Dagblaðið Vísir - DV - 22.02.2008, Qupperneq 11

PV Helgarblað
FÖSTUDAGUR 22. FEBRÚAR 2008 11
RÓBERT HLYNUR BALDURSSON
bladamadur skrifar: roberthb&dv.is
Ólafur Þormar, fertugur starfsmað-
ur Plastprents, hefur upplifað mis-
jafna tíma í málefnum fatlaðra á fs-
landi. Á uppvaxtarárum hans voru
stofnanir fyrir þroskahamlaða kall-
aðar fávitastofnanir í daglegu tali.
Sú stimplun var meira að segja
skjalfest í lögum, þar sem lög um
fávitastofnanir tóku gildi árið 1967.
Þeim lögum var ekki breytt fyrr en
við gildistöku nýrra laga um aðstoð
við þroskahefta árið 1980.
I eldri lögunum var gert ráð fyr-
ir að ríkið ræki „eitt aðalhæli fyrir
fávita", þar sem gert var ráð fyrir að
bæði börn og fullorðnir yrðu vistuð.
Samfélagið sem Ólafur ólst upp í
var afar fordómafullt í garð fatlaðra
en síðan þá hafa gríðarlegar úrbæt-
ur átt sér stað. Nú er boðið upp á
fjölþætta þjónustu fyrir fatlaða, en
meginbreytingin er hugsanlega sú
að þeim var komið út af stofnunum
og inn í samfélagið.
Með opið hólf í hjartanu
Gunnar Þormar og Sveinbjörg
Sigurðardóttir eignuðust Ólaf árið
1967. Hann var þriðja barn þeirra af
fjórum. Fljótlega eftir fæðingu kom
í ljós að ekki var allt með felldu.
Samt sem áður þorðu læknar ekki
að segja þeim tveimur neitt nánar
um ástand Ólafs. „Það er fátt auð-
veldara en að greina eitthvað eins
og Downs-heilkennið en samt sem
áður fóru þeir líkt og kettir í kringum
heitan graut. Við fórum heim með
Ólaf og vissum aldrei almennilega
hvað var að honum. Svo kom í ljós
að hann var heldur seinn að læra
að ganga og slappur líkamlega. Svo
komst á hreint að hann væri með
Downs-heilkennið. Hann var þá
fenginn í skoðun á Landspítalann
þar sem læknar komust að því að
hann væri með opið hólf í hjartanu,
sem varð til að blóðið hreinsaðist
ekki almennilega," segir Gunnar.
Gunnar segir að læknar hafi sagt
honum að ekki væri hægt að lækna
Ólaf með skurðaðgerð og var hann
fremur úthaldslítill í kjölfarið. Svo
fór að gallinn lagaðist af sjálfum sér.
„Við vissum ekkert hvernig við átt-
um að standa í þessu máli. Lækn-
ar sögðu okkur ekkert. Ég reyndi að
finna mér læknisbækur um málið
til að lesa mértil, en þær sögðu mér
samt sem áður lítið," segir Gunnar.
„Við vissum ekkert
hvernig við áttum
að standa í þessu máli.
Læknarsögðu
okkur ekkert."
Kópavogshælið var stofnun
af verstu sort
Þegar Ólafur var tveggja ára
skildu Gunnar og Sveinbjörg.
Gunnar fékk forræðið yfir honum
og hefúr verið Ólafi til halds og
trausts síðan. „Fyrst um sinn virt-
ist sem í engin hús væri að venda.
Ég reyndi að koma honum fyrir á
Kópavogshælinu, en þar gátu menn
ekki tekið við honum. Ég er reyndar
mjög glaður að svo fór ekki. Það var
stofnun af verstu sort þar sem fólk
var ætlað til geymslu," segir Gunn-
ar.
Gunnar hugsaði sér á tímabili

Frá Sjanghæ Ólafur hefur keppt
tvisvar fyrir (slands hönd á ólympíuleik-
um fatlaðra. Þarna sést hann i góðra
vina hópi i Sjanghæ síðasta haust.
að flytja til Noregs þar sem stuðn-
ingur við fatlaða væri mun meiri.
Fljótlega varð þó ljóst að Ólafur
kæmist inn á Thorvaldsen-barna-
heimilið, þar sem börn voru vistuð
af heimilisástæðum. „Það var mik-
ið happ fyrir hann að komast þang-
að þar sem hann var innan um eðli-
leg talandi böm. Fyrir vikið tel ég
að hann hafi lært fyrr að tala held-
ur en þau börn sem vom innan um
aðra þroskahefta. Innan skamms
var hann farinn að syngja heilu vís-
urnar," segir Gtrnnar.
Ólafur var á Thorvaldsen-bama-
heimilinu fram til sex ára aldurs,
en fór síðan á Skálatún í Mosfells-
sveit, heimili fyrir þroskahefta sem
templarar höfðu reist. Hann hef-
ur búið þar síðan og lifir nú góðu
lífi. „Fyrst um sinn var það yfirfullt
og frumstætt, oft um þrjú til fjögur
börn á hveiju herbergi. Honum leið
ekki vel þar, en svo batnaði ástand-
ið. Maður að nafni Einar Hólm kom
þangað inn, þá nýkominn úr kenn-
aranámi þar sem hann hafði lært
að fást við börn með þroskahöml-
un og þar með einn af fýrstu mönn-
unum á íslandi með þá mennt-
un. Hann fann fljótlega út að hægt
var að kenna Ólafi hina ýmsu hluti
sem höfðu ekki áður verið taldir
mögulegir af heilbrigðisfólki," seg-
irGunnar.
Vildu ekki taka við
fólki með Downs
Ólafur var fýrsti einstaklingur-
inn með Downs sem fékk að ganga
í skóla fyrir fadaða, það er Höfða-
skóla. Á þeim tíma var ekki tekið
við slíkum börnum. „Fyrst um sinn
tóku stjórnendurnir það ekki í mál.
Enginn barnaskóli vildi í raun taka
við krökkum með Downs og létu
þá eiga sig. Einar vissi betur og tók
það ekki gilt. Hann vildi prófa hvort
skólinn gæti haft hann til reynslu
og ef hann stæðist prófið fengi
hann að vera, sem hann stóðst svo,"
segir Gunnar.
Þegar Ólafur var á unglingsár-
um voru erlendir straumar farnir
að berast til íslands og tóku miklar
breytingar við í málefnum fatlaðra.

Gekk Ólafur í Öskjuhlíðarskóla eft-
ir að hann var byggður, en hann var
þá sérhannaður fyrir fötluð böm.
Eftir það tók hann miklum fram-
fömm.
Gríðarlega fordóma í samfélag-
inu þurfti að yfirstíga þegar Ólafur
var að alast upp. „Allt hefur þetta
tekið sinn tíma og þrátt fýrir að
mikill árangur hafi náðst eigum við
enn töluvert langt í land á mörg-
um sviðum. Þegar Ólafur ólst upp
vom í gildi lög um fávitastofnanir
á fslandi. Á þeim tíma var einung-
is hugsað um að hrúga fólki með
þroskahömlun inn á stofnanir. Það
var kallað ýmsum nöfnum og sást
sjaldan meðal almennings. Svo fór
þessi hópur að blandast samfélag-
inu meira og fór þá jafnt og þétt að
vekja minni athygli. Fyrir um 20
ámm var samfélagið svo farið að
þróast í þá átt að koma fötluðum
af stofnunum yfir í sambýli. Þar var
breytingin sú að fólk var ekki hvert
ofan í öðm heldur hafði sitt eigið
herbergi, en svo kannski sameig-
inlegan matsal og félagsrými. Þró-
unin er komin langt á íslandi en
samt sem áður er enn fjöldi fólks
sem bíður eftir plássi á slíkum
heimilum. Mér finnst sem Reykja-
víkurborg hafi orðið eftir í þróun-
ÆTTARVELD
Ferðast mikið Ólafur hefur flakkað heimshorna á milli, allt frá Bandaríkjunum til
Kína. Þessi mynd var tekin þegar þeir Gunnar fóru til Noregs. Þá var Ólafur um tvítugt.
inni. Bestum árangri hafa þeir náð
á Akureyri og á Austurlandi," segir
Gunnar.
Tvisvar farið á ólympíuleikana
Þrátt fyrir mildar umbætur á
þessum tímum stóð Ólafur á enda-
stöð um tvítugt hvað möguleika til
náms varðar. Hann hóf fljótlega
störf sem aðstoðarmaður á tré-
smíðaverkstæði og vann þar í um
fimm ár. Eftir það gekk hann til liðs
við Plastprent og hefur verið þar
síðan. Þar hefur hann eignast frá-
bæra félaga og hann leggur mikið
upp úr vinnunni. Hún hefúr gjör-
breytt lífi hans og gert hann að sjálf-
stæðari einstaklingi.
Ólafur hefur keppt tvisvar sinn-
um fýrir íslands hönd á ólympíu-
leikum fatlaðra í boccia, annars
vegar í Atlanta í Bandaríkjunum
og hins vegar í Sjanghæ nú í haust.
Auk þess stundar hann aðrar íþrótt-
ir af kappi, er flugsyndur og fer í
lyftingasalinn tvisvar í viku. Hann
hefur unnið til fjölda verðlauna fýr-
ir árangur sinn í íþróttum og er með
verðlaunapeningana uppi á vegg í
herberginu sínu.
Ólafur hefur mjög góð tengsl við
fjölskyldu sína og fer í bæinn um
hverja helgi þar sem hann dvelur
DV 15. FEBRÚAR
hjá móður sinni og föður til skipt-
is. Ólafur segist fýlgjast vel með af-
mælum sinna nánustu og lætur sig
aldrei vanta í þau.
Þróun í fóstureyðingum
vekur ugg
Sú þróun sem hefur átt sér stað
í eyðingum fóstra á íslandi sem
greinast með Downs kemur illa við
Gunnar, en hann var fyrsti formað-
ur Landssamtaka Þroskahjálpar
sem sett voru á laggirnar árið 1976.
Hann segir stóra muninn á því að
ala upp fatlað barn á íslandi nú og
fýrir 40 árum vera þann að í dag sé
í auknum mæli hægt að nýta hæfi-
leika þessa fólks og kenna því. Áður
fýrr var því haldið fram að þess-
ir einstaklingar væru þjóðfélaginu
einskis virði. Mun minna mál er
nú að hafa börnin heima fýrir en
áður og er fjölskyldum veittur meiri
stuðningur. í ljósi þess að aldrei
hefur verið auðveldara að ala upp
börn með Downs-heilkennið þykir
Gunnari þessi þróun ógnvænleg.
Gunnar tekur undir viðhorf for-
eldra barna með Downs að bæta
mætti upplýsingagjöf hvað þetta
varðar til verðandi foreldra í fóst-
urskimun. „Fólkið sem veitir ráð-
gjöf til mæðra þekkir ekki þessi mál
af eigin reynslu. Enginn veit bet-
ur um þetta en sá sem hefur kom-
ið að uppeldi þessara einstaklinga.
Ég vildi að fólki yrði gefinn kostur á
að hitta foreldra og hlýtur einungis
að vera tímaspursmál hvenær svo
verður," segir Gunnar.