Peningamál - 01.02.2001, Blaðsíða 35

Núverandi hallatímabil í ljósi fortíðarinnar og
alþjóðlegs samanburðar
Samanburður við fyrri tímabil gæti varpað ljósi á
hvers er að vænta í kjölfar núverandi hallaskeiðs.
Ástæða er þó til að setja fyrirvara við slíkan saman-
burð ekki síður en hvað áhrærir alþjóðlega saman-
burðinn. Hagvaxtargeta er t.d. að öllum líkindum
minni nú í samanburði við fyrri ár, sem gerir það að
verkum að þjóðarbúskapurinn þolir verr langvarandi
viðskiptahalla. Erlendir raunvextir hafa einnig verið
mjög breytilegir á tímabilinu.
Aðstæður eru að auki gjörbreyttar að því leyti að
fjármagnshreyfingar eru nú óheftar. Óheftar fjár-
magnshreyfingar gera það að verkum að auðveldara
er að fjármagna stóran viðskiptahalla nú en áður, en
jafnframt geta umskiptin orðið þeim mun meiri ef
traust markaðsaðila á sjálfbærni viðskiptahallans
brestur.
Sem fyrr segir þá stefnir núverandi hallaskeið í
það að verða mesta hallaskeið í hálfa öld, þ.e.a.s. ef
einungis er litið til tímabila þegar viðskiptahallinn
fór yfir 5% af landsframleiðslu í 2 ár samfleytt eða
lengur. Að hvaða leyti er núverandi hallaskeið frá-
brugðið þeim sem fyrr hafa gengið yfir?
• Það fyrsta sem vekur eftirtekt er að ólíkt fyrri halla-
skeiðum eiga hvorki viðskiptakjararýrnun né stórfelld-
ur aflabrestur hlut að máli, þótt stöðnun hafi ríkt í
sjávarútvegi sl. ár.
• Ólíkt fyrri hallaskeiðum er ekki að sjá að hátt raun-
gengi eigi verulegan þátt í myndun hallans. Miðað við
raungengi síðustu tveggja áratuga er það nú nálægt
meðalstöðu, töluverður vöxtur er í þeim greinum út-
flutnings sem ekki sæta framboðstakmörkunum og
ekki er að sjá að útflutningsfyrirtæki séu verulega að-
þrengd. Samanburður við hin fyrri skeið er þó að því
leyti varhugaverður að flest höft á milliríkjaviðskiptum
hafa verið afnumin, sem kann að hafa haft lækkun jafn-
vægisraungengis í för með sér. Eigi að síður er ljóst að
mikill munur er á meira en tvöföldun raungengis í
aðdraganda hallaskeiðsins 1945-1947, þriðjungs
hækkun raungengis 1962-1966 eða 50% hækkun í
aðdraganda hallaskeiðsins 1974-1975 annars vegar og
8% hækkun raungengis frá sögulegu lágmarki í að-
draganda núverandi hallskeiðs, hins vegar.18 Raunar
hækkaði raungengi einnig mun meira, eða 21%, á
árunum 1983-1988. Þá varð hallinn þó aðeins 3½%,
þrátt fyrir 6½ og 8½% hagvöxt, og tímabilið því ekki
talið með sem tímabil óhóflegs viðskiptahalla hér að
framan. Þessi tiltölulega hóflega hækkun kann að stafa
af því að viðskiptakjör hafa ekki batnað jafn mikið í
aðdraganda þeirrar uppsveiflu sem nú er að renna sitt
skeið á enda og í hinum fyrri. Jafnframt er verðbólga
nú minni og hækkun raungengis því hægari þegar
leitast er við að halda nafngengi stöðugu.
• Þótt deila megi um hvort aðhald hins opinbera hafi
verið nægilegt á síðustu árum er staða þess betri en á
hinum fyrri hallaskeiðum.
Þau hallaskeið erlendis sem urðu á 8. og 9. ára-
tugnum áttu sér einnig nær undantekningarlaust ræt-
ur í viðskiptakjarabreytingum, undangenginni hækk-
un raungengis eða óstjórn í ríkisfjármálum. Halla-
skeið sem urðu á síðasta áratug áttu sér ekki jafn
augljósar ástæður. Þau eiga það sameiginlegt með
núverandi hallaskeiði hérlendis að koma í kjölfar
þess að frelsi til fjármagnshreyfinga var aukið.
Getur sagan hérlendis sem erlendis sagt okkur
eitthvað um það við hverju er að búast í kjölfar tíma-
bils mikils viðskiptahalla? Í flestum tilvikum lauk
tímabili mikils viðskiptahalla með samdrætti lands-
framleiðslu.19 Oft er þó erfitt að segja hvort sam-
drátturinn stafaði af nauðsynlegri aðlögun innlendrar
eftirspurnar vegna hallans eða óhagstæðari ytri
aðstæðum sem voru orsök hans í upphafi. Í flestum
tilvikum hafa samdráttarskeiðin verið fremur stutt.
Nokkur samdráttarskeið hafa þó varað lengur en eitt
ár: Á Íslandi árin 1949-1952 og 1967-1968, Nýja-
Sjálandi árin 1988-1991, í Portúgal 1983-1984, Finn-
landi 1991-1993, Taílandi 1997-1998 og Tékklandi
1997-1999. Það er e.t.v. ekki uppörvandi fyrir Íslend-
inga að sumar dýpstu kreppurnar hafa orðið í kjölfar
hallatímabila sem líkjast íslenskum aðstæðum mest.
Það má rekja til þess að í þeim tilvikum lauk halla-
skeiðunum með fjármálakreppu. Í Finnlandi dróst
landsframleiðslan saman um 11%, í Mexíkó um 6%
og í Tælandi um tæp 12%.
Ólíkt fyrri hallskeiðum er raungengi krónunnar
ekki augljóslega úr takti við undirliggjandi hagþróun
og viðskiptakjör eru einnig nálægt meðalstöðu. Í
34 PENINGAMÁL 2001/1
18. Hér er miðað við raungengi á verðlagskvarða, enda ekki annað að hafa
í samanburði við hin fyrri tímabil viðskiptahalla. Á mælikvarða launa
hefur raungengi hækkað um 18%, enda var raungengi þannig metið enn
meira undir meðalstöðu árið 1994.
19. Þótt landsframleiðsla hafi ekki dregist sama eftir hallatímabilið 1974-
1975 drógust þjóðarútgjöld saman um 14%.