak-
sóknara íslenska efnahagshruns-
ins og hefur verið framkvæmd hús-
leit hjá þeim vegna þessara mála.
Sömuleiðis hefur slitastjórn Glitnis
höfðað skaðabótamál á hendur Jóni
Ásgeiri og viðskiptafélögum hans
vegna meðferðar þeirra á bankan-
um. Tölvupóstar frá Jóni Ásgeiri sem
lagðir hafa verið fram í skaðabóta-
máli Glitnis sýna að fjárfestirinn var
skuggastjórnandi í bankanum sem
gat fengið stjórnendur hans til að
gera nokkurn veginn það sem hon-
um hentaði. Svipaðar upplýsingar
um óeðlileg afskipti Jóns Ásgeirs af
rekstri Glitnis koma fram í skýrslu
rannsóknarnefndar Alþingis. Jón Ás-
geir og viðskiptafélagar hans eru því
ennþá í sigti ákæruvaldsins á Íslandi
vegna meintra efnahagsbrota þó ekki
sé hægt að fullyrða neitt um hvað
kemur út úr þessum rannsóknum og
málaferlum gegn þeim.
Af ýmsu vafasömu er því að taka
í viðskiptasögu þeirra Baugsmanna.
Björn Bjarnason ætti ekki að þurfa á
neinum áróðursbrögðum að halda í
umfjöllun sinni um þá og Baugsmál-
ið – nóg er af grugginu.
Samantekin ráð
Áróðursbrögð Björns eru gegnum-
gangandi í bókinni. Þessi brögð hans
snúast fyrst og fremst um að reyna
að sanna þá kenningu sína að Baug-
ur hafi hrundið af stað einu allsherj-
arsamsæri í kjölfar upphafs Baugs-
málsins. Björn telur að ótrúlega
margir aðilar í íslensku samfélagi
hafi tekið þátt í þessu samsæri með
Baugi. Tilgangur samsærisins var
að reyna að snúa almenningsálitinu
fyrirtækinu í hag og gegn forystu
Sjálfstæðisflokksins og ákæruvald-
inu sem höfðaði Baugsmálið. Björn
skortir hins vegar tilfinnanlega rök
fyrir flestum af fullyrðingum sínum
um þátttakendurna í þessu samsæri.
Fremst í flokki í samsærinu gegn
Sjálfstæðisflokknum og ákæruvald-
inu, að mati Björns, fóru Fréttablað-
ið og Samfylkingin en einnig RÚV og
Háskóli Íslands. Á blaðsíðu 408 seg-
ir Björn til dæmis: „Pólitískir óvinir
Davíðs urðu vinir Baugs. Undir for-
ystu Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur
tók Samfylkingin höndum saman við
Baugsmenn. Af hálfu Samfylkingar-
innar var kosningabaráttan vorið
2003 háð undir eigin merkjum og
Baugs.“ Um þátttöku Ríkisútvarps-
ins og háskólans í Baugssamsærinu
segir Björn: „Enn höfðu Baugsmenn
leitað út fyrir landsteina og keypt
lögfræðilegt álit samhliða því sem
Háskóli Íslands og RÚV voru virkjuð
til að árétta mikilvægi boðskaparins.“
Þátttakendur í samsæri
Gunnar Smári Egilsson, Hallgrímur
Helgason og fleiri einstaklingar eru
svo einnig nefndir til sögunnar og
sagt að þeir hafi verið gerðir út af
örkinni til að taka upp hanskann
fyrir Baug. „Nú er ég ekki í minnsta
vafa um að það voru samantekin
ráð í september 2002 að þeir Hall-
grímur Helgason og Gunnar Smári
Egilsson héldu samtímis fram á rit-
völlinn og gerðu árás á Davíð Odds-
son. Tilgangurinn var að draga at-
hygli frá refsiþætti Baugsmálsins og
gera það að pólitísku bitbeini“ (bls.
38). Þessi kenning er hugarburður
Björns þar sem hann færir ekki rök
fyrir henni.
Björn segir það svo berum orð-
um, eða ýjar að því, að Egill Helga-
son, Þorvaldur Gylfason, Tryggvi
Gunnarsson, umboðsmaður Alþing-
is, og ótal fleiri einstaklingar, hátt
settir og lágt settir, allt frá ritstjór-
um á dagblöðum til aumra blaða-
og umbrotsmanna, hafi sömuleiðis
verið þátttakendur í þessu allsherjar-
samsæri Baugs. Um Þorvald og Gest
Jónsson, lögmann Jóns Ásgeirs, segir
Björn til dæmis: „Skrif Þorvalds um
leka frá lögreglunni og krafa Gests
um rannsókn á honum, voru liður
í tilraunum Baugsmanna og mál-
svara þeirra til að grafa undan trú-
verðugleika lögreglunnar“ (bls. 122).
Þessar langsóttu og yfirleitt órök-
studdu kenningar um aðild nafn-
greindra stofnana og manna að
samsæri Baugs, auk sambærilegra
gildishlaðinna fullyrðinga, draga því
allverulega úr gæðum bókarinnar.
Samkvæmt kenningu Björns beittu
margar af stofnunum og fyrirtækj-
um íslensks samfélags, auk þekktra
manna úr þjóðlífinu sem tengdust
Baugi ekki neitt, sér beinlínis fyrir fé-
lagið í deilunum um Baugsmálið.
Samkvæmt Birni gegnsýrði Baug-
ur nánast íslenskt samfélag á þess-
um árum og má ímynda sér hvernig
hann hefur séð Jón Ásgeir Jóhannes-
son fyrir sér í höfuðstöðvum Baugs í
Túngötunni, togandi í spotta hingað
og þangað um samfélagið, hringj-
andi í þekkta rithöfunda, prófessora
og álitsgjafa til að segja þeim að skrifa
hitt eða þetta í þágu Baugs. Erfitt er
að skilja þessar samsæriskenningar
Björns á annan hátt en að pólitískar
ástæður séu á bak við þær: Hann vill
koma höggi á pólitíska andstæðinga
með því að bendla þá án haldbærra
sannana við hinn illa Baug.
Valkvætt minni
Þegar litið er til þessara samsæris-
kenninga Björns þarf engan heldur
að undra að önnur umræða hans í
bókinni sé lituð af þessu Baugsheil-
kenni hans. Þannig er minni Björns
afar valkvætt þegar kemur að því að
setja uppgang Baugs í samhengi við
íslenska efnahagshrunið.
Inntakið í skoðunum Björns á
þessu atriði má skilja sem svo að
ákæruvaldið og Sjálfstæðisflokk-
urinn hafi reynt að koma í veg fyrir
frekari uppgang Baugs í byrjun þess-
arar aldar. Hann segir Baug hafa bar-
ist gegn hugmyndum um að brjóta
upp auðhringi til að koma í veg fyrir
einokun og fákeppni á markaði og að
fyrirtækið hafi náð að koma í veg fyr-
ir að fjölmiðlafrumvarp ríkisstjórnar
Davíðs Oddssonar yrði samþykkt. Þá
beitti Baugur sér í Baugsmálinu með
þeim hætti sem Björn lýsir í bók-
inni. Að mati Björns markaði þetta
andvaraleysi gagnvart Baugi farveg-
inn sem leiddi íslensku þjóðina að
hruninu. „Árið 2004 voru aðstæður
aðrar en árið 2002 af því að bankarn-
ir, Landsbanki Íslands og Kaupþing,
tóku afstöðu með Baugi. Bankarnir
stofnuðu lánalínur sem gerðu Baugi
kleift að fara sínu fram við útþenslu
fjölmiðlaveldis síns. Leiðin til hruns-
ins 2008 var mörkuð“ (bls. 112).
Ábyrgð Baugs
Björn virðist því, samkvæmt því sem
hann segir í bókinni, skella hruninu
2008 að mestu á Baug en ekki á aðr-
ar auðblokkir eða stjórnmálaflokk-
ana sem stýrðu landinu á þessum
árum. Þannig minnist Björn aðeins
einu sinni á Björgólfsfeðga og S-hóp-
inn og kaup þessara aðila á Lands-
bankanum og Búnaðarbankanum
árið 2002. Engin gagnrýnin umræða
er um einkavæðinguna og hvort rétt
hafi verið af Sjálfstæðisflokknum
og Framsóknarflokknum að nánast
handvelja þá kaupendur sem þeim
þóknaðist.
Eins og frægt er orðið var kom-
ist að samkomulagi við Björgólfs-
feðga um að Kjartan Gunnarsson
sæti áfram í bankaráði Landsbank-
ans eftir einkavæðingu hans til að
tryggja „pólitískt talsamband“ við
Sjálfstæðisflokkinn. Björn ræðir ekki
einkavæðinguna og hvaða áhrif nýju
eigendur ríkisbankanna fyrrverandi
höfðu á íslenskt efnahagslíf á árun-
um 2002 til 2008. Þessir tveir bankar,
sem var stjórnað af öðrum tveimur
stórum viðskiptablokkum, hrundu
einnig haustið 2008 líkt og Glitnir
sem var að stærstu leyti í eigu Jóns
Ásgeirs og viðskiptafélaga hans. Eig-
endur þessara fyrrverandi ríkisbanka
hegðuðu sér á sambærilegan hátt og
eigendur Glitnis og tæmdu bankana
sömuleiðis að innan eins og Björn
segir um Baugsmenn í tilfelli Glitn-
is. Baugur markaði því alls ekki einn
leiðina til hrunsins 2008.
Björn getur því ekki haldið fram
þessari kenningu sinni um hrunið og
Baug. Ábyrgðin á hruninu liggur að
hluta hjá eigendum Baugs en einnig
miklu víðar, meðal annars hjá öðr-
um viðskiptablokkum sem áttu hina
bankana, sem og hjá stjórnmála- og
embættismönnum, líkt og réttar-
höldin yfir Geir H. Haarde og um-
fjöllun um vanrækslu stjórnmála-
manna í Rannsóknarskýrslu Alþingis
bendir til.
Snuprar nefndina
Í bókinni snuprar Björn rannsókn-
arnefnd Alþingis fyrir að láta ógert
að fjalla um Baugsmálið í skýrslu
sinni. Björn telur að rannsókn-
arnefndin hefði átt að fjalla um
Baugsmálið þar sem það hefði haft
„mótandi afstöðu til þeirra sem að
lokum voru fremstir í hópi þeirra
sem tæmdu bankana innan frá“
(bls. 416). Athugið að Björn telur að
Jón Ásgeir og viðskiptafélagar hans
hafi verið „fremstir í hópi“ þeirra
sem felldu íslensku bankana þó ekki
liggi almennilega fyrir af hverju þeir
beri meiri ábyrgð á því en til dæmis
Björgólfsfeðgar eða Exista og tengd-
ir aðilar.
Björn telur að þessi þögn rann-
sóknarnefndarinnar um Baugs-
málið geri það að verkum að gagn-
rýni nefndarinnar á eftirlitsaðila og
stjórnsýslu í aðdraganda hrunsins
„missi marks“. Þarna gerist Björn
aftur sekur um að ofmeta mikilvægi
Baugsmálsins fyrir íslenska efna-
hagshrunið. Dæmt var í Baugsmál-
inu í héraðsdómi og Hæstarétti líkt
og ákæruvaldið gerði ráð fyrir: Þrír
menn fengu skilorðsbundna fangels-
isdóma þó að meirihluta ákærulið-
anna hefði verið vísað frá. Málið fékk
því sömu formlegu meðferð í réttar-
kerfinu og önnur sakamál.
Baugsmálið og hrunið
Ætla má að ekki hafi verið fjallað um
Baugsmálið í rannsóknarskýrslunni
vegna þess að höfundar skýrslunn-
ar hafi ekki séð bein tengsl málsins
við íslenska efnahagshrunið, öfugt
við Björn Bjarnason. Ákæruliðirn-
ir í Baugsmálinu fjölluðu um við-
skipti sem áttu sér stað mörgum
árum fyrir fall íslensku bankanna
og áður en þeir lentu í höndunum
á þeim mönnum sem sigldu þeim
í strand. Sú staðreynd að ekki er
fjallað um málið rýrir á engan hátt
trúðverðugleika þeirrar gagnrýni
sem sett er fram á opinbera að-
ila í rannsóknarskýrslunni. Rann-
sóknarnefndin hefði allt eins get-
að fjallað um Hafskipsmálið, sem
dæmt var í níunda áratugnum, þar
sem Björgólfur Guðmundsson,
maðurinn sem Sjálfstæðisflokkur-
inn ákvað að selja Landsbankann
með samþykki Fjármálaeftirlitsins
árið 2002, hlaut fangelsisdóm fyrir
efnahagsbrot. Rannsóknarnefndin
gerði þetta hins vegar ekki þar sem
vandséð er hvaða beinu tengsl Haf-
skipsmálið hafði á íslenska banka-
hrunið. Baugsmálið er sömuleiðis
algert aukaatriði í umræðunni um
íslenska bankahrunið.
Myndin sem Björn dregur upp
af Baugsmálinu, meintri þátt-
töku fjölda einstaklinga í samsæri
Baugs sem og ábyrgð fyrirtækisins
á íslenska góðærinu og efnahags-
hruninu, er því ansi skökk og skæld.
Þessi mynd segir miklu meira um
hugarheim Björns Bjarnasonar en
Baugsmálið sjálft og afleiðingar
þess. Ábyrgð eigenda Baugs á efna-
hagshruninu er mikil – vonandi
verða þeir líkt og aðrir ákærðir og
dæmdir ef þeir frömdu lögbrot í að-
draganda hrunsins – en hún er ekki
með þeim hætti sem Björn teiknar
upp í þessari bók þar sem hann er
sleginn blindu.
Rosabaugur yfir Íslandi
Saga Baugsmálsins
Höfundur: Björn Bjarnason
Útgefandi: Bókafélagið Ugla
432 blaðsíður
Bækur
Ingi Freyr
Vilhjámsson
Samsærisannáll Björns
„Bókin er fyrst og
fremst áróðursrit
þar sem settar eru fram
margar langsóttar sam-
særiskenningar.