Málfregnir - 01.12.1997, Blaðsíða 11

(Noregi), Dag Gundersen (Noregi), Bo
Svensén (Svíþjóð) og Jón Hilmar Jónsson.
Tveir aðrir Islendingar komu að verkefninu
um skemmri tíma, þeir Helgi Haraldsson og
Sigurður Jónsson. Ég ætla að reyna að veita
ofurlitla innsýn í viðfangsefni og gerð þess-
arar orðabókar hér á eftir, ekki aðeins til að
vekja athygli á orðabókinni sem slíkri,
heldur einnig til að draga fram nokkur atriði
sem ég tel mikilvæg þegar litið er til
íslenskrar orðabókargerðar, þeirrar stöðu
sem hún er í og hugsanlegra umbóta á
íslenskum orðabókum í framtíðinni. Og
jafnframt gefst tækifæri til að láta á það
reyna hversu greiðlega gengur að nota þau
íslensku íðorð sem urðu fyrir valinu, oft
eftir miklar vangaveltur og jafnvel vandræði
en eins og þeir vita best sem hér eru staddir
er varla hálfur sigur unninn þótt tekist hafi
að velja eða semja íslenskt íðorð um tiltekið
hugtak, íðorðið verður að reynast nothæft
þegar til alvörunnar kemur. I því efni geri ég
mér reyndar engar gyllivonir, ég veit að
heitin mælast misjafnlega fyrir, þau eru
misjafnlega þjál og misjafnlega lýsandi, en
vonandi reynist það íslenska orðafar, sem
bókin hefur að geyma, nothæft, a.m.k. að
stofni til, við fræðilega umfjöllun um orða-
bækur á íslensku þótt einstök heiti eigi eftir
að víkja fyrir öðrum betri.
2.1 Orðabókargerð og orðabókarfrœði
Ég ætla annars ekki að þreyta menn mjög
með athugasemdum um heitavalið, þau
vandamál, sem þar eru uppi, þekkja margir,
sem hér eru staddir, betur en ég. En þó er
freistandi að impra á einu vandamáli sem
reyndar er lýsandi um þá stöðu sem
íslenskan er oft í þegar hún þarf að semja sig
að hugtakakerfum sem mótuð eru af
erlendum heitum. A erlendum málum á allt
það starf, sem snertir orðabækur, jafnt hag-
nýtt sem fræðilegt, sér heitið lexíkógrafía og
þar sem þörf er á er greint á milli hins
hagnýta og fræðilega með lýsingarorði eða
forskeyti, á norsku er þá talað um teoretisk
leksikografi eða metaleksikogra.fi þegar átt
er við fræðilegu hliðina en um praktisk
leksikografi þegar hið hagnýta starf er
annars vegar. íslensk málvenja hefur ekki
mótast í samræmi við þetta, hér ber mest á
heitinu orðabókargerð sem í raun réttri
getur illa vísað til annars en hins hagnýta
þáttar en um fræðilega þáttinn er farið að
nota heitið orðabókarfrœði eins og eðlilegt
er með hliðsjón af heitum annarra fræði-
greina. Iðorðabækur setja mönnum fastar
skorður eins og menn vita og í Norðu er
ekki gert ráð fyrir öðru en fullkomnu jafn-
gildi milli heitis í uppflettimálinu (þ.e.a.s.
norsku) og einstökum jafnheitamálum. En
þess er því miður ekki kostur gagnvart
heitinu leksikografi nema brugðið sé á það
ráð að tefla fram nýju heiti. Og vandinn er
raunar enn meiri því að í bókinni eru
tilgreindar ýmsar undirgreinar lexíkógrafíu,
málræn, hlutræn og alræn, skrásetjandi,
textasafnsbundin o.s.frv. Niðurstaðan varð
sú að tilgreina heitið orðabókarfrœði sem
jafnheiti við leksikografi en geta þess í
athugasemd að það taki í raun einkum til
hins fræðilega þáttar. Þegar kom að undir-
greinunum og heitum þeirra var valið heiti
eftir því hvort fræðilegi eða hagnýti þáttur-
inn var talinn vega þyngra.
Ég geri ráð fyrir að þessi reynsla sé
kunnugleg öllum þeim sem hafa fengist við
íðorðastarf og lausnimar eru sjálfsagt ólíkar,
en vandinn verður óneitanlega sérstaklega
áberandi þegar um slfkt grundvallarhugtak
er að ræða sem leksikografi. En þá er best
að snúa sér að nokkrum efnisatriðum bókar-
innar og reyna að stilla sig um að afsaka þau
íðorð sem óhjákvæmilegt verður að grípa
til.
2.2 Efni og efhisskipan
Orðabókin skiptist í fimm meginkafla.
Fremst fer fræðilegur inngangur, alls tæp-
lega 40 blaðsíður, þar sem fjallað er um
viðfangsefni fræðigreinarinnar í heild,
stiklað á helstu hugtökum og samhengi
þeirra rakið. Þar á eftir fer flokkunarkerfi
sem tekur til allra þeirra hugtaka sem lýst er
11