Dagblaðið Vísir - DV - 21.04.2010, Blaðsíða 13

Heimamenn og hefðin gangi fyrir
Ben-Yami talar fyrir staðbundinni fiskveiði-
stjórnun, rétti sjómanna til veiða og forgangi
heimamanna að nálægum miðum.
FRÉTTIR 21. apríl 2010 MIÐVIKUDAGUR 13
Menakhem Ben-Yami, fiskifræðingur
og ráðgjafi FAO, Matvæla- og land-
búnaðarstofnunar Sameinuðu þjóð-
anna, gefur fiskifræðinni falleinkunn
og telur hana vera í herkví stærðfræð-
inga og manna sem fást við stofn-
stærðarmælingar einstakra fiskiteg-
unda.
Ben-Yami telur að fiskifræðin hafi
brugðist meðal annars með því að
fjarlægjast líffræði og vistfræði hafsins
eins og hann tíundar í sjávarfrétta-
blaðinu Fishing News 9. apríl síðast-
liðinn.
„Þekking fiskilíffræðinnar, lífeðlis-
fræðinnar og vistfræðinnar ásamt
þekkingu á hegðun og umhverfi gef-
ur okkur færi á að stjórna veiðum á
réttum fisktegundum á réttum tíma
og réttum stöðum. Það mun sannast
að slík fiskveiðistjórnun er mun skil-
virkari en mælingar á magni og stofn-
stærð.“
Ben-Yami kveðst ávallt hafa verið
hugsi yfir ríkjandi fiskveiðistjórnun
og telur að sjómenn og samtök þeirra
ættu að sjá til þess að þá fiskifræði-
legu þekkingu, sem lögð er til grund-
vallar ríkjandi fiskveiðistjórnun, ætti
að sannreyna af vísindamönnum
sem óháðir eru kerfinu sjálfu. Þekk-
ing og reynsla sjómannanna sjálfra
skipti afar miklu máli. „Sjómenn vita
vel hvaða afleiðingar harður vetur eða
mikla ógæftir geta haft fyrir veiðar ári
síðar. Þeir vita einnig vel að góð af-
koma eins fiskistofns getur haft áhrif
til góðs eða ills á veiðar úr öðrum fiski-
stofnum. Þeir nema orsakasamhengi
sem tölfræðileg gögn eru ónæm fyrir.
Allt of oft er þekkingu sjómannanna
sjálfra vísað frá á þeim grundvelli að
hún sé óvísindaleg, bjöguð eða brota-
kennd og því gagnslaus.“
Ótrúverðug nákvæmni í ráðgjöf
Ben-Yami gagnrýnir fiskifræðinga
sem láta það eftir sér að mæla stofn-
stærðir í samræmi við viðskipta- og
rekstrarhagsmuni útgerða sem búa
við kvótakerfi. „Fiskveiðistjórnunar-
kerfi sem grundvallast á útgefnum
heildarkvóta gerir þá kröfu til fiski-
fræðinga að þeir skili miklu nákvæm-
ari gögnum um stærð stofna en vís-
indin geta gert. Fiskifræðingar sem
láta það eftir sér að gefa upp nákvæm-
ar stofnstærðartölur til þess að þókn-
ast fiskveiðistjórnunarkerfinu ættu
að skammast sín,“ segir Ben- Yami
og bætir við að því nákvæmari sem
stofnstærðarútreikningar virðist vera
á pappírnum því ótrúverðugri séu
þeir.
Við þetta bætist að fiskifræðileg-
ar niðurstöður eru metnar og end-
urskoðaðar af starfsbræðrum og
-systrum, en það myndar að mati
Ben-Yamis vítahring sem viðheldur
ágöllum núverandi vísindaþekking-
ar. „Fiskifræðingarnir úr sömu grein-
um og sömu skólum meta og end-
urskoða niðurstöður hver annars.
Fiskifræðingar, sem gagnrýna aðferð-
irnar í heild sinni, eru ekki spurðir
álits um stofnstæðarmatið. Á sama
tíma hundsa menn álit gagnrýninna
fiskifræðinga sem standa utan við op-
inbera fiskveiðistjórnunarkerfið. Það
er þaggað niður í þeim, grafið undan
þeim og þeim haldið frá störfum inn-
an greinarinnar.“
Fiskveiðar eini áhrifavaldurinn?
Menakhem Ben-Yami beinir sjónum
sínum að stofnstærðarmælingun-
um og lýsir þeim sem stærðfræðileg-
um líkönum sem eigi við um einstaka
fisktegundir. Þegar bættust við berg-
málsmælingar varð þetta að þægi-
legum kosti til að stunda fiskifræði.
Afleiðingin sé þekkingarskrifræði og
tölvuvinnsla sem að verulegu leyti
hafi leyst af hólmi líffræðilegar og vist-
fræðilegar rannsóknir.
„Ríkjandi nálgun fiskifræðinnar
gefur sér að heildarstofn fisktegund-
ar sé það sem afgangs er frá árinu
áður að frádregnum þeim afla sem úr
stofninum var veiddur og að frádreg-
inni náttúrulegri dánartíðni. Vísindi
sem byggjast á þessu gefa sér að eini
þátturinn sem hægt sé að hafa stjórn
á séu veiðarnar úr stofninum. Með
þessu gefa menn sér að veiðar séu
eina ástæða stofnstærðarsveiflna og
því megi stjórna stofnstærðinni með
því að stýra veiðunum.“
Ben-Yami véfengir þetta og bend-
ir á að menn vanmeti mjög náttúru-
lega dánartíðni í hafinu. „Sérfræðing-
ar telja nú að sjófuglar heimsins éti
árlega um 70 milljónir tonna úr haf-
inu. Fiskveiðar skila um 80 milljón-
um tonna á land ár hvert. Ef við bæt-
um því við sem sjávarspendýrin éta
ár hvert má ætla að þriðjungur eða
hugsanlega helmingur dánartíðninn-
ar sé af völdum fiskveiða. Þetta merk-
ir að náttúruleg dánartíðni er tvöfalt
til þrefalt meiri en fiskifræðin hefur
stuðst við til þessa.“
Ben-Yami segir fásinnu að styðjast
við líkön sem einangra fiskistofna frá
vistkerfi sínu og sambýlinu í hafinu
við aðrar tegundir.
Kvótasetning mótdræg
litlum útgerðum
Fiskveiðistjórnun með kvótakerfi
leiðir að mati Ben-Yamis óhjákvæmi-
lega til þess að fiskveiðiréttindi safn-
ist á fárra hendur með þeim alvarlegu
afleiðingum að þegar menn neyðist
til þess að skera niður kvóta leiki það
minni útgerðirnar afar grátt. Þetta
getur að hans mati haft afar djúp-
stæðar afleiðingar fyrir staðbundin
samfélög og jafnvel heilu menning-
arsvæðin. Sjómenn séu unnvörpum
gerðir að brotamönnum og meðafli í
tegundum, sem ekki hafi verið kvóta-
settar, verði áberandi. Þetta grafi und-
an heiðarlegum fiskveiðum og leiði til
ólögmætra aðgerða eða lögbrota þeg-
ar val sjómanna standi á endanum
aðeins um að bera lítið úr býtum eða
hætta.
Litlar útgerðir standa undir tveim-
ur þriðju hlutum þess afla sem fer
beint til manneldis í heiminum. Sam-
kvæmt upplýsingum frá FAO eru sjó-
menn um 28 milljónir um heim all-
an. Meira en 90 prósent þeirra starfa
hjá litlum útgerðum. Þær sjá um 84
milljónum manna fyrir störfum í fisk-
vinnslu, við dreifingu og sölu á fisk-
afurðum.
Fiskveiðistjórn sem
atvinnugrein
Menakhem Ben-Yami segir að fisk-
veiðistjórnun nútímans sé orðin eins
konar atvinnugrein sem viðhaldi
sjálfri sér og verji sína eigin hags-
muni. Þetta megi ráða af stöðugum
yfirlýsingum um að án fiskifræðinga,
tæknimanna, skriffinna og eftirlits-
aðila tæmist höfin af fiski fljótt og ör-
ugglega. „Þetta fellur vel að Parkin-
sonslögmálinu og nærist auk þess á
öfgum náttúruverndarsinna og illa
upplýstum fjölmiðlum sem telja að
veiðar ógni vistkerfi hafsins og séu í
raun eina ógnin við það. En rétt eins
og aðrar stórar skipulagsheildir hefur
fiskveiðistjórnunarkerfið tilhneigingu
til þess að viðhalda sjálfu sér. Kerfis-
karlarnir eru ævinlega fljótir að kenna
sjómönnum um ofveiði. Enginn er
hins vegar reiðubúinn til þess að axla
ábyrgð á röngum ákvörðunum fisk-
veiðistjórnunarinnar sem skaða auð-
lindina, útveginn og umhverfið.“
Sérsaumuð fiskveiðistjórn
Ben-Yami sakar Evrópusamband-
ið um slæma stjórnun fiskveiða og
fullyrðir að sú aðferð, að setja all-
ar fiskveiðar undir sama hatt, sé ein-
mitt dæmi um það hvernig ekki eigi
að stjórna veiðunum. Máli sínu til
stuðnings bendir hann á verk banda-
ríska nóbelsverðlaunahafans Elinor
Ostrom. Elinor hefur sýnt fram á að
fiskveiðum hafi víða verið vel stjórn-
að á staðbundinn hátt. Rannsóknir
hennar hafa sýnt að ekkert eitt kerfi,
engin ein regla, geti gert sama gagn
við allar aðstæður. Fjölbreytni teg-
unda sé mikill og mikill munur sé á
veiðum frá einu menningarsvæði til
annars. Niðurstaða Elinor er því sú að
sérsauma þurfi fiskveiðistjórnun eftir
aðstæðum.
Loks telur Ben-Yami að svara þurfi
einni mikilvægri spurningu: Hvort sé
mikilvægara; samanlagður hagnaður
af auðlindanýtingunni eða sá fjöldi
einstaklinga sem geti framfleytt sér
á fiskveiðum. Hann segir að menn
megi ekki halda í þá skrifræðislegu
þráhyggju að setja allar veiðar undir
sömu fiskveiðistjórnun. „Mín skoð-
un er sú að rétti til strandveiða ætti
einvörðungu að deila út til smærri
útgerða.“ Hann bætir við að góð fisk-
veiðistjórnun felist meðal annars í því
að koma í veg fyrir að réttur til fisk-
veiða komist í hendur útgerða, er-
lendra sem innlendra, sem veiði upp
fiskinn fyrir framan nefið á heima-
mönnum.
Fiskifræðin í núverandi mynd er valdatæki
kerfisins og stórútgerðanna og hefur kerf-
isbundið þaggað niður alla gagnrýni gegn
sér. Þetta er mat Menakhems Ben-Yami,
fiskifræðings og ráðgjafa FAO. Hann segir
fiskifræðina vera í herkví stofnstærðar-
mælinga. Ben-Yami mælir með staðbund-
inni fiskveiðistjórnun og segir kvótakerfi
óhjákvæmilega leiða til þess að fiskveiði-
réttindi safnist á fárra hendur.
FISKIFRÆÐI Í HERKVÍ
JÓHANN HAUKSSON
blaðamaður skrifar: johannh@dv.is
Sérfræðingar telja nú að sjófuglar heimsins éti
árlega um 70 milljónir tonna úr
hafinu. Fiskveiðar skila um 80
milljónum tonna á land ár hvert.
Litlir og stórir Fiskveiðistjórnun með
kvótasetningu leiðir óhjákvæmilega til þess
að veiðiréttindin safnast á hendur fárra,
segir Ben-Yami, á kostnað hinna smáu.
Skipstjórinn,
rannsakand-
inn og sér-
fræðingurinn
Ísraelinn Menak-
hem Ben-Yami var
um árabil ráðgjafi
FAO, Matvæla- og
landbúnaðarstofn-
unar Sameinuðu
þjóðanna.