Peningamál - 01.02.2001, Blaðsíða 48

Væntingar um laun
Vinnumarkaður er dæmi um svið þar sem ójafnvægi
hefur verið sýnilegt um nokkurt skeið. Náðst hefur
nánast full atvinna og því hefur samningsstaða breyst
þannig að samningsstyrkurinn hefur færst frá vinnu-
veitendum yfir til launþega. Þetta hefur valdið því að
þrýstingur er upp á við á launakjör í öllum geirum
atvinnulífsins. Þó að hækkandi laun kunni að vera
einn þeirra krafta sem að lokum munu hægja á hag-
kerfinu, er hætta á því að launaþróunin sé knúin
áfram af væntingum sem reistar eru á hinum óvenju-
mikla hagvexti að undanförnu. Í þessu samhengi
verður að gera launasamninga með tilliti til þess að
óumflýjanlegt er að hagvöxtur minnki og komist
niður á hóflegra stig, og einnig verður að taka tillit til
þess hversu opið hagkerfið er og berskjaldað fyrir
þróun í öðrum löndum. Um þessar mundir hagnast
fyrirtæki á Írlandi, sér í lagi fyrirtæki í hefðbundnum
atvinnugreinum, á því að gengi evrunnar gagnvart
sterlingspundinu hefur lækkað. Í þessu umhverfi
myndu launahækkanir sem færu saman við nokkra
gengishækkun evrunnar geta haft alvarleg áhrif á
samkeppnishæfni þessara fyrirtækja.
Innviðir
Álagið á innviði samfélagsins – sér í lagi á umferðar-
mannvirki og húsnæði – hefur verið bersýnilegt um
nokkurn tíma. Í þeim löndum sem eru þróaðri hefur
hagþróunin almennt séð verið hægara ferli. Þannig
gátu umbætur á efnislegum innviðum átt sér stað
samstiga hagvextinum. Á Írlandi hefur ekki verið
unnt að láta þróun innviðanna fylgja eftir hinum
ákafa hagvexti sem hefur átt sér stað á tiltölulega
skömmum tíma, svo að flöskuhálsar hafa myndast.
Til að reyna að draga úr því hvernig hallað hefur á
innviðina hefur ríkisstjórnin hleypt af stokkunum
áætlun um talsvert aukin útgjöld og er hún hluti af
svonefndri þróunaráætlun landsins, National Devel-
opment Plan. Þar sem byggingariðnaðurinn starfar
nú þegar við fulla afkastagetu mun líða nokkur tími
uns ábatinn af þessu kemur í ljós.
Fjölþætting/næmi fyrir áföllum á einstaka geira
Það er skilgreiningaratriði að erfitt er fyrir lítil og
opin hagkerfi að tryggja fjölþættingu á háu stigi.
Afleiðingin af því er sú að áföll sem ríða yfir einn
geira geta haft afleiðingar á hagkerfið í heild sinni.
Þegar um Írland ræðir, er gagnlegt að beina sjónum
að hinum tveimur skýrt aðgreindu megingeirum
hagkerfisins. Hinn fyrri samanstendur af hefðbundn-
um iðngreinum og hluta landbúnaðargeirans. Þessir
geirar eru enn býsna háðir markaðnum á Stóra-Bret-
landi og eru berskjaldaðir fyrir gengisþróun evrunn-
ar gagnvart sterlingspundi. Ef ofan á launaskrið í
þessum geira bættist skyndileg og umtalsverð hækk-
un á evrunni gagnvart sterlingspundinu gæti ástand-
ið orðið alvarlegt fyrir þennan hluta utanríkisversl-
unarinnar. Auk þess eru sumir hlutar hátæknigeirans
enn sérlega berskjaldaðir fyrir þróun heimsbúskap-
arins og sér í lagi í Bandaríkjunum. Þessar aðstæður
verða skiljanlegri sé höfð í huga sú staðreynd að árið
1999 stóðu tíu fyrirtæki í eigu útlendinga fyrir rétt
rúmlega þriðjungi alls vöru- og þjónustuútflutnings
Íra.
Hækkun eignaverðs
Á húsnæðismarkaði jókst hraði verðhækkana skyndi-
lega árið 1996 og við hinn gífurlega árlega vöxt sem
átt hefur sér stað síðan þá, hefur húsnæðisverð meira
en tvöfaldast. Ýmsir þættir hafa stuðlað að þessu.
Eftirspurn eftir húsnæði hefur aukist talsvert. Þetta
endurspeglar grundvallarþætti svo sem vöxt mann-
fjöldans sem er á þeim aldri sem stofnar heimili,
talsvert hærra atvinnustig og hækkandi ráðstöfunar-
tekjur. Auk þess hafa væntingar – sem nú hafa ræst –
um lægri vexti vegna þátttökunnar í EMU stuðlað að
hinni snörpu verðhækkun. Á hinn bóginn voru
viðbrögð frá framboðshlið býsna treg þar til nýlega.
Á undanförnu einu ári eða svo hefur hins vegar orðið
PENINGAMÁL 2001/1 47
Tafla 7 Hækkun eignaverðs
Íbúðar- Atvinnu-
%-hækkun á ári húsnæðia húsnæðib Leigac
1994 .................................. 4,1 7,6 2,3
1995 .................................. 7,2 4,2 1,8
1996 .................................. 11,8 11,1 8,2
1997 .................................. 17,2 17,0 10,6
1998 .................................. 22,6 32,1 14,6
1999 .................................. 18,5 23,8 16,1
2000d ................................ 13,9 21,6 16,2
(a) Department of Environment and Local Government, National New
House Prices.
(b) Jones Lang LaSalle, Capital Values.
(c) Jones Lang LaSalle, Rental Value for Irish Commercial Property.
(d) Janúar-september 2000 (hækkun frá fyrra ári).