Lögmannablaðið - 01.03.2012, Blaðsíða 25

lögmannaBlaðið tBl 01/12 25
Þorsteinn Pálsson
Aðsent efni
einAr HUGi BJArnAson HDl.
hugleiðingar um dóm hæstaréttar
íslands í málinu nr. 600/2011
Þann 15. feBrÚar sl. var kveðinn upp
í hæstarétti dómur í málinu nr. 600/2011.
dómurinn hefur með réttu vakið
gríðarlega athygli og hlotið mikla
umræðu meðal lögmanna, á vettvangi
fjölmiðla, í þingsölum og víðar.
grundvallarforsenda að
lántaki hafi staðið í skilum
Í dómi Hæstaréttar er vísað til þeirrar
meginreglu kröfuréttar að kröfuhafi, sem
fengið hefur minna greitt en hann átti
rétt til í lögskiptum aðila, eigi kröfu á
hendur skuldara um það sem vangreitt
er. bent er á að frá meginreglunni séu
þó undantekningar, meðal annars um
að fullnaðarkvittun kröfuhafa geti að
vissum skilyrðum fullnægðum valdið
því að hann glati frekari kröfu.
Í mínum huga er ljóst að fordæmis­
gildi dómsins er takmarkað við þau
tilvik þegar lántaki, með samning sem
inniheldur ólögmæta gengistryggingu,
hefur staðið í skilum með skuldbindingar
sínar samkvæmt samningi og/eða
útsendum greiðsluseðlum fjármála­
stofnunar og fullnaðarkvittanir liggja
fyrir. greiðslutilkynning og fyrirvaralaus
móttaka kröfuhafa á greiðslu í samræmi
við hana telst fullnaðarkvittun samkvæmt
dómi Hæstaréttar. með hliðsjón af
þessu er ekki unnt, á tímum rafrænna
viðskiptahátta, að gera sérstaklega
ríkar kröfur til forms greiðslukvittana
heldur hlýtur aðaláherslan að liggja í því
hvort skuldari hafi sannanlega greitt þá
greiðslu sem fjármálafyrirtækið krafði
hann um.
um þýðingu fullnaðarkvittana
Við mat á því hvort atvik væru með
þeim hætti í málinu að heimilt væri
að víkja frá ofangreindri meginreglu
kröfuréttar leit Hæstiréttur til þriggja
atriða.
Í fyrsta lagi vísar rétturinn til þess
að sóknaraðilar voru í góðri trú um að
greiðslur þeirra fælu í sér fullar og réttar
efndir af þeirra hálfu. Í öðru lagi að
skuldbindingin samkvæmt umræddu
skuldabréfi hafi verið til langs tíma, eða
þrjátíu ára, og að fimm ár hafi verið
liðin af lánstímanum þegar dómur
gekk í fyrra máli sömu aðila. Þá er
vísað til þess að fjárhæð viðbótarkröfu
sóknaraðila hafi verið umtalsvert hlutfall
af upphaflegri lánsfjárhæð. Í þriðja
lagi er vísað til þess að varnaraðili sé
fjármálafyrirtæki sem bauð upp á lán
með ólögmætri gengistryggingu og
að skilmálar þess láns sem um ræddi
í málinu voru samkvæmt einhliða
ákvörðun varnaraðila og stöðluðum
skilmálum hans.
Varðandi fyrsta atriðið sem rétturinn
tiltekur tel ég blasa við að allir lántakar
gengistryggðra lána, sem staðið hafa í
skilum samkvæmt greiðslufyrirmælum
fjármálastofnana, teljist vera í góðri
trú um að greiðslur þeirra hafi falið
í sér fullar og réttar efndir enda tóku
fjármálastofnanir undantekningarlaust
við greiðslum án nokkurs fyrirvara.
Varðandi þriðja atriðið sem Hæsti­
réttur nefnir þá er ljóst að skilmálar
lánssamninga, sem innihalda ólög­
mæt gengistryggingarákvæði, hafa
undantekningarlítið verið samdir ein­
hliða af lánveitendum auk þess sem
yfirleitt er augljós aðstöðumunur á
samningsaðilum. Af þessu leiðir að
skilyrðið sem rétturinn nefnir er í
langflestum tilvikum uppfyllt.
örðugra er hins vegar að meta hvaða
þýðingu annað atriðið í rökstuðningi
Hæstaréttar hefur varðandi fordæmisgildi
dómsins. Þau atriði sem þar eru
nefnd eru eðli máls samkvæmt afar
mismunandi í hverju tilviki fyrir sig. Ég
vil leyfa mér að halda því fram að hér sé
um að ræða viðbótarröksemd sem sett
er fram til stuðnings hinum skilyrðunum
en efnisleg niðurstaða málsins hefði
orðið sú sama þó að lánið hefði verið til
skemmri tíma og fjárhæð viðbótarkröfu
lántaka lægri. Þessi ályktun fær stuðning
í dómaframkvæmd Hæstaréttar um
gengistryggð lán en af henni má ráða
að engu skiptir varðandi ólögmæti