Dagblaðið Vísir - DV - 04.01.2013, Blaðsíða 22

22 Umræða 4.–6. janúar 2013 Helgarblað
M
amma varð áttræð á gamlárs­
dag. Yngri dóttir mín verð­
ur átta í vor. Ég er staddur á
miðjum aldri. Og ber ábyrgð
samkvæmt því. Við sem stöndum í
miðjunni verðum að standa okkur. Nú
er Ísland í okkar umsjá.
Í einu jólaboðinu vatt sér að
mér gamall kunningi og sagði: „Þú
hefur tekið þátt í því að stilla upp
þessum tveimur valkostum sem ég
kalla nú bara ókosti: Annaðhvort
Evrópusambandið eða Útilokunar­
sambandið (Mogginn, Davíð, LÍÚ,
Heimssýn & Sjálfstæðisflokkurinn).
Ég neita því að þurfa að velja á milli
þessara tveggja ókosta! Ég heimta
eitthvað nýtt!“
Nýtt ár vill nýtt. Orð hans sátu
í mér. Er þriðja leiðin í boði? Er í
alvörunni eitthvað nýtt í boði?
2.
Senn líður að lokum fyrsta kjör­
tímabils frá Hruni. Við sem vorum
reið í byrjun þess, hröktum Hrun­
stjórnina frá og fengum „okkar fólk“
í Stjórnarráðið, erum ekki jafn reið
og áður, heldur meira á varðbergi;
innst inni óttaslegin um hvað gerist
í kosningum vorsins. Tekst okkur að
fylgja dæmi Obama og verja óvin­
sælt og vanþakklátt uppbyggingar­
starf, eða verður valtað yfir allar
góðar tilraunir til samábyrgðar,
skynsemi, nýsköpunar og norrænn­
ar þolinmæði í vexti viðskiptalífs, og
aftur „gefið í“ að hætti hússins við
Háaleitisbraut 1?
Það var einhver brosmildur léttir
í áramótaávarpi Jóhönnu Sigurðar­
dóttur: Hér talaði kona sem hafði
lagt hart að sér og fannst hún hafa
unnið gott verk. Það sást að hún
var fegin að þurfa ekki að taka einn
slaginn enn, enda komin nálægt
mömmu í aldri.
En hvað tekur við af henni?
3.
Í hverri viku heilsa mér menn (karl­
menn já) sem brosa milt í byrjun
en píra svo augun af pirringi: „…jú
jú, þetta mallar, en nú verðum við
bara að koma þessum vinum þín­
um frá. Þessi andskotans vitleysa
gengur ekki lengur!“
Íslensku krónukarlarnir eru
alveg að springa. Þeir geta ekki
beðið lengur eftir því að fá sam­
félagið aftur á sitt vald. Sami tónn­
inn heyrðist frá þingmönnum
Flokksins í aðdraganda jóla. Heift­
in, reiðin og botnlaust úthaldið í
málþæfingum sagði manni að nú
væri allri kurteisi lokið. Héðan í
frá fengi frekjan ein að ráða. Fyr­
ir vikið líður mörgum eins og litla
glereygða nemendafélagsnördin­
um sem hefur gert allt til að byggja
upp heilbrigt félagslíf og borga
skuldir fyrri stjórnar sem mönnuð
var af forhertustu fautum skólans.
Nú hafa þeir hinsvegar króað litla
nörd inn af útí horni á skólalóðinni
og öskra á hann:
„Skilaðu lyklunum!“
Þetta var orðalagið sem Bjarni
Benediktsson notaði á þingi fyr­
ir jól. Hann skoraði á Jóhönnu „að
skila lyklunum“. Sjálfsagt var þetta
sagt í hita leiks og ekki yfirvegað
orðalag, en óneitanlega afhjúpar
það hugarfarið:
„Við eigum Stjórnarráðið! Þið
fenguð það bara lánað í smá tíma!
Láttu mig fá lyklana!“
Í sögu landsins hefur
Sjálfstæðis flokkurinn víst aldrei
setið heilt kjörtímabil í stjórnar­
andstöðu. Við erum því komin inn
á áður ókunnugt landsvæði, og
sumir kunna ekki við sig, eru farn­
ir að öskra. Og það fyllir okkur af
valdfrekjumeðvirkni.
4.
Og í bakgrunni hljómar söngurinn
sígildi um „Hjól atvinnulífsins“.
„Það verður að koma þeim í
gang!“ „Ríkið skuldar okkur fram­
kvæmdir!“ „Það verður að setja
meiri pening í greinina!“
Aftur kemur frekjuhugtakið upp
í hugann. Hjól atvinnulífsins virð­
ist vera þríhjól. Eins og bandóður
barnakór sem æpir á pulsu og ís
mæta jakkafataklæddir menn í
fréttatíma eftir fréttatíma og heimta
pening, ríkisstyrk, fleiri verkefni,
fleiri störf, lægri skatta, afnám
gjalda, ef ekki hreinar afskriftir. Þeir
heimta afturhvarf til hins gefandi
ríkisvalds, til ríkisvalds í einkaeigu.
Afturhvarf til þess tíma þegar þeir
áttu „aðgang“ að ríkissjóði, þegar
þeir höfðu gemsanúmerið hjá fjár­
málaráðherra og gátu hringt, jafn­
vel á sunnudagsmorgni, í von um
peninga úr ríkiskassanum, peninga
sér til handa. Því sá er undirtextinn í
söngnum um „Hjól atvinnulífsins“.
„Í landi hinna klikkuðu karl­
manna“ (svo vitnað sé í Andra Snæ)
eru þeir vanir að fá sínu fram, fá „fé
til stórframkvæmda“, „skilning hjá
stjórnvöldum“, „fyrirgreiðslu hjá
hinu opinbera“ og „innspýtingu í
greinina“.
Á Íslandi er löng hefð fyrir slíkum
stórorkustalínisma, slíkum pilsfalda­
kapítalisma. Útgerðarmenn fortíðar
gátu sannarlega hringt í forsætis­
ráðherra þótt á sunnudagsmorgni
væri og pantað hjá honum gengis­
fellingu ef illa áraði. Dygði það ekki
var kveikt í frystihúsinu og hafið
nýtt líf fyrir tryggingaféð. Loðdýra­
kóngar fengu allt á lánum hjá systur­
flokknum en fóru svo á hausinn
þegar raunveruleikinn tók við. Risu
svo upp aftur og fóru í laxeldið. Þeir
gömlu spillingarbangsar máttu þó
eiga það að hafa stundað það sem
kalla mátti rekstur þótt falskur væri.
Annað en segja mátti um næstu kyn­
slóð íslenskra ævintýramanna: Hið
þráláta markmið útrásarvíkinganna
var einungis það að taka yfir rekstur,
strípa hann og veðsetja, svo komast
mætti yfir annan og meiri rekstur.
Þeir stunduðu ekki rekstur heldur
átu hann.
Sumir þeirra voru með síma­
númerið hjá forsætisráðherra og
fengu banka í nesti, aðrir urðu sjálf­
ir að útvega sér einn slíkan til að
naga innan frá. En að lokum lentu
skuldir þeirra líka á herðum lands­
manna, rétt eins og útgerðarmanna
og loðeldismanna fyrri tíðar, þótt
tölurnar væru töluvert hærri. Með
þá dæmda úr leik virðist hinsvegar
aðeins gamla kynslóðin standa eft­
ir, kynslóðin sem kann bara eitt lag,
pilsfaldasönginn um „Hjól atvinnu­
lífsins“.
Og nú bíða þeir eftir því að
símavinir þeirra komist að á ný.
5.
Hér virðist engin von til að upp
vaxi kynslóð viðskiptamanna og at­
vinnurekenda sem lærir að komast
áfram á sjálfum sér, á frumlegum
hugmyndum og snjöllum útfær­
slum, frekar en að treysta sífellt á
„vinveitta ríkisstjórn“, tengslin við
Flokkinn, flóttaleiðir kennitölu­
flakksins, og syndakvittanir af­
skriftanna. Hjólandi um á þríhjóli
atvinnulífsins þurfa þeir aldrei að
hafa áhyggjur af ábyrgð fullorðins­
áranna. Ævilangt fá þeir að una sér
í þeim sjúklega sandkassa sem ís­
lenskt viðskiptaumhverfi er, þar
sem allir krakkar fá mömmukoss ef
þeir detta á hausinn, mömmukoss
með afskriftum og nýja kennitölu
að auki.
„Svona, svona, allt bú! Mamma
kyssir á báttið. Farðu nú aftur að
leika þér!“
Og hér hefur Jóhanna reynst
móðir allra mæðra, því hér er
allavega eitt sem henni tókst ekki
að breyta, og tókst ekki einu sinni
að útskýra fyrir okkur af hverju
henni tókst ekki að breyta. Íslensk­
ir athafnamenn þurfa því engu að
kvíða. Engu skiptir hvernig þeir
standa sig. Ef illa fer verður tapið
bara afskrifað og eiginfjárstaðan
því alltaf góð. (Í alvöru, strákar,
hvernig nenniði að starfa í svona
umhverfi? Er þetta í alvörunni gam­
an?) Á Íslandi er því ekki hægt að
tala um samkeppnisumhverfi. Eina
samkeppnin hérlendis snýst um af­
skriftir.
Í Þingholtunum gengur brandar­
inn um útgerðarmanninn í hverf­
inu sem í tilefni jóla fyllti garðinn
af ljósaperum og hafði eina fyrir
hverja milljón sem hafði verið af­
skrifuð hjá honum á árinu, þær
voru víst 3.000 talsins. Samt er
þetta maður sem syngur reglulega
á samkomum með Grátkór LÍÚ og
sakar stjórnina um að níðast á sér
og sínum, og sparkar svo gjarnan í
okkur listamenn í leiðinni, fyrir að
starfa í birtunni frá nokkrum ljósa­
perum frá því sama ríki.
Afskriftir og kennitöluflakk er
hið ólæknandi krabbamein íslensks
efnahagslífs. Fjögurra ára vinstri­
stjórn hefur engu breytt um það.
6.
Er okkur þá nokkuð viðbjargandi?
Erum við ekki að eilífu föst í klóm
hinna klikkuðu karlmanna? Jafn­
vel fjögur ár til vinstri virðast engu
breyta, sama hvað þeir sjálfir væla.
Er til einhver ný leið? Maður leyfir
sér að vona það, en sér hana samt
ekki. Og sneisafull af valdfrekjumeð­
virkni sýnum við sífellt sama við­
bragð: Að tala gegn fulltrúum klikks­
ins, gegn málþjófunum á Alþingi,
gegn því sem við óttumst að hellist
yfir okkur á ný. Og erum þannig sek
um að viðhalda tvíhyggjunni, grafa
fleiri skotgrafir. En hvernig semur
maður við fólk sem froðufellir af
valdfrekju og neitar sér um alla sjálf­
skoðun, hvað þá auðmýkt?
Hvernig semur maður við nýj­
ustu fulltrúa hins gamla sem neita
enn að horfast í augu við nálæga
fortíð? Það næsta sem þau komast
því er þetta: „Vitanlega fór ýmislegt
úrskeiðis hér í hagstjórn ásamt því
að yfir hinn vestræna heim gekk ein
versta fjármálakreppa sögunnar.“
(Illugi Gunnarsson á Beinni línu
DV.is) „Allir stjórnmálaflokkar eiga
að skoða sín verk og áherslur reglu­
lega.“ (Hanna Birna á Beinni línu DV.
is) Og einn þeirra bætir um betur.
„Versta ríkisstjórn sögunnar,“ segir
Friðjón R. Friðjónsson um núver­
andi stjórn í áramótauppgjöri Eyj­
unnar.
Versta ríkisstjórn sögunnar.
Hvorki meira né minna.
Hvernig dílar litli nemendafélags­
nördinn við fautana á skólalóðinni
sem heimta sífellt af honum lykilinn
og taka hann á taugum með því að
uppnefna hann versta bekkjarfor­
mann sögunnar, af því honum tókst
ekki að borga skuldir þeirra nógu
hratt og halda þeim nógu mörg partí?
Á hann að reyna að róa þá með mál­
efnalegu tali? Reyna sáttaleið? Reyna
að benda á fugl? Eða bara gefast upp
og afhenda þeim lyklana?

7.
Þrátt fyrir að „vera í stjórn“, finnum
við í lok kjörtímabils til vanmáttar.
Hvernig eigum við að geta kosið til
þings, kosið eitthvað nýtt til þings,
þegar þinghúsið sjálft er í raun ónot­
hæft? Það er búið að þrífa það að
utan, eggjabrotin og jógúrtgumsið,
en innandyra er ennþá allt útbíað.
Ég skellti mér nefnilega á þing­
palla fyrir jól. Við vorum að koma
úr hádegismat á Bergsson og lang­
aði að kíkja við. (Sem drengur hékk
ég oft á þingpöllum, þótti alltaf
undarlega gaman að fylgjast með
leiðindunum í rakspíraköllunum
sem þá luntuðust þar um sali.)
Vopnaleitin var bara skemmtileg
og við komum inn í miðja atkvæða­
greiðslu. Andrúmsloftið var sannar­
lega rafmagnað og kom manni í
opna skjöldu. (Ég hafði ekki komið á
þingpalla síðan 2009.) Groddaskap­
ur og óróleiki fyllti loftið. Uppsöfnuð
illindi lágu eins og lágþokublettir
yfir salnum. Og allt var á einhvern
hátt orðið svo sjúskað og skítugt. Það
var búið „að eyðileggja salinn“, eins
og Guðmundur Steingrímsson hafði
síðar á orði. Jafnvel þingmenn sjálf­
ir voru illa teknir í framan af svefn­
og samviskuleysi, karlar orðnir feitir
og konur höfðu ófríkkað. Tilfinn­
ingin var sorgleg og enn sorglegra
var að sjá sjálfa pontuna. Það fór
ekki á milli mála: Hún leit út eins og
fórnar lamb raðnauðgana. Hún hafði
verið misnotuð mánuðum saman.
Og í hvert sinn sem bjölluvein henn­
ar berast manni í gegnum viðtækin
fær maður hland fyrir hjartað.
Það blasir við að næsta þing getur
ekki farið fram í Alþingishúsinu. Það
verður að hvíla, leyfa því að jafna
sig. Við hæfi væri að næsta þing
verði haldið í Hegningarhúsinu við
Skólavörðustíg. Það er góð hefð fyrir
því að landinu sé stjórnað úr göml­
um fangelsum. Í næstu kosningum
fella kjósendur sinn dóm og senda
þau inn sem verðskulda fjögur ár.
8.
Framtíðin virðist því ekkert sérlega
björt á þessu nýja ári, nema kannski
hjá samnefndum flokki. Þegar hug­
urinn hvarflar að „einhverju nýju“,
og þeim sem þrá þriðju leiðina fram­
hjá ESB og ÚSB, berst talið fljótt að
Jóni Gnarr. Við sem ekki fögnuðum
skrautlegri komu hans inn í ís­
lensk stjórnmál fórum fljótt að ef­
ast um þann dóm. Þrátt fyrir sitt fá­
mennisklíkuyfirbragð hefur Besti
flokkurinn gert fátt annað en fína
hluti við stjórn Reykjavíkurborgar.
Enginn saknar gamla valdaflokksins
eða borgarstjóra hans, með slagorðin
sín kátu, „gleði, snilld, lausnir“ sem
hún lét starfsfólk Reykjavíkurborgar
fara með á hverjum morgni brúna­
þung á svip.
Jón Gnarr kann þá dýrmætu
list, sem nauðsynleg er hverjum
stjórnmálamanni en fáum gefin,
að koma á óvart, að vera skrefi á
undan. Hinsvegar er kannski full­
snemmt að kalla hann stjórnmála­
mann. Hann á enn eftir að takast á
við erfiðustu mál okkar tíma, lands­
málin, innan­ og utan­, peninga­
stefnu, verðtryggingu, kvótakerfi,
aðildarumsókn og allt það jarm­
andi jukk. Hann hefur hingað til
glansað mest í smáatriðum tengd­
um borgarrekstri annarsvegar og
mannréttindamálum útí hinum
stóra heimi hinsvegar. Miðjan bíð­
ur hans.
Það á enn eftir að koma í ljós
hvort Björt framtíð sé í raun eitthvað
mikið nýtt eða hvort hún er kannski
bara Björt Framsókn, sem fanga
mun „almennilega og duglega“
„ópólitíska fólkið“ á miðjunni sem
fengið hefur nóg af spillingarsögu
Myrkrar Framsóknar, og gerast mun
ríkisstjórnarlím til næstu áratuga.
9.
Eftir jólaboðið hugsaði ég stíft um
orð kunningja míns og reyndi að
finna lausnir og leiðir upp úr þriðju
skotgröf til vinstri. Mér fannst ég
verða að finna eitthvað nýtt handa
nýju ári. Fyrir móður mína átt­
ræða og dóttur mína átta ára. En
ég strandaði alltaf á þessari senu:
Hvað gerir litli glereygði nördinn
þegar honum er hótað á skólalóð­
inni?
„Við erum því komin inn á áður ókunnugt landsvæði,
og sumir kunna ekki við sig, eru farnir að öskra.
Valdfrekjumeðvirkni
Kjallari
Hallgrímur
Helgason