Húnavaka - 01.05.2008, Side 128

H Ú N A V A K A 126
ERLENDUR G. EYSTEINSSON, Stóru-Giljá:
Klausturstofan á Þingeyrum
Þingeyrar í Húnaþingi er sögufrægur staður og getið í Landnámu í tengslum
við landnám Ingimundar gamla, svo og bæði í Vatnsdælu og Hallfreðar sögu.
Nafn ið er dregið af þinghaldi héraðsins og þykir þar enn móta fyrir dóm-
hring.
Búseta virðist þó ekki hafa verið þarna fyrr en kirkja var sett þar 1121 og
klaustur 1133, hið fyrsta á Íslandi. Tildrögum þess er lýst í sögu Jóns biskups
helga Ögmundssonar, hins fyrsta biskups Norðlendinga. Hann var þar á
vorþingi um miðjan júní og var veður kalt; hét biskup þá að reisa bæ og kirkju
á staðnum ef harðindum linnti. Það gekk eftir og vígði biskup kirkjuna en
klaustrið kom eftir að biskup var allur.
Klaustrið var af Benediktsreglu sem víða var útbreidd á þessum árum og
hvað frægast var klaustrið í Cluny í Frakklandi. Trúlega er þó fyrirmyndina að
munklífi að sækja til Noregs en víðfrægt Benediktsklaustur var í Niðarhólmi.
Þingeyraklaustur var nafntogað lærdómssetur og hafa ýmsir ábótar þess og
munkar skrifað nafn sitt á spjöld sögunnar með eftirminnilegum hætti. Þar má
nefna Karl ábóta Jónsson sem samdi sögu Sverris konungs Sigurðssonar og
munkana, Gunnlaug Leifsson og Odd Snorrason. Gunnlaugur ritaði Jónssögu
helga og Ólafssögu Tryggvasonar.
Mörg önnur rit hafa menn viljað tengja klaustrinu og meðal annars samdi
Arngrímur ábóti Brandsson Guðmundarsögu; hann hafði numið orgelsmíð í
Noregi. Kirkjan og klaustrið voru nefnilega síður en svo einangruð á þessum
tíma og urðu mörg auðug eins og Þingeyraklaustur.
Klausturlifnaður á Þingeyrum lagðist af við siðaskiptin 1550 eins og annars
staðar á Íslandi.
Konungur sölsaði undir sig klaustur og kirkjueignir og hafði umboðsmenn,
svokallaða klausturhaldara.
Laurits Gottrup
Einna kunnastur umboðsmanna konungs er Laurits Gottrup, danskur
lögmaður, sem var mikill umsvifamaður og fjáraflamaður og bjó hér um
aldamótin 1700 með meiri glæsibrag en almennt tíðkaðist. Hann lét taka ofan
gömlu klausturskirkjuna og byggja stóra, nýja útbrotakirkju úr timbri árið
1695 og gaf henni veglega muni sem enn prýða Þingeyrakirkju. Þar er til að