Húnavaka - 01.05.2008, Qupperneq 120

H Ú N A V A K A 118
í frásögninni. Stöku sinnum bregður fyrir hófsamlegri kímni og annað veifið
birtir hann vísur eftir húnvetnska hagyrðinga og hvort tveggja bætir textann
og gefur honum aukið líf. Auðvitað liggja þó margir snjallir hagyrðingar þar
utangarðs.
Öldruð vinkona mín hringdi til mín þegar hún hafði fengið bók þessa í
hendur og taldi að vísan sem gerð var eftir drukknun sr. Jóns Jónssonar á
Auðkúlu árið 1817 væri þar skakkt með farin. Konan lærði vísuna þegar hún
ólst upp á menningarheimilinu í Stóradal á 2. og 3. áratug síðustu aldar og er
enn stálminnug og vísnafróð, eins og fleiri af ætt Bólu-Hjálmars. Hún telur að
rétt sé vísan svona:
Enginn veit um afdrif hans
utan hvað menn sáu
skaflaförin skeifberans
að skör til heljar lágu.
Bókina prýða fjölmargar fallegar ljósmyndir og kort eru birt til að auðvelda
leiðsögn um héraðið. Bókin er falleg, vel skrifuð og fróðleg. Því er leitt að þurfa
að segja að á verkinu eru nokkrir hnökrar, sem ætla má að auðvelt hefði verið
að komast hjá, a.m.k. flestum. Lúta margir þeirra að því sem sagt er um áttir
og örnefni og verða nefnd nokkur dæmi um það hér á eftir.
Áttir
Enginn vafi leikur á því að áttaskyn fólks er orðið mun veikara en áður var, t.d.
á fyrstu áratugum síðustu aldar. Frá þeim tíma og fyrr eru til fjölmargar sagnir
um menn sem höfðu það sterkt og þróað áttaskyn að þeir rötuðu óhikað langar
leiðir í dimmviðri, þótt lítil eða engin kennileiti væri við að styðjast. Á síðari
árum hef ég hitt fólk sem ekkert veit um áttir, að vísu flest uppalið í þéttbýli.
Þetta stafar vafalaust af því að nú þarf sjaldan á þessari hæfni að halda.
Eigi að síður kemur það á óvart hversu oft er í þessari bók sagt frá áttum
þannig að það er hæpið eða afgerandi skakkt. Þetta á ekkert síður við þegar
fjallað er um miðbik héraðsins en annars staðar. Ég man t.d. ekki eftir neinu
sem kom mér á óvart í frásögnum af húnvetnsku heiðunum eða úti á Skaga,
nema ef vera skyldi þegar sagt er frá örnefni á „austurbakka“ Hofsár en þar
má vera að hlykkur sé á farvegi árinnar. Svo nokkur dæmi séu tekin er sagt að
Hólabak sé við „suðurjaðar Vatnsdalshóla“ og að þjóðbrautin liggi „vestan við
Vatnsdalshóla“. Ég trúi því að það blasi hins vegar við flestum að bærinn
Hólabak sé vestan við Vatnsdalshóla og að Norðurlandsvegur liggi í sveig um
norðurjaðar þeirra. Þá er bærinn á Bjarnastöðum sagður vera „upp af
vesturenda Flóðsins“ en er austur af norðurenda þess. Þegar haldið er frá
Gautsdal yfir að Hvammi á Laxárdal er sagt að farið sé í norður og vestur og
síðan kemur: „Mörk er næsti bær vestan við Hvamm.“ Færi ég lengi þá sömu
stefnu, sem í bókinni er kallað vestur frá Hvammi, gæti ég að lokum hitt gott