Peningamál - 01.02.2001, Síða 46

gildi – Áætlun um hagsæld og sanngirni (Programme
for Prosperity and Fairness) – er fimmti samningur-
inn af þessu tagi. Dæmigert er að kjaraákvæði þess-
ara samninga feli í sér þriggja ára ferli og verkalýðs-
félögin fallist á hóflegar nafnlaunahækkanir gegn
lækkun tekjuskatts. Reyndin hefur orðið sú að tekju-
skattslækkanir hafa gefið af sér hreint ekki lítils-
verðan hluta af þeirri launahækkun sem eftir situr í
launaumslaginu þegar upp er staðið.
Samningar á landsvísu voru án efa mikilvægur
þáttur í því að byggja upp tiltrú og samkeppnishæfni
seint á níunda áratugnum og í upphafi þess tíunda.
Þessi hófstillta þróun nafnlauna myndaði góðkynja
hringferli þar sem samkeppnishæfni hagkerfisins
batnaði og atvinnustig hækkaði. Eins og ég lýsti í
grófum dráttum hér á undan, var opinberum fjármál-
um komið á traustari grundvöll um leið og tekju-
skattsbyrði var með tímanum minnkuð talsvert. Árið
1988 var venjulegt tekjuskattshlutfall 35% og hærra
tekjuskattshlutfall 58%; en samsvarandi hlutföll fyrir
skattárið sem hófst í apríl árið 2000 voru 22% og
44%, auk þess sem mörkin þar sem hærra skatthlut-
fallið tekur gildi, hafa hækkað verulega. Nýlega hafa
vaknað efasemdir um gagnsemi kjarasamninga á
landsvísu þegar hagkerfið gengur við nánast fulla
atvinnu. Það hefur styrkt þessar efasemdir að nú um
stundir ná þessir kjarasamningar formlega aðeins til
um þriðjungs launamanna, og margir þeirra vinna í
opinbera geiranum.
Hins vegar skyldu menn vara sig á því að gera lít-
ið úr gildi samkomulagsleiðarinnar í litlum og opnum
hagkerfum þar sem samkeppnishæfni er ákaflega
mikilvæg. Í ljósi aukinnar mældrar verðbólgu undan-
farið má sér í lagi nefna að samkomulagsleiðin kann
að hafa mikilvægu hlutverki að gegna við að koma í
veg fyrir að verðbólguvæntingar festi rætur í
ákvarðanaferlinu og að launa- og verðlagsskrúfa
myndist. Svo slæm þróun gæti skapað aðstæður fyrir
alvarlega rýrnun samkeppnishæfninnar, sér í lagi ef
umtalsverð styrking evrunnar bættist nú ofan á annað.
Kerfisumbætur og samkeppnisstefna
Kerfisbreytingar eru annar valkostur þeirra sem móta
stefnu EMU, þó að eðli málsins samkvæmt sé ábati
af slíkum umbótum takmarkaður til skamms tíma
litið. Þrátt fyrir það getur stefna sem beinist að því að
bæta virkni á bæði afurða- og þáttamörkuðum haft
góð áhrif á viðskiptaumhverfið og aukið sveigjan-
leika markaða til miðlungi langs tíma. Umbætur af
þessu tagi hafa miklu hlutverki að gegna við að ná
fram efnahagslegum markmiðum um aukinn hagvöxt
og aukna atvinnu án þess að valda verðbólguþrýst-
ingi og þar með við að bæta lífskjör.
Á nýliðnum árum hafa átt sér stað nokkrar um-
bætur á mörkuðum. Vinnumarkaður er dæmi um
markað þar sem sveigjanleiki hefur verið aukinn. Til
að mynda hafa umbætur á skattkerfinu haft jákvæð
áhrif á hvata á undanförnum árum en löggjöf um
vinnumarkað er nokkru fyrirferðarminni á Írlandi en
annars staðar í Evrópusambandinu. Á vöru- og þjón-
ustumörkuðum hefur umbótum í átt til aukins frjáls-
ræðis verið hraðað. Einkum hafa orðið miklar um-
bætur á mörkuðum sem stjórnvöld stýrðu áður með
beinum hætti: Fjarskiptageirinn hefur til dæmis verið
gefinn alveg frjáls og það hefur þegar haft jákvæð
áhrif á verðlag. Á öðrum mörkuðum hafa umbætur á
hinn bóginn gengið hægar fyrir sig, einkum eru að-
gangshindranir enn einkenni á nokkrum mörkuðum.
Viðmiðanir um varfærni (e. prudential standards) í
fjármálageiranum
Hið fjórða meðal þeirra stefnumála sem beita má í
EMU snýr að því að viðhalda traustum fjármálageira.
Á Írlandi er Seðlabankinn ábyrgur fyrir eftirliti með
nánast gervöllum fjármálageiranum að tryggingarfé-
lögum frátöldum. Sér í lagi má nefna að þess er kraf-
ist að lánastofnanir fari eftir margs konar viðmiðum
sem sett hafa verið af Alþjóðagreiðslubankanum
(BIS) og framkvæmdanefndum Evrópusambandsins.
Þannig er mikilvægt fyrir okkur um þessar mundir að
hömlur eru gegn því að lánastofnanir geti lánað of
mikið til einstakra geira hagkerfisins eða til flokks
tengdra geira. Þetta takmarkar hættuna á því að lána-
stofnanir láni óhóflega mikið til dæmis til fasteigna-
geirans. Í öðrum löndum hafa oft orðið sveiflur í
þeim geira með tilheyrandi erfiðleikum varðandi
gjaldhæfni í fjármálageiranum.
Seðlabankinn hefur verið virkur í að vekja athygli
banka á þeirri hættu sem fylgir hraðvirkri útlánastarf-
semi almennt og til fasteignaviðskipta. Seðlabankinn
hefur krafist þess að bankar láti reglulega fara fram
álagspróf til að meta hve vel þeir eru í stakk búnir til
að bregðast við margvíslegum áföllum, þar á meðal
meiriháttar hruni á eignaverði. Niðurstöður prófa
fram til þessa benda til talsverðs viðnámsþróttar
gagnvart óhagstæðri þróun af þessu tagi.
PENINGAMÁL 2001/1 45