Dagblaðið Vísir - DV - 19.03.2010, Page 40

40 FÖSTUDAGUR 19. mars 2010 VERÖLD
42 TONNA HÖFUÐ Eins og allir vita byggðu Sovétmenn margar styttur
af byltingarhetjunni Vladimír Lenín. Sumar þeirra voru eyðilagðar eftir fall kommún-
ismans en fjölmargar hafa fengið að lifa. Í borginni Ulan Ude í Síberíu er Lenín enn í
góðum metum. Borgarbúar (sem er um 360 þúsund) eru stoltir af höfðinu af Lenín
sem stendur á aðaltorgi Ulan Ude. Bronshöfuðið af Lenín er 7,7 metra hátt og vegur
42 tonn. Styttan var reist árið 1970 þegar hundrað ára ártíð byltingarhetjunnar var
fagnað. Lenín hefur dafnað vel á torginu en styttan hefur ekki orðið fyrir tæringu
vegna þykkrar málmhúðar á henni. Á góðviðrisdögum koma borgarbúar saman á
torginu og njóta veðurblíðunnar á bekkjum í kringum höfuðið á gamla manninum.
UMSJÓN: HELGI HRAFN GUÐMUNDSSON, helgihrafn@dv.is
Draumur manns sem vildi reisa stórborg í Mojave-eyðimörkinni:
VORSKRIÐUR
Á MARS
n Bráðum kemur betri tíð með blóm
í haga og sæta langa sumardaga
hér á norðurhveli jarðar og nú fara
leysingar í hönd þegar vetrarísinn
þiðnar. En vorið er einnig á næsta
leiti á norðurhveli Mars. Þar þiðnar
þurrís (frosið koldíoxíð) í leysingum
plánetunnar. Sumstaðar er ísinn
bundinn í jarðveginum í klettum og
fjöllum. Þegar hann þiðnar losar hann
um grjót og möl sem fer á flug og
myndar skriður. Gervitunglið Mars
Reconnaissance Orbiter sem sveimar
í kringum rauðu plánetuna náði frá-
bærum myndum af skriðum af þessu
tagi með Hi-Rise-myndavélinni um
daginn. Á myndinni sést þegar grjót
hrynur af háum klettastalli og niður á
jafnsléttuna hundruðum metra neðar
þar sem skriðan myndar myndarlegt
rykský.
Auðvelt er að nálgast stórt myndasafn
Mars Reconnaissance Orbiter og fleiri
„vélmenna“ NASA á Mars á heimasíðu
bandarísku geimferðastofnunarinnar,
nasa.gov.
200
MILLJÓNA
ÁRA FÓTSPOR
n Í Suðvestur-Afríkuríkinu Namibíu
er kofaþyrpingin Otjihaenamapar-
ero. Í grennd við hana eru margir
sandsteinsklettar og í einum þeirra
eru 200 milljón ára steingerð
fótspor risaeðla. Sporin mörk-
uðu tvær risaeðlur af ólíkri gerð.
Þegar ferðamenn ganga upp með
klettunum blasir fyrst við þeim 12
metra löng röð spora en þau eru
eftir smákollseðlu (syntarsus) sem
var þriggja metra löng ráneðla
sem elti bráð sína í hópum. Þegar
ferðamennirnir hafa gengið örlít-
ið lengra sjá þeir tvær 40 metra
raðir fótspora sem eru eftir hina
sex metra löngu ráneðlu horn-
eðlu (ceratosaurus) en úr höfði
hennar óx gríðarlega stórt horn.
Ferðamenn sem leggja leið sína til
Otjihaenamaparero geta tjaldað
í grennd við sandsteinsklettana,
baðað sig og farið í grillveislu að
namibískum sið hjá staðarhaldara.
Maður er nefndur Nat Mendelsohn. Hann var háskólakenn-ari í Kaliforníufylki í Bandaríkjunum á sjötta áratug síð-ustu aldar. Hann keypti árið 1958 þrjú hundruð ferkíló-metra land í Mojave-eyðimörkinni. Draumur hans var að
skapa þar borg sem yrði jafnstór Los Angeles. Borgin fékk nafnið Cali-
fornia City.
Við fyrstu skoðun mætti ætla að draumurinn hafi ræst. Á korti sést
hvar götur og stræti mynda flókin mynstur á stórum svæðum í eyði-
mörkinni. Það er engu líkara en stórkostleg bílaborg með strjálbýlum
úthverfum – í anda ameríska draumsins – rísi úr auðninni eins og vin
í eyðimörkinni.
Þegar betur er gáð kemur í ljós að það er eitthvað stórkostlega bog-
ið við borgina California City: Það standa engin hús við göturnar. Göt-
urnar liggja aleinar og berar um sandana – líkt og skrælnuð beina-
grind af ólánssömu dýri sem villtist út í eyðimörkina. Þegar litið er á
gervihnattamyndir af svæðinu blasa við furðulegar rákir sem göturn-
ar mynda og minna þær einna helst á hinar dularfullu Nazca-rákir í
Perú.
Hin stóru plön Mendelsohns misheppnuðust herfilega. Hann lagði
vegi fyrir tugþúsunda manna hverfi og hélt að hann gæti selt þau um
leið í fasteignabólunni sem þá var. Kaliforníubúar vildu ekki flytja í
Mojave-eyðimörkina og þar við sat. Borgin er reyndar ekki alveg tóm.
Í henni búa um 15 þúsund manns. Margir bæjarbúar starfa í gríðar-
stóru fangelsi á svæðinu og aðrir í herstöð bandaríska flughersins. En
California City virðist ekki á leiðinni að skáka Los Angeles í bráð.
CALIFORNIA CITY
DRAUGABORGIN
Lítil kvikindi föst í náttúrulegu tímahylki búa í dularfullu stöðuvatni:
Blóðrauð á lekur hægt út úr
Taylor-jökli á Suðurskauts-
landinu. Blóðfossinn var
fyrst uppgötvaður árið 1911
og vakti mikla furðu. Eft-
ir að hafa fullvissað sig um
að blóð læki ekki í fossinum
töldu vísindamenn í þá daga
að þörungar mynduðu rauða
litinn. En raunverulega skýr-
ingin, sem síðar kom í ljós, er
miklu ótrúlegri.
Taylor-jökull skreið fram
fyrir um tveimur milljón-
um ára og lokaði inni örlít-
ið stöðuvatn sem síðan hef-
ur legið undir þykkri íshellu,
langt undir yfirborðinu, í
eins konar náttúrulegu tíma-
hylki. Í pollinum búa örver-
ur sem hafa þróast í einangr-
un frá umheiminum síðan
jökullinn lokaði þær inni.
Örverurnar búa á ljóslaus-
um, ísköldum og súrefnis-
snauðum stað og hafa lagað
sig að stöðuvatninu sínu inn-
an í jöklinum. Mjó sprunga
hleypir ánni frá stöðuvatn-
inu og út úr jöklinum. Rauði
liturinn stafar af miklu járn-
og saltmagni í stöðuvatninu
sem örverurnar virðast hafa
skapað.
Örverur á borð við þessar
– og til dæmis hveraöverurn-
ar á Íslandi – sýna vísinda-
mönnum að líf getur þrifist á
ótrúlegustu stöðum og hugs-
anlega á plánetum þar sem
ýmislegt leynist undir þykk-
um íshjúpi, til dæmis á Mars.
Blóðrauður foss á suðurpólnum
Gervihnattamynd Með Google
Earth-forritinu má virða fyrir sér
götuslóðana í eyðimörkinni.
Markaðurinn hrundi Fasteigna-
bólan í Kaliforníu sprakk og eyði-
lagði áætlanir Nats Mendelsohn.