Lögmannablaðið - 01.09.2005, Blaðsíða 37

37L Ö G M A N N A B L A Ð I Ð
Undanfarið hefur sáttaumleitun(sáttamiðlun) nokkuð verið í
umræðunni hér á landi sem úrræði
hvort heldur er í einkamálum eða opin-
berum málum. Umfjöllunin hér mun
lúta að sáttaumleitun á sviði refsiréttar.
Í stuttu máli felst sáttaumleitun í því
að aðilar máls, brotaþoli og brota-
maður, eru leiddir saman í því skyni að
koma hinum brotlega í skilning um
þann verknað sem hann framdi og ná
samkomulagi um málalok. Sáttamiðl-
ari er aðilum til aðstoðar en á ekki að
finna lausn málsins því það gera aðilarnir sjálfir.
Eitt af meginskilyrðum þess að sáttaumleitun geti
farið fram er að vilji beggja aðila, brotaþola og
brotamanns, standi til þess.
Sáttaumleitun eins og hún þekkist í dag má
rekja til hugmynda sem fram komu í Bandaríkj-
unum og Kanada í lok sjöunda áratugarins. Þær
miðuðu að því að finna aðrar leiðir til að leysa úr
smávægilegum ágreiningi manna á milli í stað
hinnar hefðbundnu dómstólaleiðar og nýta betur
aðrar stofnanir í þjóðfélaginu svo sem bæjarfé-
lögin. Auk praktískra ástæðna komu fram á sama
tíma hugmyndir um að fundnar yrðu aðrar leiðir,
utan hins hefðbundna refsivörslukerfis, í því skyni
að bregðast við refsiverðri háttsemi. Þá var farið
að bera á þeirri kröfu að huga bæri að og bæta
þyrfti stöðu brotaþola almennt. Þó að hugmyndin
hafi til að byrja með ekki beinst að því að styrkja
stöðu brotaþola sérstaklega þá verður að telja að
með sáttaumleitun hafi staða þeirra styrkst með
beinni þátttöku þeirra í lausn málsins.
Framkvæmd sáttaumleitunar er misjöfn eftir
löndum og jafnvel innan sama lands. Í sumum til-
vikum er þessu úrræði einungis beitt um ákveðna
hópa brotamanna t.d. unga afbrotamenn eða vegna
tiltekinna brota. Aðferðin er hins vegar ætíð sú
sama, þ.e. samleiðing brotaþola og brotamanns,
en mismunandi er á hvaða stigi málsins slík sam-
leiðing fer fram, þ.e. hvort sáttaumleitunin komi í
stað saksóknar eða samhliða henni.
Sáttaumleitun hefur einnig verið beitt
vegna mála barna undir sakhæfisaldri.
Sáttaumleitun byrjar oftast sem til-
raunaverkefni til ákveðins tíma og er
framkvæmd af mismunandi aðilum.
Til fyrsta tilraunaverkefnisins í Nor-
egi var stofnað til árið 1981 á vegum
félagsmálaráðuneytisins en í Finn-
landi var það á vegum borgaryfirvalda
í Vantaa, Háskólans í Finnlandi,
dómsmálaráðuneytisins og Lúthersku
kirkjunnar árið 1983. Í Bretlandi voru þau oft á
vegum ýmissa félagasamtaka. Ýmist eru sett sér-
stök lög um úrræðið strax í upphafi eða lögum
breytt til samræmis við það. Í byrjun er þó oftast
um að ræða ólögfestar reglur. Í Noregi var sátta-
umleitun ólögfest fyrstu 10 árin en framkvæmdin
byggðist á starfsreglum ríkissaksóknara.
Þau sjónarmið sem einkum búa að baki sátta-
umleitun og réttlæta tilvist hennar eru m.a. þau að
auka möguleika annarra stofnana t.d. bæjarfélaga
til að taka á minni háttar brotamálum og færa
deilur aftur til „aðila“ án þess þó að skerða réttar-
öryggissjónarmið, að meðhöndla minniháttar
brotamál á skjótvirkan hátt og flýta uppgjöri
skaðabóta, að leiða aðila máls saman með aðstoð
sáttamiðlara til að gera út um málið sín á milli
sem vonandi hefur sérstök varnaðaráhrif á brota-
mann og minnka fordóma samfélagsins gagnvart
honum sem oft eru samfara hinum hefðbundnu
refsingum, að auka möguleika brotaþola á að taka
virkan þátt í að leysa málið, að gefa brotamanni
kost á annarri leið en hinni hefðbundnu dómstóla-
leið til lúkningu mála og síðast en ekki síst að
skapa nýtt úrræði fyrir unga brotamenn og börn
undir sakhæfisaldri.
Greinin byggist á kandidatsritgerð sem greinar-
höfundur skrifaði um sáttaumleitun við lagadeild
Háskóla Íslands vorið 1996.
Sáttaumleitun á sviði refsiréttar
Guðfinna
Jóhanna
Guðmundsdóttir
hdl.