Lögmannablaðið - 01.03.2013, Page 33

lögMannaBlaðið tBl 01/13 33
Aðsent efni
GUðMUnDUr B. ÓlAfsson Hrl.
ráðningarsamningar og
fíkniefnapróf
Að UnDAnFÖrnU HAFA orðið nokkrar
umræður um skyldu manna til að
gangast undir fíkniefnapróf sam kvæmt
ráðningarsamningi. nýverið sagði stórt
útgerðarfyrirtæki upp 13 starfsmönnum
sem höfðu greinst með leifar af
fíkniefnum í þvagi en í ráðningarsamningi
var fyrirtækinu heimilt að láta starfsmenn
gangast undir fíkniefnapróf sem gæti leitt
til fyrir varalausrar uppsagnar.
Það sem vekur mann til umhugsunar
er hvort ákvæði í ráðningarsamningum
um heimild vinnuveitanda til að skipa
starfsmönnum að fara fyrirvaralaust í
fíkniefnapróf standist lög og hvort
brot á slíku samningsákvæði geti rétt­
lætt fyrirvaralausa uppsögn ráðningar­
samnings.
Þessari grein er ekki ætlað að vera
tæmandi um þetta viðfangsefni en þau
ákvæði sem helst koma til athugunar eru
71. gr. stjórnarskrárinnar um friðhelgi
einkalífs og 8. gr mannréttindasáttmála
evrópu. Þá koma til skoðunar ákvæði
persónuverndarlaga nr. 77/2000 um hvort
framkvæmd slíkra prófa falli ekki undir
söfnun upplýsinga sbr. 8 gr. laganna en
þar er gerð skýr krafa um málefnalegar
ástæður fyrir skráningu persónulegra
upplýsinga.
Íþyngjandi ákvæði eða
öryggisatriði?
menn geta samið um allt milli himins
og jarðar í ráðningarsamningum nema
það brjóti í bága við lög. Hinsvegar er
hægt að fá samningsákvæðum vikið
frá ef þau eru beinlínis ósanngjörn,
sbr. 36.gr. samningalaga nr. 7/1936.
við mat á því hvort unnt er að víkja
ákvæðinu frá, og hvaða afleiðingar það
hafi ef starfsmaður sinnir ekki boðun
um þátttöku í fíkniefnaprófi, verður
einkum að líta til forsendna og tilgangs
samningsákvæðisins og stöðu aðila við
samningsgerð. Hér er um íþyngjandi
ákvæði að ræða fyrir starfsmenn er varðar
athafnir þeirra utan vinnusambandsins
og því þurfa að vera gild rök fyrir slíku
ákvæði.
Af hálfu vinnuveitanda hefur meðal
annars verið litið til öryggissjónarmiða,
hvort sem er vegna hættu við framkvæmd
starfa eða starfa við umsjón með lyfjum.
Því hefur verið borið við að störfin séu
þess eðlis að rétt sé að gera ríkar kröfur
til starfsmanna um að það sé hafið yfir
vafa að þeir neyti ekki fíkniefna. Þessi
rök eru góð og gild ef fyrirtækið getur
sýnt fram á að starfsemin sé þess eðlis
að ákvæði í ráðningarsamningum um
fíkniefnapróf séu réttlætanleg. Í öðrum
tilvikum, til að fylgja eftir markmiðum
um fíkniefnalaust fyrirtæki, tel ég að
hagsmunir vinnuveitanda séu ekki
nægilegir til að réttlæta svo íþyngjandi
ákvæði og inngrip í friðhelgi einkalífs
starfsmanns.
vinnuveitandi hefur ekkert með það
að gera hvernig starfsmenn eyða sínu
fríi nema frístundaiðkun þeirra komi í
veg fyrir að þeir mæti fullfrískir til vinnu
og sinni sínum störfum. Samkvæmt
meginreglum vinnuréttar ber að gefa
aðvörun ef starfsmenn gerast brotlegir
í störfum sínum og bæti þeir ekki úr
vanefnd, eða brjóti af sér aftur, getur
það leitt til fyrirvaralausrar uppsagnar.
Starfsmaður sem er undir áhrifum
vímuefna eða áfengis í vinnu á því á
hættu að missa vinnuna fyrirvaralaust
brjóti hann af sér á ný. Hins vegar verður
að hafa í huga að leifar af fíkniefnum
geta greinst í þvagi í margar vikur eftir
neyslu, án virkni. eins getur verið að
menn neyti lögmætra lyfja samkvæmt
lyfseðli, sem skilja eftir sig leifar af efnum
sem skilgreind eru sem fíkniefni. Það að
leifar af fíkniefnum finnist í þvagi segir
ekki allt um ástand mannsins er hann
mætir til vinnu. maður sem neytir áfengis
einum eða tveimur dögum fyrir vinnudag
getur því verið mun verr á sig kominn en
sá sem neytt hefur fíkniefna viku áður.