Lögmannablaðið - 01.10.2010, Blaðsíða 12

12 < LÖGMANNABLAÐIÐ – 3 / 2010
Aðsent efni
Um rannsókn, ákæru og dóms­
meðferð í málum vegna embættis­
brota ráðherra gilda hér á landi, eins
og í mörgum nágranna löndum
okkar, reglur sem eru um margt
ólíkar því sem almennt gildir um
meðferð slíkra mála þar sem
rannsókn er í höndum lögreglu,
ákæruvald í höndum saksóknara og
almennir dómstólar á tveimur
dómsstigum dæma. Skulu hér
gróflega raktar helstu reglur sem
gilda um rannsókn, ákæruvald og
dómsvald vegna embættisbrota
ráðherra í Danmörku, Noregi og
Svíþjóð.
Danmörk
Danir tóku meðferð mála vegna
embættisbrota ráðherra til gagngerrar
endurskoðunar í kjölfar svonefnds
Tamílamáls, sem leiddi í ljós fjölmarga
veikleika á rannsókn og málsmeðferð í
slíkum málum. Sett voru sérstök lög um
rannsóknarnefndir1 og kafla um undir­
búning þingsins vegna mála sem varða
ráðherraábyrgð var bætt í þingsköpin. Í
grófum dráttum má lýsa fyrirkomulaginu
í Danmörku þannig að ef upp kemur
ásökun um embættisbrot ráðherra er
það hlutverk fastanefndar þingsins,
þingskapanefndarinnar, að gera
frumathugun á málinu. Þingskapa­
nefndin getur að lokinni frumathugun
sinni gert tillögu til þingsins um að
skipuð verði rannsóknarnefnd á
grundvelli laganna um rannsóknar­
nefndir, sem dómsmálaráðherra skipar,
ýmist að eigin frumkvæði eða á
grundvelli ályktunar þingsins. Rann­
sóknarnefndum er ætlað að rannsaka
málsatvik og þannig leggja grunn að
mati þingsins á því hvort ráðherra hafi
með einhverjum hætti gerst brotlegur í
starfi. Ef grunur leikur á slíku, tekur
þingskapanefnd þingsins málið til
skoðunar á grundvelli 18. kafla
þingskapanna. Þingskapanefndin skal
meðhöndla allar skýrslur rannsóknar­
nefnda og önnur mál sem fjalla um
ábyrgð ráðherra eða fyrrverandi
ráðherra, hvort sem þær fjalla um
vantraust á ráðherra (pólitísk ábyrgð)
eða refsiábyrgð.
Í 18. kafla þingskapanna er fjallað um
réttarstöðu ráðherra fyrir nefndinni.
Hann á m.a. rétt á aðstoðarmanni að
eigin vali, honum er tryggður tiltekinn
aðgangur að gögnum nefndarinnar og
möguleiki á að láta spyrja þá spurninga
sem kallaðir eru fyrir nefndina. Þing­
skapanefndin velur síðan undirnefnd úr
röðum nefndarmanna til að undirbúa
frekari vinnslu mála um ráðherraábyrgð,
m.a. álit þingskapanefndarinnar til
þingsins. Ljóst er að réttarstaða
ráðherra, sem er til rannsóknar, er mun
skýrari með tilkomu laganna um
rannsóknarnefndir og 18. kafla þing­
skapanna en með þeim lagabótum var
greitt úr flestum þeim álitaefnum sem
uppi höfðu verið um málsmeðferðina
bæði fyrir rannsóknarnefndum sem og
við meðferð þingsins.
Í Danmörku, eins og hér á landi, er það
meirihluti þingsins sem tekur afstöðu
til þess hvort ákæra skuli, sbr. 16. gr.
dönsku stjórnarskrárinnar. Þar segir að
konungur og þingið geti ákært ráðherra
fyrir embættisbrot þeirra en konungur
hefur ekki notað sér þetta vald í reynd.
Ríkisrétturinn dæmir í slíkum málum á
einu dómsstigi samkvæmt lögum um
ríkisréttinn en í 59. gr. stjórnarskrárinnar
er fjallað um skipan hans. Hann er
skipaður þeim 15 hæstaréttardómurum
sem lengst hafa setið í embætti og 15
dómurum kjörnum af þjóðþinginu til 6
ára í senn. Ákveði þingið að leggja fram
ákæru gegn ráðherra, velur það
samhliða saksóknara, sbr. 13. gr.
laganna um ríkisréttinn2 sem flytur
málið fyrir þingsins hönd.
Noregur
Samkvæmt norsku stjórnarskránni
hefur þingið, líkt og hér á landi,
ákæruvald í málum er varða lagalega
ábyrgð ráðherra og skal ríkisréttur
dæma í slíkum málum, sbr. 86. gr.
Meðferð mála vegna
embættisbrota ráðherra í
Danmörku, Noregi og Svíþjóð
Bryndís Hlöðversdóttir, aðstoðarrektor og forseti lagadeildar
Háskólans á Bifröst