Dagblaðið Vísir - DV - 10.06.2011, Blaðsíða 36

M
amma er ég dópisti?“
spurði barnið móður sína
þegar það kom heim úr
skólanum. Vegna þeirrar
neikvæðu umræðu sem hefur verið í
þjóðfélaginu undanfarna daga hafa
börnin fengið þetta í andlitið því þau
eru á rítalíni. Hinir krakkarnir heyra
bæði og sjá þessa umræðu í fjölmiðl-
um og á heimilum sínum og hika ekki
við að skella þessu framan í þau börn
sem þau vita að eru á rítalíni! „Nei auð-
vitað ertu ekki dópisti. Þú ert á lyfjum
sem hjálpa þér alveg eins og gleraugun
hjálpa henni Siggu til að sjá almenni-
lega,“ sagði móðirin blíðlega við barn-
ið sem fór hugsi inn í herbergið sitt til
að melta þetta svar móður sinnar. Mik-
ið var móðirin fegin að skólanum væri
lokið þetta árið því nóg hafði gengið á
í gegnum tíðina með barnið hennar.
Barnið hafði orðið fyrir ýmsu aðkasti
og lent í alls kyns leiðindum í skól-
anum vegna ofvirkninnar og hvatvís-
innar en það var farið að lagast mikið
eftir að lyfin fóru að hjálpa. Sagan hér
að framan er dæmisaga byggð á raun-
veruleika barna með ADHD.
Neikvæð umræða um ofvirknilyf
skýtur upp kollinum reglulega í fjöl-
miðlum. Núna er það vegna neyslu
ungra fíkla sem þessi umræða fór í
gang og skiljanlega því það er skelfilegt
til þess að hugsa að fólk sé að misnota
þessi lyf. Það þarf svo sannarlega að
reyna að gera eitthvað róttækt í þeim
málum en oftar en ekki bitnar þessi
umræða á röngum aðilum og í þetta
sinn bitnar hún á fólki og börnum sem
raunverulega þurfa á þessum lyfjum
að halda.
Lyfin hjálpa syni mínum
Ég á 11 ára gamlan dreng sem er
greindur með ADHD/tourette. Hann
er mjög ör og var dagurinn yfirleitt
mjög erfiður hjá honum áður en hann
fékk lyf. Hann átti mjög erfitt með að
einbeita sér í skólanum og erfitt með
að sitja kyrr. Eftir að hann fór að taka
inn concerta þá hefur allt breyst til
batnaðar en hann er mjög duglegur
í skólanum. Hann situr og lærir vel
og var einn besti nemandinn í sínum
bekk í vetur. Ég veit ekki hvar hann
væri staddur námslega ef hann fengi
ekki þetta hjálpartæki. Já, hjálpartæki
segi ég, því gætuð þið sem notið gler-
augu hugsað ykkur að vera án þeirra?
Ég er viss um að svarið sé nei því þið
sæjuð svo illa án þeirra. Fólk þarf ein-
mitt að líta inn á við til að skilja að lyf-
in hjálpa þessum einstaklingum eins
og gleraugun hjálpa þeim sem þurfa á
þeim að halda til að sjá betur.
Börn voru stimpluð löt eða
heimsk
Fordómar stafa af vanþekkingu. Þeir
sem aldrei hafa átt ofvirk og hvatvís
börn eða hafa aldrei umgengist þau
vita ekkert um hvað þeir eru að tala.
Ég á 28 ára gamlan son sem er fíkill
í dag. Hann er mjög ofvirkur, með
mikinn athyglisbrest og mjög hvatvís
og hefur alltaf verið það. Hann fékk
enga greiningu sem barn og enga
hjálp í skólanum og var bara sagð-
ur húðlatur. Börn voru bara stimpl-
uð löt eða heimsk á þessum árum,
1989 til 1999, ef þeim gekk illa í skóla.
Þegar hann fór í 6. bekk og það fór
að reyna á námsgetu hans, þá hafði
hann ekki lengur úthald í að læra og
gleymdi ýmist bókunum heima eða í
skólanum. Einkunnir hans voru eft-
ir því og það eina sem kennararnir
sögðu við mig næstu árin var að
hann væri svo latur. Einn gekk meira
að segja svo langt að spyrja mig hvort
hann væri læs en hann varð fluglæs
þegar hann var 7 ára þannig að sam-
skipti hans við kennarana voru ekki
mjög mikil og ekki góð.
Vímuefnaneysla í stað
meðhöndlunar
Hann flosnaði síðan upp úr skóla
17 ára og eftir það leitaði hann út
í vímuefnaneyslu. Eins og oft vill
verða þá leita einstaklingar með
ADHD oftar en ekki út í vímuefna-
neyslu ef þeir fá enga meðhöndlun
á sínum sjúkdómi. Þeir hafa mjög
brotna sjálfsmynd, eins og gefur að
skilja, eftir mjög erfiða og misheppn-
aða skólagöngu. Hvað er meira nið-
urdrepandi fyrir barn en að vera allt-
af með lélegar einkunnir og alltaf að
fá skammir fyrir leti í skólanum þeg-
ar ekkert er gert til að hjálpa því eða
athuga hvort það þurfi aðstoð? Að
vera bara stimplaður letingi þrátt fyr-
ir mikla orku og eljusemi? Það bæt-
ir ekki sjálfsmyndina hjá manni og
smám saman lendir maður í slæm-
um félagsskap. Maður fer að prufa
eitt og annað miður gott sem manni
líður vel af og finnst maður í fyrsta
skiptið vera stór. Stærri en allir þessir
sem gerðu lítið úr manni hvort held-
ur það voru kennarar eða aðrir nem-
endur. Þessum einstaklingum finnst
þeir geta allt sem þeir gátu ekki áður
en svo hallar á ógæfuhliðina þegar
að fíknin yfirtekur þá smám saman.
Ég vitna hér í grein Grétars Sigur-
bergssonar læknis í Morgunblaðinu
7. júní síðastliðinn, máli mínu til
stuðnings. Þar segir hann að endur-
teknar rannsóknir hafi sýnt að ung-
menni með ADHD séu helmingi
líklegri en önnur ungmenni til að
lenda í vímuefndavanda og bendir á
að meðferð sé forvörn. Hann bend-
ir einnig á að fullorðnir einstakling-
ar með ómeðhöndlað ADHD njóti
stundum hvorki hæfileika sinna né
greindar í námi, starfi eða samskipt-
um við aðra. Viðeigandi lyfjameðferð
getur bætt líðan þeirra á afgerandi
hátt.
Ég er þess fullviss að elsku dreng-
urinn minn stæði betur í lífinu ef
hann hefði fengið lyf á sínum tíma. Í
dag er hann að berjast við fíkn sína
og hún sigrar hann alltof oft því mið-
ur og það er skelfilega erfitt bæði
fyrir hann og okkur aðstandendurna
að þurfa að takast á við það. Þetta er
eitthvað sem enginn ætti að þurfa að
ganga í gegnum og ég er þess full-
viss að ef hann hefði fengið lyf á sín-
um tíma þá væri hann á allt öðrum
stað í lífinu því hann hafði alla burði
í það, er bæði klár og hæfileikaríkur
drengur.
Mun berjast með kjafti og klóm
Ég get ekki lýst ánægju minni nóg
með það hve fegin ég er að það séu
til lyf sem hjálpa yngri drengnum
mínum. Hann þyrfti mjög líklega
að ganga í gegnum svipaða hluti
og elsti bróðir hans ef ekki væri fyr-
ir lyfin og skilninginn í heilbrigðis-
geiranum og skólakerfinu á þessum
sjúkdómi. Ég get ekki hugsað mér
að horfa upp á annað barn leiðast
út í vímuefni vegna lélegrar sjálfs-
myndar eða misheppnaðrar skóla-
göngu. Því mun ég berjast með kjafti
og klóm fyrir því að barnið mitt fái
að taka inn lyfin sín í friði fyrir for-
dómum í þjóðfélaginu og vona að
fólk fari að skilja að þessi lyf eru að
hjálpa þeim sem þurfa á þeim að
halda.
Lesandi góður ef barnið mitt væri
með sykursýki þyrfti ég ekki að skrifa
þessa grein þar sem allir vita að þá
þyrfti hann á insúlíni að halda. Með
þessu er ég að benda ykkur á að lyf
barnsins míns eru því jafnnauðsyn-
leg og insúlín er barni með sykursýki!
Ég á tvö önnur börn svo ég þekki
líka hvernig það er að eiga „venjuleg“
börn í skóla.
Barnið mitt er
með ADHDOg sonur minn sagði við mig: „Ég held svei mér þá mamma að karlmenn í dag séu bara
orðnir punglausir,““ sagði miðaldra
konan við mig á bryggjunni í smá-
þorpi einu úti á landi fyrir skömmu.
Við höfðum tekið tal saman í þessu
harðbýla þorpi og eitt það fyrsta sem
konan bryddaði upp við mig var
þetta ófremdarástand á karlpeningn-
um í nútímanum. Pungleysi nútíma-
mannsins var henni greinilega ofar-
lega í huga enda hafði sonur hennar
lýst því yfir við hana að hann sæi að
miklu leyti um hin svokölluðu „kven-
mannsstörf“ á heimilinu: Matseld,
þrif, barnaumönnun og annað slíkt.
Konan fussaði og sveiaði yfir þessari
óheillaþróun þar sem karlar væru í
auknum mæli farnir að sinna þess-
um „kvenmannsverkum“ og var enn
hneykslaðri þegar ég sagði henni að
ég sæi nú yfirleitt um matseldina á
mínu heimili og vissi um mörg önnur
dæmi slíks. Mikið hafði breyst á ekki
lengri tíma en einni kynslóð, frá því
hún og maðurinn hennar voru ung:
Þá voru hlutaverkaskipti kynjanna
alveg skýr.
„Hann Diddi minn skipti sko aldrei
um bleyjur á börnunum okkar. Hon-
um datt það bara ekki í hug. Hann
eldaði heldur aldrei,“ sagði konan við
mig og vísaði þar til eiginmanns síns.
Diddi hljómaði eins og karlakarl sem
léti ekki bjóða sér neitt kvenlegt;
sem þættist stundum meira að segja
ekki muna nöfnin á börnunum sín-
um af því að þau væru í verkahring
kvennanna. Ég sagði henni þá að ég
vissi um mörg dæmi þess að menn
á miðjum aldri kynnu varla að rista
sér brauð eða sjóða pylsur, hvað þá
meira, því konurnar þeirra hefðu
alla tíða gengið undir þeim og kokk-
að ofan í þá – fært þeim matinn, eld-
aðan, á silfurfati. Þegar slíkir menn
skilja svo við konurnar sínar kunna
þeir ekki að bjarga sér með mat og
lífsnauðsynjar: Éta þá bara skyndi-
bita, örbylgjurusl, hrökkbrauð með
engu og kannski banana sem þeir
skola niður með volgum nesara í
fanti.
Mér varð hugsað til gamla mannsins
sem ég kynntist einu sinni sem vesl-
aðist upp úr hor eftir að konan hans
dó fyrir aldur fram. Hann hætti nán-
ast að borða, gekk í skítugum fötum,
þreif sig ekki og hreiðraði um sig í öll-
um fötunum á hörðum bedda í stof-
unni sinni yfir nóttina í drullugu húsi
þar sem allt var á hvolfi. Konan hans
hafði gert allt fyrir hann þar til hún dó
og haft hann inni í bómull; það eina
sem hann þurfti að gera var að anda
og mæta í vinunna sína – konan hans
sá um rest. Konan á bryggjunni virt-
ist hins vegar ekki sjá neitt jákvætt við
þessa þróun í átt til „pungleysis“ karl-
mannsins. „Heldurðu að nú sé. Þetta
er nú meira helvítis helvítið.“ Þetta er
óheillaþróun að hennar mati: Kyn-
hlutverkin eiga að vera alveg skýr og
eins og þau voru þegar hún var ung.
Konur eiga sjá um „kvennaverkin“
og karlarnir um „karlastörfin“. Hvað
myndi Diddi gera ef konan hans dæi
á morgun? Hver ætti að elda ofan í
hann, þvo fötin hans og þrífa heim-
ilið hans þegar Sísí hans væri hrokk-
in upp af?
Svona geta skoðanir fólks verið ger-
ólíkar hugsaði ég eftir spjall mitt við
konuna á bryggjunni. Ég hafði allt-
af hugsað það sem svo að það væri
gott að karlar og konur skiptu með
sér verkum: Að konur og karlar gætu
bæði þrifið, eldað, skipt um bleyjur,
þvegið föt, stoppað í sokka, straujað
skyrtur og unnið önnur slík heim-
ilisverk – þeim mun fleiri því betra.
Mér hefur alltaf fundist gott til þess
að hugsa að fólk af báðum kynjum
sé sjálfbært; geti hlaupið í flest verk,
sama hvað þau heita, ef svo ber und-
ir. Nánast má fullyrða, í kjölfar vakn-
ingarinnar um jafnrétti kynjanna,
að á síðustu tuttugu til þrjátíu árum
hafi karlmenn í auknum mæli far-
ið að vinna slík verk sem fram að
því höfðu að mestu verið í verka-
hring kvenna. Sú skoðun er nú orð-
in almenn að karlar og konur séu fær
um að gera sömu hlutina og að eng-
in skynsamleg ástæða sé fyrir því að
karlmenn ættu ekki að vinna kven-
mannsstörf. Konan á bryggjunni
taldi hins vegar að þátttaka karla í
þessum störfum græfi smám saman
undan karlmennsku þeirra og gerði
þá punglausa út af snertingunni við
hið „kvenlega“.
Ég hugsaði um þetta þegar ég sigldi
í burtu frá þorpinu og horfði á það
fjarlægjast bak við fjöllin. Þorpi þar
sem konur hafa sögulega séð átt
að vera miklar konur og karlmenn
miklir karlar – karlakarlar sem láta
ekki bjóða sér hvað sem er og sem
kunna alltaf bestu sögurnar; þorpi
sem því miður bíður fátt annað en
að fara smám saman eyði því fisk-
urinn er horfinn inn í kvótakerfið
og togarakarlarnir með; þorpi þar
sem sú skoðun er enn svo útbreidd
að karlar eigi ekki að gera ákveðna
hluti af því þeir eru karlar. Mikið
fannst mér gaman að kynnast þess-
ari merkilegu heimssýn þarna á
bryggjunni.
36 | Umræða 10.–14. júní 2011 Helgarblað
Helgarpistill
Ingi F.
Vilhjálmsson
Pungleysi á
bryggjunni
Aðsend grein
Harpa Hildiberg
Böðvarsdóttir
„Lesandi góður ef
barnið mitt væri
með sykursýki þyrfti ég
ekki að skrifa þessa grein
þar sem allir vita að þá
þyrfti hann á insúlíni að
halda.“