Dagblaðið Vísir - DV - 06.02.2013, Blaðsíða 3

Fréttir 3Miðvikudagur 6. febrúar 2013
Þ
að er ekki bara skynsam-
legt heldur er það skylda
að tilkynna svona mál til
barnaverndarnefndar,“ segir
Bragi Guðbrandsson, for-
stjóri Barnaverndarstofu, aðspurður
hvernig best sé að taka á því þegar
misnotkunarmál koma upp í fjöl-
skyldum. Þegar til dæmis barn seg-
ist hafa verið beitt ofbeldi af ætt-
ingja sínum. „Ég legg áherslu á að
tilkynna til barnaverndarnefndar
en ekki lögreglu og það er þá barna-
verndarnefndar að meta það hvort
málinu er vísað áfram til lögreglu-
rannsóknar,“ ítrekar Bragi.
Thelma Ásdísardóttir hjá
Drekaslóð, fræðslu- og þjónustu-
miðstöð fyrir þolendur alls kyns
ofbeldis og aðstandendur þeirra,
tekur í sama streng. „Það er engin
ein regla sem gildir fyrir öll mál,
nema bara ekki gera ekki neitt og
leita sér aðstoðar.“
Kærum hefur rignt inn á borð til
lögreglu
Í kjölfar þess að Kastljós fjall-
aði um mál barnaníðingsins Karls
Vignis Þorsteinssonar í janúar, hef-
ur kærum vegna kynferðisbrota
rignt inn á borð til lögreglu. Meint-
ir gerendur í málum eru í einhverj-
um tilfellum tengdir þolendunum
fjölskylduböndum. Svo virðist sem
ákveðin vitundarvakning hafi átt sér
stað í samfélaginu hvað varðar kyn-
ferðisbrotamál og gömul mál hafa
komið upp á yfirborðið. Mörg þeirra
eru þó fyrnd.
DV hefur meðal annars fjall-
að um mál þriggja kvenna á Þórs-
höfn sem nýlega kærðu aldraðan
frænda sinn fyrir að hafa misnot-
að þær kynferðis lega á áttunda ára-
tugnum. Þrátt fyrir að brotin væru öll
fyrnd ákváðu þær að kæra manninn.
Þá kærði karlmaður á þrítugsaldri afa
sinn til lögreglunnar á Akureyri, fyrir
kynferðis lega misnotkun. Lögreglan
fyrir norðan lauk rannsókn málsins
í síðustu viku og sendi það ríkissak-
sóknara til frekari meðferðar. Flest
þessara brota munu vera ófyrnd. Eru
þetta aðeins tvö dæmi um kynferðis-
brotamál innan fjölskyldna sem
ratað hafa inn á borð lögreglu síð-
ustu vikur.
Barnið þarf faglega hjálp
Bæði þekkja þau Bragi og Ásdís
fjölmörg dæmi þess að fjölskyldur
hafi farið þá leið að þagga niður
kynferðisbrotamál í stað þess að
tilkynna þau og taka á vandanum.
Líkt og Ásdís bendir Bragi á að
hvert mál sé einstakt og því ekki
hægt að gefa út ákveðnar leið-
beiningar um það hvernig best
sé að bregðast við. Það þurfi að
meta hvert mál fyrir sig með hags-
muni barnsins að leiðarljósi. Það
sé hlutverk barnaverndarnefnda,
sem eru 28 talsins um allt land. „Í
grófum dráttum þá hefur barna-
verndarnefnd um tvo kosti að velja.
Annar er sá að vísa málinu beint til
lögreglu til sakamálarannsóknar,
og er yfirleitt gert ef barnið bend-
ir á geranda. Síðan er til önnur leið
og það er að fara með barnið í svo-
kallað könnunarviðtal í Barnahúsi.
Á grundvelli þeirra viðtala er gerð
greining á þörf barnsins á meðferð
og viðeigandi hjálp.“ Bragi segir
mjög mikilvægt að tilkynna alltaf
til barnaverndarnefndar ef grunur
leikur á misnotkun, því barnið
þurfi alltaf á faglegri hjálp að halda
í þessum aðstæðum.
Barninu finnst það svikið
Bragi segir það ekki óeðlileg við-
brögð að grípa til þess að þagga
niður misnotkunarmál, komi slíkt
upp innan fjölskyldunnar. Það sé
hins vegar alls ekki það rétta í stöð-
unni og engan veginn lausn á mál-
inu.
„Það er mikil skammsýni ef fólk
heldur þessu innan fjölskyldunnar
vegna þess að þá situr barnið uppi
með afleiðingarnar af ofbeldinu
sem það hefur sætt án þess að fá
faglega hjálp til að vinna úr því.
Sem er algjörlega nauðsynlegt ef
það á að takast að hjálpa barninu
að vinna úr reynslunni,“ segir
Bragi. Hann bendir á að annars sé
í raun verið að bregðast barninu og
því finnist það svikið.
Þolandanum oft hafnað og
úthýst
Thelma segist því miður þekkja
mörg dæmi um slíka þöggun. „Svo
ef þolandinn er ákveðinn í að sætta
sig ekki við svoleiðis niðurstöðu,
sem er að aukast, þá fer það stund-
um þannig að fjölskyldan klofnar.
Lausnin er oft sú að þolandanum
er í raun bara hafnað eða úthýst
vegna þess að það er auðveldara
en að taka á málinu.“
Hún segir að fólk sem hafi
vitneskju um misnotkun en geri
ekkert í málinu sitji oft uppi með
mikið samviskubit og sektarkennd.
„Sérstaklega ef svo kemur í ljós að
ofbeldismaðurinn var kannski að
misnota fleiri börn í fjölskyldunni.
Það vill enginn lenda í því.“
Thelma gerir sér fyllilega grein
fyrir því hvað það getur verið erfitt
fyrir fólk að taka á misnotkunar-
málum. Margir treysti sér varla til
að hlusta á frásagnir af misnotkun,
hvað þá grípa til aðgerða ef slíkt
kemur upp í þeirra nærumhverfi.
„Það er mikilvægt að fólk fái þau
skilaboð að það sé í lagi að finnast
þetta gríðarlega erfitt og upplifa
mikið bjargarleysi.“
Hún bendir á að ofan á allt ann-
að bætist svo við skömm og ótti
um hvað framtíðin beri í skauti sér.
„Auðvitað er því freistandi að finna
leiðir til að gera þetta ekki, það er
eðlilegt og mannlegt.“
Ofbeldisfólkið lærir eins og
börnin
Aðspurð hvort börn eigi erfiðara með
að segja frá ef um einhvern nákom-
inn er að ræða, segir Thelma allan
gang vera á því. „En jú, auðvitað ger-
ir það þetta alltaf flóknara, og fyrir
barnið líka.“
Hún bendir á að ofbeldisfólk
sem brjóti á börnum sé duglegt að
kynna sér hvernig börn séu vöruð
við barna níðingum. Ofbeldisfólkið
þróast þannig og lærir alveg eins og
börnin. „Það veit því hvernig á að
fara í kringum leiðbeiningarnar sem
verið er að kenna. Ef eitt virkar ekki
þá er fundið upp á einhverju öðru til
að segja. En það er alveg á hreinu að
börnum sem þykir vænt um ofbeldis-
manneskju sína þykir mjög erfitt að
segja frá.“
Barnið vill vernda fjölskylduna
Bragi tekur í sama streng og Ásdís.
„Barnið vill kannski losna undan
ofbeldinu en það vill kannski
ekki að það verði til þess að fjöl-
skyldunni verði splundrað eða
að gerandanum verði refsað með
fangelsisdvöl eða öðru slíku. Það
vill vernda fjölskylduna frá hneis-
unni sem þessu fylgir. Þetta eru
allt gildar ástæður og það er þess
vegna, meðal annars, sem börnin
eiga svo erfitt með að segja frá,“ út-
skýrir Bragi.
Hann bendir á þann möguleika
að hringja nafnlaust í Barna-
verndarstofu og Barnahús til að fá
aðstoð og upplýsingar. Barn geti
jafnvel hringt sjálft, treysti það sér
til. „Ef það er að velta þessum hlut-
um fyrir sér þá getur það beðið um
að tala við fagmann. Ef þetta er að
kvöldlagi þá er hægt að hringja í
112. Barnið segir þá við þann sem
er á neyðarvaktinni að það þurfi
nauðsynlega á því að halda að
ræða við barnaverndarstarfsmann
vegna svona máls. Þá á viðkom-
andi að fá samband.“
Fyrstu viðbrögð skipta máli
Bragi segir það mjög mikilvægt fyrir
börn að taka það skref að treysta
einhverjum. „Þau geta valið sjálf
hverjum þau treysta fyrir leyndar-
málinu.“ Börn í þessum aðstæðum
þurfa á tvenns konar skilaboðum að
halda, að sögn Braga. Annars vegar
þurfa þau að vita að þau bera ekki
sjálf ábyrgð á því sem gerðist. Hins
vegar þarf að leiðbeina þeim til að
treysta einhverjum að eigin vali fyrir
leyndarmálinu.
Thelma segir nauðsynlegt að hafa
í huga hvernig fyrstu viðbrögðum er
háttað. Það sé mjög algengt að fólk,
þá sérstaklega börn, segi stuttlega frá
í byrjun til að kanna viðbrögðin. „Ef
viðbrögðin verða mikið offors, læti
og sjokk, þá er mjög líklegt að barn
segi ekki meira frá.“ Því sé mikilvægt
að fólk reyni að halda ró sinni, þrátt
fyrir að það sé erfitt.
Umræðan verður að vera
yfirveguð
Bragi bendir á að það sé ekki síður
mikilvægt að opinber umræða um
kynferðisbrotamál sé yfirveguð
og að ekki sé farið fram í offorsi og
hatri. „Við verðum að geta komist
á það stig að fjalla um þetta sem
samfélagslegt vandamál og að þeir
einstaklingar sem geri sig seka um
svona háttsemi, þeir eigi líka kost
á því að fá viðeigandi meðferð og
hjálp.“
Hann segir það oft ganga betur
að fá börn til að segja frá ef þau eru
fullvissuð um að aðilinn sem braut
á þeim fái viðeigandi hjálp við sín-
um vanda.
„Við megum ekki gleyma því að
gerendurnir eiga í stórkostlegum
vanda með sjálfa sig. Og í mörg-
um tilvikum er þetta ekki það sem
þeir kjósa sjálfir heldur er þeim ekki
sjálfrátt,“ segir Bragi.
Birtingarmyndin margvísleg
Thelma segir nauðsynlegt að hafa
í huga að birtingarmynd ofbeldis
geti verið margvísleg. „Umræðan
hefur verið svo mikið að karlar séu
að misnota konur og börn. Þó að
meirihlutinn sé þessi staðalímynd
þá eru auðvitað bæði konur sem
misnota börn og börn sem misnota
börn. Það eru ekki bara strákar að
misnota stúlkur, langt því frá.“
Þá segir mjög algengt að
ofbeldis fólk hagi málunum þannig
að það verði ekki grunað. Hún
tekur raunverulegt dæmi um karl-
mann sem var að misnota stúlku
sem var óróleg, baldin og oft upp-
stökk, sem mátti eflaust rekja til
misnotkunarinnar. Hann bar það
út að hún væri veik á geði og var
búinn að koma sér þannig fyrir
að það treystu honum allir í fjöl-
skyldunni. Þegar stúlkan ákvað að
opna sig og segja frá misnotkun-
inni þá trúði henni enginn. „Hann
var búinn að undirbúa jarðveginn
þannig að allir töldu að það væri
eitthvað að henni.“
Thelma segir engu að síður
mjög erfitt að halda því fram að
það eigi alltaf að trúa þeim sem
ásakar. Þess vegna sé nauðsynlegt
að skoða málið og athuga hvort
eitthvað er til í ásökununum. „Svo
er líka ein þumalputtaregla sem
við höfum farið eftir ef um barn er
að ræða – látið það þá alltaf njóta
vafans.“ n
Sólrún Lilja Ragnarsdóttir
blaðamaður skrifar solrun@dv.is
Thelma Ásdísardóttir Segir ofbeldis­
menn læra að fara í kringum reglurnar sem
börnum eru kenndar.
Bragi Guðbrandsson Segir að barninu
finnist það svikið ef ekki er tekið á ofbeldi
sem það segir frá.
n Algengt að kynferðisbrotamál séu þögguð niður innan fjölskyldunnar
„Ekki gEra Ekki nEitt“
„Það er
mikil
skammsýni
ef fólk heldur
þessu innan
fjölskyldunnar
Þöggun Bragi og Ásdís
segja ekki bara mikilvægt að
tilkynna grun um kynferðis­
lega misnotkun á börnum
til barnaverndarnefndar,
heldur sé það skylda.