Dagblaðið Vísir - DV - 23.09.2011, Side 30

Þ
etta var grín. Svona í byrjun. Algjörlega
hugsað sem slíkt. Kannski leikur. Sem
fór úr böndunum. Auðvitað fór þetta
úr böndunum. Ég neita því ekki. Sökin
er mín. Ég kýs heldur að segja að ég
haf gert þetta. Án þess að taka afstöðu til sektar.
En vissulega er hún líka til staðar. Sektin. Nánar
um hana síðar. Sektina.
Við búum í einu af þessum hverfum sem eru
til fyrir ofan Reykjavík. Fyrir ofan Breiðholtið
og Grafarvoginn. Í einni af þessum götum sem
hefur svo framandi nafn að enginn man eigin-
lega hvar hún er. Hverfið okkar er grátt á litinn.
Mörg húsin standa fokheld og auð. Brunnu inni
í hruninu. Það er búið að negla fyrir gluggana
í flestum húsunum í götunni okkar. Það var
aldrei flutt inn í þau. Við erum neðst í botnlanga.
Reyndar er hægt að aka framhjá húsinu okkar og
að hringtorgi. En það liggja engar aðrar götur út
frá hringtorginu. Landakortið nær ekki lengra.
Húsið okkar er á tveimur hæðum og með kjall-
ara.
Við, Kata konan mín, urðum fokheld og náð-
um að fytja inn áður en forsætisráðherrann bað
Guð að blessa Ísland. Þá stóðum við inni í stofu
og vorum að velja náttúruflísar á baðherberg-
ið. Með naktar ljósaperur hangandi í stofunni
stóðum við í málningargöllum og fylgdumst með
á flatskjánum sem ég hafði hengt upp fyrr um
morguninn. Ég man að við stóðum þarna og ég
leit á naktar ljósaperurnar í loftinu og á þetta rán-
dýra sjónvarp sem ég var búinn að festa á vegg-
inn og mér leið eins og við hefðum verið rænd.
Að þjófar hefðu komið og hreinsað allt úr húsinu
og bara skilið eftir þetta sjónvarp á veggnum. Það
tók mig mest allan daginn að hrista af mér þessa
hugsun.
Nú erum við föst hérna. Við vorum búin að
selja ofan af okkur og sitjum föst hérna núna. Í
auðu hverfi í auðri götu sem enginn man hvað
heitir. Peningarnir kláruðust. Það er það sem við
segjum fólki. Þess vegna eru engin gólfefni á gólf-
unum. Engar hurðir. Bara byggingarplastið sem
ég límdi niður.
Við göngum um á svona plastklossum sem
komust í tísku fyrir nokkrum árum. Ég er á svört-
um klossum en Kata mín er á svona bleiksanser-
uðum. Dótið okkar, sem við erum búin að vera
safna að okkur síðan við byrjuðum að búa sam-
an, fyllir húsið. Það er samt eitthvað svo undar-
lega tómt. Í fyrstu tókum við þá ákvörðun að láta
þetta ekkert slá okkur út af laginu. Hrunið. Halda
bara okkar striki og Kata mín saumaði gardínur
fyrir gluggana og við sátum yfir litaspjöldum,
staðráðin í því að mála húsið bæði að innan og
að utan. Parketið og flísarnar gætu beðið. Við
bara komumst aldrei það langt. Gardínurnar
fóru að vísu upp en húsið okkar stendur ómálað.
Bæði að innan og að utan. Svo fengum við lána-
frystingu og misstum vinnuna. Fyrst hún Kata
mín og svo ég. Ég er svo sem ekkert að kvarta yfr
því. Ekki svoleiðis. Það voru margir sem misstu
vinnuna og fengu frystingu. Það varð ekkert við
það ráðið. En það sem gerðist var að okkur tók
að skorta erindi til að fara út úr húsi. Vissulega
fórum við að versla í matinn og kannski í sund en
það var allt og sumt.
Dóttir okkar er í sérnámi erlendis og ekkert
væntanleg heim á næstunni. Henni býðst ágæt
staða í spítala í Gautaborg þegar hún klárar og
við höfum hvatt hana til að taka við henni. Hér
heima á Íslandi bíður hennar engin vinna. Hún
og Gauti, maðurinn hennar, kunna vel við sig
í Svíþjóð. Finnst landið að mörgu leyti betur
heppnað en Ísland, eins og hann orðar það.
Kannski er eitthvað til í því. Að eitt land geti verið
betur heppnað en önnur.
Ég horfi dálítið á sjónvarpið. Það hef ég aldrei
gert. Ekki að neinu ráði. Maður var alltaf að
vinna. Oft fram eftir. Sá í mesta lagi kvöldfréttir
eða einhvern svona þátt sem allir voru að tala
um. Eftir að okkur var sagt upp fór ég að horfa
meira á sjónvarpið. Hékk yfir því. Lærði á still-
ingarnar. Litina og skerpuna og hljóðið. Við erum
með allar stöðvarnar. Kata mín hefur enga eirð í
sér til að sitja fyrir framan sjónvarpið. Hún á sín
eigin áhugamál. Hún er í bókaklúbbi með vin-
konum sínum og les mikið. Þær lásu Flugdreka-
hlauparann. Og einhverja vampírubók sem ég
man ekki hvað heitir. Ég horfi mest á Discovery.
Sérstaklega þætti um seinni heimsstyrjöldina.
Mér finnst alveg magnað að sjá viðtöl við fólk
sem upplifði hörmungarnar. Aldraða hermenn
og þá sem lifðu af dvölina í útrýmingarbúðum
nasista. Það vekur furðu mína hvað fólk man
þetta greinilega. Svona mörgum árum seinna.
Hvar það var statt og hvað það var að gera.
Ég man hrunið okkar ekki í svona mikl-
um smáatriðum. Ég man sumt en annað er í
hálfgerðri móðu. Það eina sem mér finnst ég
stundum muna er bara þegar forsætisráðherr-
ann biður Guð að blessa Ísland og svo er ég allt í
einu staddur í þessu hálfkláraða húsi með henni
Kötu minni á plastklossum sem voru í tísku fyrir
nokkrum árum. Auðvitað man ég eftir því að við
urðum reið. Svona þegar þetta var allt að ger-
ast. Ég man að hún Kata mín hringdi í dótt-
ur okkar í Svíþjóð og grét mikið í símann.
Drakk svo heila hvítvínsflösku og kreppti
hnefann út í loftið. Svo sofnaði hún í sóf-
anum frammi í stofu. Sem er mjög ólíkt
henni. Mjög ólíkt okkur. Við drekkum
ekki mikið. Við erum ekki þannig fólk.
Svo var eins og ástandið breyttist.
Það féll einhver værð yfir gráa hverfið
okkar. Götuna okkar sem hefur svo
framandi nafn að enginn man eigin-
lega hvar hún er. Af og til komu
nágrannar okkar, sem náðu aldrei
að flytja inn í húsin sín, að skoða
þau. Tryggja byggingarplastið og
flekana sem þeir höfðu neglt fyrir
gluggana. En eftir því sem á leið fór heimsókn-
um þeirra fækkandi. Það var eins og skömmin
hefði hrakið þá á flótta. Hvert, nákvæmlega, hef
ég enga hugmynd um. En það er mín reynsla að
fólk almennt vilji ekki dvelja of lengi við þá hluti
sem það fær ekki að eiga. Værðin sótti líka að
okkur. Ég hætti að klæða mig. Sá ekki tilganginn
með því að fara úr náttfötunum og sloppnum.
Nema rétt þegar ég fór að versla í matinn. Ég fór
varla úr plastklossunum sem voru í tísku fyrir
nokkrum árum. Þeir urðu hluti af fótunum á mér.
Ég hætti að ganga í sokkum.
Það er eitt sem ég hef tekið eftir í öllum þess-
um þáttum sem ég hef horft á um seinni heims-
styrjöldina og það er að þeir sem lifðu hörmung-
arnar af, þeir vissu að einhver væri á leiðinni að
bjarga þeim. Við það eitt að hlusta á sprengjur
falla varð þeim ljóst að það var einhver þarna
úti sem var á leiðinni að bjarga þeim. Að klippa
á gaddavírinn og koma höndum yfir kvalarana.
Það er kannski ósanngjarnt gagnvart öllum hlut-
aðeigandi að bera hrunið okkar saman við hörm-
ungar seinni heimsstyrjaldarinnar. En í værðinni
sem féll yfir og sótti að mér og henni Kötu minni
kom þessi hugsun yfir mig. Að öllum væri sama.
Þá fannst mér ég vera farinn að búa í kirkjugarði.
Það bara gat ég ekki sætt mig við. Ég vildi heyra
sprengjur. Eitthvað sem gæfi til kynna að ein-
hver væri á leiðinni til að bjarga mér og Kötu
minni. En auðvitað heyrðum við ekki í neinum
sprengjum. Pottaglamrið í búsáhaldabyltingunni
barst eiginlega aldrei alla leið hingað upp í út-
hverfin. Ég veit heldur ekki hvort það hefði skipt
neinu máli.
Ég get ekki sagt fyrir víst að það hefði fengið
mig til að fara í sturtu og raka mig. Ég er með al-
skegg núna. Á eyjunni minni. Þá vitið þið leynd-
armálið mitt. Ég fór að líta á húsið okkar sem eyju
í gráu eyjahafi. Ég held að það hafi byrjað þegar
ég var í Krónunni og stóð mig að því að kaupa
nánast eingöngu mat í niðursuðudósum. Ég fór
svo að gramsa í kössum inni í bílskúr og fann
gamla pípu sem ég reykti þegar ég var í mennta-
skóla. Nú sit ég á kvöldin fyrir framan kamínuna
sem við settum upp í stofunni og brenni móta-
timbri sem ég hirði í hverfinu. Það liggur um allt
eins og hráviði. Ég brenni líka ýmsum pappírum
sem mig langar ekki að eiga. Langar ekki að lesa.
Bréf frá bönkum og ýmsum fyrirtækjum og stofn-
unum. Hótunum, eiginlega. Það er það sem við
gerum á eyjunni minni. Brennum hótunum.
Hún Kata mín hefur áhyggjur af mér. En ég
hughreysti hana. Við verðum að halda dampi
hér á eyjunni. Passa upp á stemninguna. Ég
segist leita að vinnu. Fletti í gegnum atvinnu-
auglýsingarnar. En hæfileikar mínir mega sín
lítils í kreppu. Það er engin þörf fyrir mig. Nei,
takk. Ekki núna. Í værðinni þá er eins og hún
hafi sæst á það að það er ekkert sem ég get gert
til að breyta stöðunni. Hrunið er stærra en við
hjónin. Það er ekki á okkar valdi að breyta neinu.
Ekki eins og er. Það er sameiginlegur skilningur
okkar. Hún Kata mín væri bara að eyða púðrinu
sínu með því að fetta fingur út í náttsloppinn og
alskeggið og pípuna. Ég held að hún skilji að ég
þarf dálítið að finna mig. Finna mig upp. Svona
upp á nýtt.
Oft kemur að mér sú hugsun að ég sé hættur
að vinna. Kominn á eftirlaun. En ég er auðvitað
allt of ungur til þess. Ég hef séð menn í vinnunni
hjá mér fara á eftirlaun. Þeir duglegu drepast
fyrst. Þeir hafa lagt öll eggin sín í sömu körfuna.
Fyrirtækið. Hafa ekki að neinu að hverfa þegar
þeir fara á eftirlaun. Ég gef duglegum manni í
mesta lagi fimm til sex ár eftir að hann fer á eftir-
laun. Þá er hann annað hvort dauður eða orðinn
alvarlega veikur. Sem er vinna í sjálfu sér. Að vera
alvarlega veikur. Það þarf að hitta alls kyns sér-
fræðinga og fara í rannsóknir og aðgerðir auk
þess sem að það hvílir á manni
ákveðin upplýsingaskylda hvað
fjölskyldu og vini varðar. Maður
sem ég þekkti hann lenti í þessu. Að
verða alvarlega veikur þegar hann
hætti að vinna. Þegar hann var ekki
á spítalanum þá var hann stanslaust
í símanum eða á netinu að segja fjöl-
skyldu og vinum frá því hvernig barátt-
an við sjúkdóminn gengi. Hann var líka
í stóru viðtali í dagblaði og kom í sjón-
varpinu. Það drap hann á endanum. Held
ég. Allt þetta kynningarstarf.
Ég vakna snemma á morgnana. Helli
upp á kaffi og treð mér í pípu. Stundum
kemur það fyrir að ég sofna í stólnum fyrir
framan kamínuna. Þegar ég vakna kaldur og
stífur þá virði ég fyrir mér öskuna sem ég er far-
inn að dreifa af svölunum. Hún er eins á litinn og
grá steinsteypan sem er ríkjandi litur í hverfinu.
Mig dreymir stundum að sæðið úr mér sé svona.
Að við Kata mín ríðum og þegar ég fæ úr honum
þá blæs typpið á mér bara út svona grárri ösku.
Það er kannski þess vegna sem ég er farinn að
forðast það að sofa hjá henni. Vil frekar horfa í
glóðina í kamínunni þar til ég dett út af. Það er
mynd af íkorna á hliðinni á henni. Ég veit ekki
hvort það skiptir nokkur máli. En þarna er hann
samt. Svona skreyting. Svartur íkorni með hnetu í
kjaftinum. Ég hef bara gaman af honum. Þegar ég
er búinn að troða í pípuna og kveikja í henni þá
fer ég út á svalir, ef það er veður til þess, og drekk
kaffið mitt.
Ég á ágætis kíki frá Bausch og Lomb. Ég nota
hann til þess að fylgjast með hverfinu sem er
hinum megin við lágina. Þar hefðum við auð-
vitað átt að byggja. Í hverfi sem var komið betur
af stað. Þar eru húsin nánast fullkláruð, þar eru
garðar og heitir pottar og börn sem leika sér. Í
hverfinu okkar er ekkert svoleiðis. Þegar ég set
upp kíkinn og skima yfir hverfið þá líður mér
eins og skipstjóra sem sér til lands en organdi
brimið er bara svo mikið að hann nær ekki að
sigla til hafnar. En hann grætur ekki örlög sín.
Hann veit að hann á ekki afturkvæmt. En það
var svo sem alltaf ófrávíkjanlegt samningsatriði.
Möguleikinn á því að drukkna eða steyta á skeri.
Ég kíki inn um glugga og sé fjölskyldur á nátt-
fötunum að borða morgunmat. Grátandi börn
sem vilja ekki fara í skólann og fólk stíga inn
í bíla og aka af stað í vinnuna. Af og til kemur
það fyrir að einhver snýr vanganum í átt að mér.
Kannski er það glampinn frá kíkinum sem fær
fólk til að snúa vanganum. Ég veit það ekki. En
þá hlýnar mér aðeins um hjartaræturnar. Ég er
ekki að hnýsast. Ég lít ekki þannig á málið. Ég er
að fylgjast með. Ég hef fjárfest í lífi þessa fólks af
áhuga. Það er engin öfund í mér. Það er bara svo
hughreystandi að sjá það við leik og störf. Ég er
enginn pervert. Ef ég sé fólk nakið eða að ríða
þá læt ég kíkinn síga. Það verður auðvitað að
ríkja trúnaður.
Ég ætti að minnast aðeins á kjallarann í hús-
inu okkar. Hann varð aldrei að neinu. Ekki að
því sem hann átti að verða. Hugmyndin var að
þar yrði lítil íbúð handa dóttur okkar og mann-
inum hennar og auðvitað væntanlegum barna-
börnum. Íbúð sem þau gætu búið í á meðan
þau væru að koma undir sig fótunum hérna
heima eftir sérnámið. Það er neglt fyrir gluggana
í kjallaraíbúðinni. Þar er klósett en enginn vask-
ur ennþá, ekkert bað og engin sturta. Við förum
aldrei niður í kjallara. Kannski er það bara of
sárt. Að horfa upp á eitthvað sem aldrei verður.
Vitandi það að dóttir okkar og maðurinn hennar
eru ekkert á leiðinni heim eftir sérnámið. Það er
auðvitað aldrei rætt öðruvísi en í tengslum við
gengið og hrunið og atvinnuleysið. Það er aldrei
rætt á tilfinningalegum grunni. Það er algjörlega
í undirtextanum. Í þögninni á línunni þegar við
hringjum út í dóttur okkar og manninn hennar.
Þau eru ekki á leiðinni heim.
Hún Kata mín stakk upp á því að ég myndi
þrífa kjallarann sem stendur auður vegna þess
að allt geymsludótið okkar er inni í bílskúrnum
sem er tvöfaldur. En þar sem við eigum ekki
lengur tvo bíla er nóg pláss þar.
Hún Kata mín stakk upp á því að ég myndi
þrífa kjallarann vegna þess að hana langaði að
kaupa vefstól og koma honum upp niðri í kjall-
ara. Mér leist ekkert illa á það. Ég þurfti bara að
sópa steypurykið og þurrka dálítið af og setja
skerm á ljósaperurnar sem hanga þar og leggja
nokkra teppabúta á steingólfið þar sem vefstóll-
inn átti að standa. Ég var enga stund að þessu.
Þetta var verkefni sem ég gat vel tekið að mér.
Ég var búinn að fylgjast með fólkinu mínu fara
á fætur og bursta tennurnar og fá sér morgun-
mat og fara í skólann og vinnuna. Ég var búinn
að drekka kaffið mitt og reykja pípuna mína. Ég
smeygði mér því í plastklossana mína sem voru
í tísku fyrir nokkrum árum og vatt mér niður í
kjallara. Það er ekki gengt úr húsinu beint niður
í kjallara. Það var með ráðum gert. Þegar dóttir
okkar og maðurinn hennar og væntanleg barna-
börn myndu búa í kjallaranum vildum við ekki
vera að hnýsast. Þess vegna er sérinngangur á
bak við húsið inn í kjallarann.
Ég byrjaði á því að fara inn í bílskúr og ná
í kúst og gekk svo eftir viðarfjölunum sem
lágu í stíg bak við húsið að innganginum í
kjallarann. Ég fann lyklana að kjallarahurð-
inni á stóru kippunni með varalyklunum sem
við notum aldrei og hangir venjulega inni
í ryksuguskápnum í þvottahúsinu. Þetta er
þykk og voldug eikarhurð með lítilli kattalúgu
neðst. Dóttir okkar er svo hrifin af köttum og
eftir Jón Atla Jónasson 1. sæti
30 23.–25. september 20112011
Í kjallaranum