Peningamál - 01.02.2001, Blaðsíða 30

PENINGAMÁL 2001/1 29
Portúgal þrjú tímabil: Eftirmál byltingar, ofþensla af
völdum hins opinbera og…
Í apríl 1974 varð bylting í Portúgal. Ein af afleiðing-
unum var nokkuð djúp kreppa og mikill viðskipta-
halli á árunum 1974-1977. Meðalhalli á tímabilinu
var 6,4% en mestur varð hann 8,4% árið 1976. Hall-
ann má einkum rekja til þess að ríkisstjórnin sem
komst til valda eftir byltinguna jók raunlaun verka-
fólks í Portúgal verulega, sem aftur leiddi til aukinn-
ar eftirspurnar. Byltingin og pólitísk óvissa í kjölfar
hennar truflaði framleiðslu og utanríkisviðskipti, auk
þess sem Portúgal missti mikilvæga útflutningsmark-
aði þegar nýlendur þeirra gengu þeim úr greipum.
Afleiðing þessa óróa varð 4,3% samdráttur lands-
framleiðslu árið 1975, sem tæpast er þó hægt að telja
til eftirkasta hallatímabilsins.
Á árunum 1980-1983 varð viðskiptahalli Portú-
gals aftur mjög mikill. Í þetta skiptið átti hann ekki
upptök sín í pólitískum umbrotum heldur í ofþenslu,
uppskerubresti, versnandi viðskiptakjörum, miklum
halla hins opinbera (8-11% af landsframleiðslu) og
ört hækkandi erlendum afborgunum af lánum. Við-
skiptahalli Portúgals jókst úr tæplega 4% af VLF árið
1980 í um 11,5% árið 1981 og í 14% árið 1982.
Undirrót þenslunnar virðist hafa verið mikil útgjöld
hins opinbera, sem jukust um 8% árið 1980 og upp-
sveifla í fjárfestingu, einkum í íbúðarhúsnæði í kjöl-
farið. Halli hins opinbera varð mestur tæp 11% af
landsframleiðslu árið 1981. Um mitt ár 1983 greip ný
ríkisstjórn í Portúgal til harkalegra aðhaldsaðgerða til
þess að draga úr fjárlaga- og viðskiptahalla. Þessar
aðgerðir leiddu til þess að vöxtur landsframleiðslu
stöðvaðist árið 1983 og dróst saman um 2% árið eftir.
Atvinnuleysi jókst einnig verulega. Í kjölfarið hvarf
viðskiptahallinn að mestu á tveimur árum.
Ástæður þriðja hallaskeiðsins sem hófst árið
1997 og stendur enn er ekki jafn auðvelt að greina.
Raungengi var nokkuð hátt í upphafi tímabilsins,
miðað við 20 ára meðaltal, en meginhækkunin átti
sér stað strax á árunun 1988-1992. Það sem helst
kemur til álita er lækkun vaxta og aukið traust efna-
hagsstefnunnar í kjölfar þess að Portúgal ákvað að
gerast aðili að Efnahags- og myntbandalagi Evrópu.13
Eftirköst eru engin enn sem komið er og vegna aðild-
ar landsins að myntbandalaginu þarf Portúgal a.m.k.
ekki að óttast gengisfellingu með tilheyrandi fjár-
magnsflótta í kjölfarið.
Grikkland (1984-1985): Halli hins opinbera og
versnandi viðskiptakjör
Á árunum 1979 til 1983 var viðskiptahalli Grikk-
lands að jafnaði á bilinu 4-5% af landsframleiðslu.
Árin 1984 og 1985 fór hallinn yfir 5% í tvö ár sam-
fleytt og yfir 8% árið 1985. Einnig var mikill halli á
árunum 1973-1974. Stöðnun hafði ríkt í grísku efna-
hagslífi allt frá byrjun 9. áratugsins og fjármuna-
myndun dróst saman um 20% á árunum 1980-1984.
Rýrnun viðskiptakjara um 13% árin 1979-1983 átti
hlut að máli. Raungengi hækkaði ennfremur um
fjórðung árin 1981 og 1982, þrátt fyrir gengislækkun
og útflutningur dróst saman um rúm 13%. Lausung í
ríkisfjármálum megnaði ekki að örva hagvöxtinn, en
varð til þess að halli á rekstri hins opinbera varð
mjög mikill og jukust erlendar skuldir hratt. Árið
1985 var aðhald aukið í ríkisfjármálum. Gengi grísku
drökmunnar var fellt og ráðist í aðgerðir til þess að
halda aftur af hækkun launa. Eftirköstin urðu tiltölu-
lega mildur samdráttur, ½% árið 1987, en kaupmátt-
ur lækkaði um rúmlega 20% á tveimur árum. Gengis-
fellingin og lægri launakostnaður leiddi hins vegar
fljótt til þess að framleiðsla og sérstaklega útflutn-
ingur tóku við sér.
Írland 1976-1984: Viðskiptakjör og óstjórn í fjár-
málum hins opinbera
Á árunum 1972-73 bötnuðu viðskiptakjör Írlands um
20%, en sá bati gekk til baka og vel það árið 1974. Á
sama tíma og viðskiptakjör versnuðu og næstu árin á
13. Heimssýning sem haldin var í Lissabon árið 1998 hafði einnig töluverð
eftirspurnaráhrif í för með sér.
1970 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 00
0
2
4
-2
-4
-6
-8
-10
-12
%
Viðskiptajöfnuður Jöfnuður hins opinbera
Nýja-Sjáland: Viðskiptajöfnuður og jöfnuður
hins opinbera, % af VLF 1970-2000
Mynd 5