Lögmannablaðið - 01.09.2005, Blaðsíða 17

17
þessari meginreglu eru nokkrar undantekningar sem
síðar verður vikið að. Jafnvel þótt dómari ákveði að
sá sem tapar eigi að greiða gagnaðila sínum fullan
málskostnað þarf dómarinn samt sem áður að
ákveða þessar bætur með hliðsjón af almennum
reglum skaðabótaréttar, m.a. reglunni um að tjón-
þoli eigi að reyna að takmarka tjón sitt eftir því sem
hægt er að ætlast til af honum með sanngjörnum
hætti. Þótt málskostnaðarreikningur, eða tíma-
skýrsla og tímagjald lögmanns, veiti mikilvæga
leiðbeiningu um þessar bætur þarf dómarinn að
athuga hvort um raunverulegan kostnað er að ræða
og eins hvort eðlilegt og sanngjarnt hafi verið að
leggja í umræddan kostnað með hliðsjón af þeim
hagsmunum sem voru í húfi. Með hliðsjón af því
getur skipt máli hversu trúverðuga grein lögmaður
gerir fyrir því hvaða þóknun hann muni krefja
umbjóðanda sinn um og vænlegast til árangurs að
leggja fram kvittun fyrir greiðslu lögmannsþókn-
unar.
Ýmsar breytingar voru gerðar á dönskum réttar-
farslögum með lögum nr. 554/2005, sem munu taka
gildi 1. janúar 2007, þ.á.m. eru mun ítarlegri
ákvæði um málskostnaðarákvarðanir en er að finna
í réttarfarslögum hér á landi. Í ákvæði sem verður
að 1. mgr. 216. gr. réttarfarslaga segir að máls-
kostnaður eigi að bæta þau útgjöld sem hafa verið
nauðsynleg til þess að tryggja forsvaranlega með-
ferð málsins. Útgjöld vegna lögmannskostnaðar
skulu bætt með hæfilegri fjárhæð og önnur útgjöld
að fullu.
Í Noregi hefur verið lagt fram frumvarp að
nýjum lögum um meðferð einkamála, (Ot.prp. nr.
51, 2004-2005), lov om mekling og rettergang i
sivile tvister (tvisteloven). Í 1. tl. greinar 20.5 í
frumvarpinu er mælt fyrir um ákvörðun bóta fyrir
kostnað af meðferð máls með þessum hætti:
Full erstatning for sakskostnader skal dekke alle
partens nødvendige kostnader ved saken som ikke
særlige regler gir grunnlag for å unnta. Ved vurder-
ingen av om kostnadene har vært nødvendige,
legges det vekt på om det ut fra betydningen av
saken har vært rimelig å pådra dem. Parten kan
kreve rimelig godtgjøring for eget arbeid med
saken når det har vært særlig omfattende eller det
ellers måtte ha vært utført av en prosessfullmektig
eller annen fagkyndig hjelper.
Mér virðist sem íslenskir dómarar hafi hliðsjón
af sambærilegri reglu og fram kemur í dönsku lög-
unum og norska frumvarpinu við ákvörðun máls-
kostnaðar í einkamálum. Ef dómari miðar við að
hann sé að dæma fullan málskostnað en víkur þó
verulega frá framlögðum málskostnaðarreikningi
eða tímaskýrslu og tímagjaldi er hægt að gera þá
kröfu að hann rökstyðji það sérstaklega.
Í 3. mgr. 130. gr. EML eru tiltölulega almennt
orðaðar undantekningar frá meginreglunni í 1. mgr.
sem má beita ef aðili vinnur mál að nokkru en tapar
því að nokkru eða veruleg vafaatriði eru í máli og
má þá dæma annan aðilann til að greiða hluta máls-
kostnaðar hins eða láta hvorn þeirra bera sinn
kostnað af málinu. Sérstakar undantekningarreglur
eru síðan í 131. gr.
Sjaldnast er tekið til varna í máli án þess að um
einhvern réttarágreining sé að ræða. Hvort vafi um
sönnun eða beitingu réttarreglna telst verulegur að
þessu leyti er háð mati dómara. Eðlilegt er að
umræddur vafi dómara komi fram í rökstuðningi
fyrir efnislegri niðurstöðu en ekki eingöngu í rök-
stuðningi málskostnaðarákvörðunar. Dómarar ættu
að hafa fyrir reglu að láta þess getið í rökstuðningi
hvort þeir eru að dæma fullan málskostnað eða ein-
ungis hluta af honum og af hvaða ástæðu. Slíkur
rökstuðningur gerir þeim sem ekki fær dæmdan
fullan málskostnað auðveldara með að skilja að
lögmaður hans eigi eða geti átt tilkall til hærri
þóknunar en gagnaðili er dæmdur til að greiða. Sér-
staklega þarf að færa rök fyrir því af hverju hvor
aðili er dæmdur til að greiða sinn kostnað þótt
annar vinni málið í öllu verulegu.
Þar sem málskostnaðarákvarðanir eru sjaldnast
mikið rökstuddar verður oftast að lesa milli línanna
hvaða rök hafi legið að baki ákvörðun. Alkunnugt
er að einstaklingar sem höfða mál á hendur ríkinu,
tryggingarfélögum og stórfyrirtækjum eru sjaldnast
dæmdir til að greiða málskostnað þótt þeir tapi máli
að öllu leyti og þótt ekki virðist mikill vafi í huga
dómara um þá niðurstöðu. Þótt í einhverjum til-
vikum sé ástæðan sú að dómarar telji viðkomandi
hafa haft nokkuð til síns máls virðist samúð með
þeim minni máttar í fleiri tilvikum vera hin raun-
verulega ástæða.
Er ástæða til að taka upp viðmiðunarreglur
fyrir héraðsdómstólana í einkamálum eins og í
sakamálum?
Það tel ég ekki æskilegt nema ef vera skyldi að
viðmiðunarreglurnar verði einnig lagðar til grund-
vallar í gjafsóknarmálum sem eitthvað virðist
tíðkað í reynd. Í nágrannalöndum okkar er mis-
munandi háttur hafður á að þessu leyti. Í Noregi
gefur dómsmálaráðuneytið út leiðbeiningar m.a. til
dómstóla og lögreglu um tímagjald lögmannsþókn-
unar í sakamálum og gjafsóknarmálum. Sjá síðast
L Ö G M A N N A B L A Ð I Ð